Tổng thống Trump và đảng Cộng Ḥa sử dụng thủ đoạn vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử (gerrymandering) để giành lợi thế trong cuộc bầu cử giữa kỳ 2026. Đảng Dân Chủ đáp trả bằng kế hoạch “gerrymandering” ở các tiểu bang mà họ kiểm soát. Cuộc chiến “vẽ lại bản đồ bầu cử” giữa các tiểu bang “đỏ” và “xanh” có nguy cơ chia rẽ nước Mỹ và đặt ra một mối nguy cho nền dân chủ.
“Gerrymandering” đặt theo tên của ông Elbridge Gerry, thống đốc tiểu bang Massachusetts đầu thế kỷ 19, là người đầu tiên phê chuẩn kế hoạch vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử với những h́nh thù quái dị để giành ưu thế cho một đảng chính trị. Mục đích vẽ lại bản đồ là nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho một đảng chính trị giành chiến thắng trong bầu cử Hạ Viện và bảo vệ chiếc ghế của các dân biểu đương nhiệm.
“Gerrymandering” gồm hai động tác chính: một là tập trung cử tri của một đảng vào một số khu vực bầu cử nhất định để ứng cử viên của đảng đó giành thắng lợi với đa số phiếu và hai là phân tán cử tri của một đảng nào đó vào nhiều khu vực bầu cử để đảng đó biến thành “thiểu số” và không thể chiến thắng.
Bản đồ hành chính Hoa Kỳ được chia thành 435 khu vực bầu cử Quốc Hội (congressional districts), tương ứng với 435 ghế dân biểu Hạ Viện. Cứ 10 năm một lần, nước Mỹ thực hiện tổng kiểm kê dân số và nhà ở rồi dựa vào kết quả kiểm kê đó để phân chia khu vực bầu cử. Năm 2020, mỗi khu vực bầu cử có b́nh quân khoảng 761,169 người thuộc các sắc dân và xu hướng chính trị khác nhau.
Việc vẽ bản đồ khu vực bầu cử dựa vào kiểm kê dân số là hợp lư bởi v́ nó phản ảnh những biến động về thành phần dân cư của một khu vực nhất định. Những cuộc kiểm kê gần đây cho thấy ở một số khu vực, tỷ lệ dân số là người da trắng có xu hướng giảm, trong khi người da màu gốc Á, gốc Nam Mỹ tăng do làn sóng người nhập cư.
Xu hướng di cư trong nội bộ nước Mỹ cũng làm thay đổi t́nh h́nh dân số; ví dụ làn sóng người rời khỏi California đă làm cho dân số tiểu bang vàng bị giảm, hiện California chỉ c̣n 52 khu vực bầu cử thay cho 54 khu vực, trong khi số khu vực bầu cử tăng lên ở Texas, Florida, nhờ cử tri từ các tiểu bang khác chuyển tới.
Cuộc kiểm kê dân số kế tiếp sẽ được thực hiện vào năm 2030. Nếu không có biến cố đặc biệt và được ṭa án chuẩn thuận th́ hiếm khi nào các tiểu bang cho vẽ lại bản đồ bầu cử vào giữa hai kỳ kiểm kê dân số, v́ hành động “gerrymandering” đó bị coi là một thủ đoạn chính trị mang tính đảng phái.
Để hiểu thêm về “gerrymandering” có thể xem một ví dụ giả định: ông Derek Trần, đảng Dân Chủ, dân biểu gốc Việt đầu tiên đại diện khu vực bầu cử CA-45 tại Hạ Viện Hoa Kỳ, từng chiến thắng sít sao năm 2024 trong một cuộc cạnh tranh gay gắt với dân biểu đương nhiệm khi ấy của đảng Cộng Ḥa là bà Michelle Steele v́ khu vực CA-45 có số cử tri Cộng Ḥa và Dân Chủ ngang ngửa nhau. Bây giờ, triển vọng tái đắc cử năm 2026 của ông Derek Trần sẽ vững chắc nếu đảng Dân Chủ vẽ lại bản đồ bầu cử khu vực CA-45, bao thêm những khu dân cư có đông cử tri Dân Chủ, c̣n các cử tri có xu hướng Cộng Ḥa bị phân tán vào các khu vực bầu cử khác. Nếu không làm như vậy, cuộc tái cử của ông Derek Trần có thể gặp khó.
Cộng Ḥa quyết bám giữ quyền lực
Hiện đảng Cộng Ḥa chiếm đa số tại Hạ Viện nhưng vị thế đa số này có thể bị mất trong cuộc bầu cử năm 2026. Nếu quyền kiểm soát Hạ Viện rơi vào tay đảng Dân Chủ, đảng Cộng Ḥa và chính quyền Donald Trump sẽ gặp khó khăn trong việc thực thi chương tŕnh chính trị của họ, nhất là trong các lĩnh vực tài chính và ngân sách; ông Trump có nguy cơ lại bị luận tội (impeach) lần thứ ba…
Thêm vào đó, nếu cuộc bầu cử 2026 diễn ra công bằng, minh bạch th́ ông Trump và đảng Cộng Ḥa khó mà chiến thắng được. Thông lệ cho thấy, đảng của tổng thống thường mất quyền kiểm soát Hạ Viện trong cuộc bầu cử giữa kỳ v́ cử tri muốn có một Quốc Hội đối lập nhằm kiểm soát hiệu quả hơn quyền lực của nhánh hành pháp.
Những chính sách chuyên quyền của ông Trump như đánh thuế quan tràn lan làm giá cả hàng hóa leo thang càng làm cho tỷ lệ ủng hộ tổng thống và đảng Cộng Ḥa giảm đi rất nhiều (Theo nhiều cuộc thăm ḍ, hiện ông Trump có tỷ lệ ủng hộ 44.1%, tỷ lệ không ủng hộ là 51.7%, chênh lệch -7.6%).
Để duy tŕ thế đa số ở Hạ Viện, đảng Cộng Ḥa phải sử dụng thủ đoạn “gerrymandering” giữa hai kỳ kiểm kê dân số. Theo yêu cầu của ông Trump, ngày 21 tháng Tám vừa qua, Quốc Hội tiểu bang Texas do đảng Cộng Ḥa kiểm soát đă thông qua dự luật vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử của tiểu bang và được Thống Đốc Greg Abbott kư ban hành.
Cuộc “gerrymandering” này được kỳ vọng sẽ giúp đảng Cộng Ḥa giành thêm năm ghế dân biểu liên bang, hiện đang do các đảng viên Dân Chủ nắm giữ ở các khu vực đô thị Austin, Dallas, Houston. Dự tính, trong cuộc bầu cử 2026 nếu áp dụng bản đồ mới đảng Dân Chủ chỉ c̣n giữ được tám ghế trong tổng số 38 ghế dân biểu liên bang của Texas, đạt tỷ lệ 21% dù số cử tri Texas bỏ phiếu cho đảng Dân Chủ luôn chiếm trên 40% tổng số cử tri.
Năm tiểu bang Cộng Ḥa khác, gồm Indiana, Florida, Missouri, South Carolina và Ohio, dự tính sẽ làm theo gương của Texas. Chưa bao giờ có nhiều tiểu bang đồng loạt vẽ lại bản đồ bầu cử vào thời điểm giữa hai kỳ kiểm kê dân số như vậy. Chiến dịch “gerrymandering” của ông Trump như vậy là một cố gắng lộ liễu, bất chấp đạo lư để giúp đảng Cộng Ḥa tiếp tục giữ quyền kiểm soát Hạ Viện.
Dân Chủ tiến thoái lưỡng nan
Thủ đoạn “gerrymandering” giữa kỳ của ông Trump và đảng Cộng Ḥa đang đẩy đảng Dân Chủ kiểm soát vào thế khó xử, tiến thoái lưỡng nan. Nếu bùng ra cuộc đua thực hiện “gerrymandering” th́ đảng Cộng Hoà có lợi thế lớn v́ đảng này hiện nắm quyền kiểm soát cơ quan lập pháp của 26 tiểu bang, trong khi số tiểu bang do đảng Dân Chủ kiểm soát chỉ là 15.
Ngày 14 Tháng Tám, ông Gavin Newsom, thống đốc California, đă phản pháo bằng đề nghị vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử của California với mục đích giành thêm năm ghế dân biểu cho đảng Dân Chủ, hóa giải thủ đoạn của Texas. Phản ứng “gerrymandering” của California được coi là một giải pháp “tạm thời” và có tính chất đối phó, nếu Texas hủy bỏ kế hoạch vẽ lại bản đồ của họ th́ California cũng sẽ không thực hiện kế hoạch của riêng ḿnh.
Tuy vậy, cơ quan lập pháp California không có thẩm quyền thực hiện “gerrymandering” như Texas mà từ năm 2010 việc vẽ bản đồ khu vực bầu cử của tiểu bang đă được giao cho một ủy ban độc lập phi đảng phái, bảo đảm việc phân chia khu vực bầu cử phản ảnh đúng thành phần dân cư và xu hướng chính trị của cử tri.
Muốn thu hồi thẩm quyền của ủy ban độc lập này, California phải “trưng cầu dân ư” và đó là lư do tại sao California phải tổ chức bỏ phiếu bất thường vào đầu Tháng Mười Một tới để cử tri quyết định về “Proposition 50,” có cho phép cơ quan lập pháp vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử hay không. Các nhà quan sát nhận xét, nếu cử tri chấp thuận, bản đồ bầu cử mới của California sẽ khiến đảng Cộng Ḥa chỉ có thể chiến thắng ở bốn trong 52 khu vực bầu cử, tương đương 8%, trong khi đảng này thường giành được khoảng 32% số phiếu cử tri của tiểu bang.
Tổng Thống Trump đă lên tiếng đe dọa sẽ kiện quyết định “gerrymandering” của California dù trước đó chính ông đă lệnh cho chính quyền Texas phải thông qua luật vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử, giống như chuyện California sẽ làm. Nhiều người lại cho rằng phản ứng của ông Newsom là thích đáng sau khi Texas đă là tiểu bang đầu tiên mở màn chiến dịch “gerrymandering” cho đảng Cộng Ḥa, California không thể ngồi yên và hứng chịu thất bại.
Sau California, ba tiểu bang Dân Chủ khác là Illinois, Maryland và New York tỏ ư họ cũng đang xem xét hành động để đáp trả thủ đoạn chính trị của Cộng Ḥa. Nhiều người không ủng hộ các tiểu bang Dân Chủ dùng thủ đoạn “gerrymandering” để trả đũa các tiểu bang Cộng Ḥa, nhưng họ cho rằng “đi với Bụt mặc áo cà sa đi với ma mặc áo giấy” nên để đáp lại tṛ ma mănh của Cộng Ḥa th́ Dân Chủ cũng phải ma mănh như vậy.
Bà Kathy Hochul, thống đốc New York, tố cáo thủ đoạn “gerrymandering” của Texas là lạm dụng quyền lực và cho biết New York sẽ “không tiếp tục chiến đấu với hai tay bị trói sau lưng.” Nếu New York vẽ lại bản đồ bầu cử theo ư bà Hochul, đảng Dân Chủ có thể chiếm đến 22 trong tổng số 26 ghế dân biểu liên bang đại diện New York, tăng ba ghế so với con số 19 dân biểu hiện nay.
Cử tri không ủng hộ
Thủ đoạn “gerrymandering” nói chung không được cử tri ủng hộ. “Gerrymandering” thực chất là một tṛ lừa bịp, lũng đoạn thể thức bầu cử để giành lợi thế không công bằng cho một đảng, một nhóm chính trị. Nó làm cho kết quả cuộc bầu cử được “ấn định” trước, do đó xói ṃn thể chế dân chủ, triệt tiêu quyền tự do lựa chọn của cử tri.
Theo phân tích của báo The New York Times, trong cuộc bầu cử Quốc Hội năm ngoái 2024, chỉ 8% số khu vực bầu cử là có sự cạnh tranh giữa các ứng cử viên, 92% số khu vực người dân đă biết kết quả trước khi bỏ phiếu dựa vào bản đồ khu vực bầu cử đă lập ra trước đó. Ba mươi năm trước, năm 1996, có đến 34% số khu vực bầu cử có cạnh tranh thật sự.
Thủ đoạn “gerrymandering” của Texas bị lên án nhưng kế hoạch đáp trả của California cũng không được ủng hộ; không nên đối phó một thủ đoạn bằng thủ đoạn tương tự, bất chấp nguyên tắc và tạo ra những tiền lệ xấu cho tương lai. Theo các cuộc thăm ḍ dư luận, đa số công chúng Mỹ phản đối những cố gắng vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử nhằm gia tăng lợi thế đảng phái bất chấp do đảng nào thực hiện.
Khảo sát ư kiến của Reuters/Ipsos ghi nhận 55% số người Mỹ coi “gerrymandering” là điều xấu cho nền dân chủ, 57% lo sợ nền dân chủ đang gặp nguy hiểm; trong số này có 8/10 người theo Dân Chủ và 4/10 người thuộc Cộng Ḥa. Một khảo sát khác của YouGov ghi nhận 85% người Dân Chủ và 51% người Độc Lập phản đối kế hoạch “gerrymandering” của Texas, song số người Cộng Ḥa ủng hộ (66%) th́ nhiều hơn số người phản đối (11%); tính chung hơn một nửa số người Mỹ phản đối “gerrymandering” của Texas, trong đó 40% phản đối mạnh, 30% ủng hộ, trong đó 16% ủng hộ mạnh.
Với kế hoạch “gerrymandering” của California, chỉ có một phần ba cư dân ủng hộ việc trả thẩm quyền vẽ bản đồ bầu cử về lại cơ quan lập pháp, tức là chấp thuận Proposition 50, hai phần ba phản đối. Trong số người phản đối có 9/10 người Cộng Ḥa, 8/10 người Độc Lập và 5/10 người Dân Chủ, theo Politico-Citrin Center-Possibility Lab.
Bầu cử tự do và công bằng là cột trụ của nền dân chủ Mỹ. Nếu các đảng phái lạm dụng quyền lực để thao túng bầu cử sao cho có lợi cho ứng cử viên của đảng ḿnh bất chấp lựa chọn của cử tri, nếu kết quả bầu cử đă được h́nh thành từ trước khi cuộc bỏ phiếu bắt đầu, ư chí của cử tri không được phản ảnh trung thực trong kết quả bầu cử th́ đó là điềm báo sự suy tàn của chế độ dân chủ. Cạnh tranh “gerrymandering” chỉ là một bước lộ liễu trong “cuộc đua xuống đáy” của chính trị Mỹ hiện nay.
