Các nhà đầu tư đă chi ra những khoản tiền chưa từng có để giúp trí tuệ nhân tạo (AI) thực hiện được các mục tiêu cao cả, nhưng không ai thực sự biết tất cả sẽ được đền đáp như thế nào.
Cơn sốt đầu tư ngh́n tỷ đô la vào AI và nỗi sợ "bong bóng" dot-com
Trong suốt thời gian bùng nổ của trí tuệ nhân tạo, đă có nhiều cảnh báo về một bong bóng đầu cơ có thể sánh ngang với cơn sốt dot-com vào cuối những năm 1990, một thời kỳ kết thúc bằng vụ sụp đổ thảm khốc và làn sóng phá sản.
"Bong bóng dot-com" (hay c̣n gọi là "bong bóng công nghệ") là một thuật ngữ dùng để chỉ giai đoạn bùng nổ và sụp đổ dữ dội của thị trường chứng khoán, chủ yếu diễn ra vào cuối những năm 1990 (khoảng 1995-2000).
Hiện tại, các công ty công nghệ thế giới đang chi hàng trăm tỷ đô la cho các chip và trung tâm dữ liệu tiên tiến.
Động thái này không chỉ để theo kịp sự gia tăng đột biến trong việc sử dụng các chatbot như ChatGPT, Gemini và Claude; mà c̣n để đảm bảo họ sẵn sàng cho một sự chuyển dịch kinh tế mang tính đột phá hơn: Từ con người sang máy móc.
Tổng chi phí cuối cùng có thể lên tới hàng ngh́n tỷ đô la. Nguồn tài chính này đến từ vốn đầu tư mạo hiểm, nợ vay và gần đây là một số thỏa thuận phi truyền thống đă gây chú ư trên Phố Wall.
Ngay cả một số người ủng hộ AI nhiệt thành nhất cũng thừa nhận thị trường này đang sôi động, nhưng vẫn bày tỏ niềm tin vào tiềm năng lâu dài của công nghệ. Họ cho rằng AI sẽ định h́nh lại nhiều ngành công nghiệp, chữa khỏi bệnh tật và thúc đẩy sự tiến bộ của con người.
Tuy nhiên, chưa bao giờ có nhiều tiền được chi nhanh chóng như vậy cho một công nghệ mà, dù có tiềm năng đến đâu, vẫn chưa được chứng minh là một mô h́nh kinh doanh sinh lời.
Các giám đốc điều hành âm thầm nghi ngờ những đánh giá khoa trương nhất về AI - hoặc ít nhất là đang loay hoay t́m cách kiếm tiền từ nó - có thể cảm thấy họ không c̣n lựa chọn nào khác ngoài việc phải bắt kịp các khoản đầu tư của đối thủ, nếu không muốn có nguy cơ bị gạt ra ngoài lề.
Cơn cuồng chi tiêu ngh́n tỷ đô la
Những con số được đưa ra đă vượt xa mọi tiền lệ. Khi Sam Altman, CEO của OpenAI, công bố kế hoạch cơ sở hạ tầng AI Stargate trị giá 500 tỷ đô la vào tháng 1, mức giá này đă gây ra sự hoài nghi.
Kể từ đó, các đối thủ đă tăng cường chi tiêu, bao gồm cả Mark Zuckerberg của Meta, người đă cam kết đầu tư hàng trăm tỷ đô la vào các trung tâm dữ liệu.
Không chịu thua kém, Altman sau đó nói rằng ông kỳ vọng OpenAI sẽ chi "hàng ngh́n tỷ đô la" cho cơ sở hạ tầng.
Câu hỏi lớn là: Tiền từ đâu ra?
Để tài trợ cho các dự án này, các công ty đang bước vào một lĩnh vực mới. Vào tháng 9, nhà sản xuất chip Nvidia đă công bố thỏa thuận đầu tư lên đến 100 tỷ đô la vào việc xây dựng trung tâm dữ liệu của OpenAI.
Thỏa thuận này khiến một số nhà phân tích đặt câu hỏi liệu Nvidia có đang cố gắng "chống lưng" tài chính cho khách hàng lớn nhất của ḿnh để họ có thể tiếp tục mua các sản phẩm đắt đỏ của chính Nvidia hay không.
Trung tâm dữ liệu đang được xây dựng của Open AI (Ảnh: Wried).
Những lo ngại này đă đeo bám Nvidia trong suốt thời kỳ bùng nổ. Gă khổng lồ chip AI đă hỗ trợ hàng chục công ty, bao gồm các nhà sản xuất mô h́nh AI và nhà cung cấp dịch vụ đám mây.
Một số trong số họ sau đó sử dụng nguồn vốn đó để mua lại chất bán dẫn của Nvidia. Thương vụ với OpenAI chỉ đơn giản là có quy mô lớn hơn nhiều.
Bản thân OpenAI, vốn không có các hoạt động kinh doanh lâu đời và sinh lời như các đối tác Microsoft hay Oracle, cũng cho biết họ có thể theo đuổi h́nh thức vay nợ. Theo The Information, OpenAI dự kiến sẽ chi 115 tỷ đô la tiền mặt đến năm 2029.
Các công ty công nghệ lớn khác cũng đang ngày càng phụ thuộc vào nợ. Meta đă t́m đến các tổ chức cho vay để đảm bảo khoản tài trợ 26 tỷ đô la cho một khu phức hợp trung tâm dữ liệu ở Louisiana.
Tương tự, JPMorgan Chase và Mitsubishi UFJ đang dẫn đầu khoản vay hơn 22 tỷ đô la để hỗ trợ kế hoạch xây dựng một khuôn viên trung tâm dữ liệu khổng lồ của Vantage Data Centers.
Liệu sự đền đáp có tương xứng? Vấn đề cốt lơi là, liệu tất cả số tiền này có tạo ra lợi nhuận hay không.
Theo một báo cáo của Bain&Co, đến năm 2030, các công ty AI sẽ cần tổng doanh thu hàng năm là 2 ngh́n tỷ đô la chỉ để trang trải cho sức mạnh tính toán. Tuy nhiên, Bain dự đoán doanh thu của họ có thể sẽ thấp hơn 800 tỷ đô la so với con số đó.
"Những con số đang được đưa ra quá cực đoan đến mức thực sự rất khó hiểu. Tôi chắc chắn rằng con số này không phải là 0, nhưng có khả năng hợp lư là một lượng vốn khổng lồ sẽ bị phá hủy trong chu kỳ này”, David Einhorn, nhà quản lư quỹ đầu cơ nổi tiếng của Greenlight Capital cho biết.
Cơn sốt này không chỉ giới hạn ở những gă khổng lồ. Ngày càng có nhiều công ty ít tên tuổi đang cố gắng tận dụng cơn sốt trung tâm dữ liệu.
Nebius - một nhà cung cấp dịch vụ đám mây tách ra từ Yandex - Nga, gần đây đă kư một thỏa thuận cơ sở hạ tầng với Microsoft trị giá lên tới 19,4 tỷ đô la. Và Nscale, một công ty trung tâm dữ liệu ít tên tuổi của Anh đang hợp tác với Nvidia, OpenAI và Microsoft.
Đáng chú ư, Nscale trước đây tập trung vào một lĩnh vực sôi động khác: Khai thác tiền điện tử.
Khi công nghệ không như kỳ vọng
Cơn sốt đầu tư bị lu mờ bởi sự hoài nghi dai dẳng về lợi ích thực sự của công nghệ. Vào tháng 8, các nhà đầu tư đă lo lắng sau khi các nhà nghiên cứu tại Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT) phát hiện ra rằng, 95% các tổ chức không thu được lợi nhuận từ khoản đầu tư vào các sáng kiến AI.
Gần đây hơn, các nhà nghiên cứu tại Đại học Harvard và Stanford đă đưa ra một lời giải thích khả dĩ. Họ phát hiện ra rằng nhân viên đang sử dụng AI để tạo ra "worklop" - một thuật ngữ mới để chỉ "nội dung công việc do AI tạo ra, được ngụy trang thành công việc tốt, nhưng thiếu nội dung để thúc đẩy một nhiệm vụ một cách có ư nghĩa".
Lời hứa của AI là tăng năng suất. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng sự phổ biến của "worklop" có thể khiến các tổ chức lớn thiệt hại hàng triệu đô la mỗi năm do năng suất bị mất.
Bản thân các nhà phát triển AI cũng đang đối mặt với một thách thức là lợi nhuận giảm dần. Trong nhiều năm, họ đă đặt cược vào "quy luật mở rộng quy mô" - ư tưởng rằng sức mạnh tính toán, dữ liệu và mô h́nh lớn hơn chắc chắn sẽ dẫn đến những bước tiến vượt bậc.
Tuy nhiên, trong năm qua, những nỗ lực tốn kém này dường như đang chững lại. Sau nhiều tháng quảng bá GPT-5 như một bước tiến vượt bậc, việc OpenAI phát hành mô h́nh mới nhất vào tháng 8 đă vấp phải nhiều ư kiến trái chiều.
Trong bài phát biểu của ḿnh, Sam Altman thừa nhận rằng "chúng ta vẫn c̣n thiếu một điều khá quan trọng" để đạt được trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI).
Những lo ngại này càng trầm trọng hơn bởi sự cạnh tranh từ Trung Quốc, nơi các công ty đang tràn ngập thị trường với các mô h́nh AI chi phí thấp. Mặc dù các công ty Mỹ vẫn được coi là dẫn đầu, các lựa chọn thay thế này có nguy cơ cạnh tranh về giá, khiến việc thu hồi vốn đầu tư cơ sở hạ tầng trở nên khó khăn hơn.
Thêm vào đó là nguy cơ thực tế rằng việc xây dựng trung tâm dữ liệu khổng lồ sẽ bị cản trở bởi mạng lưới điện quốc gia vốn đă quá tải.
Phản hồi từ Thung lũng Silicon
Đối mặt với những chỉ trích này, ngành công nghiệp AI vẫn giữ vững lập trường. CEO Open AI chia sẻ tại một sự kiện vào tháng 8: “Liệu chúng ta có đang trong giai đoạn mà các nhà đầu tư nói chung đang quá phấn khích về AI không? Theo tôi, là có. AI có phải là điều quan trọng nhất sẽ xảy ra trong một thời gian rất dài không? Ư kiến của tôi cũng là có”.
Trong khi, Mark Zuckerberg cũng lặp lại quan điểm này, nhấn mạnh rằng mối lo ngại lớn hơn là không chi tiêu đủ.
Để chống lại các báo cáo học thuật tiêu cực, OpenAI và Anthropic đă công bố các nghiên cứu riêng, cho thấy hệ thống của họ đang có tác động đáng kể.
Một báo cáo của Anthropic cho thấy ba phần tư các công ty đang sử dụng Claude để tự động hóa công việc. OpenAI th́ phát hành hệ thống đánh giá GDPval, tuyên bố rằng "các mô h́nh tiên tiến nhất hiện nay đă tiệm cận chất lượng công việc của các chuyên gia trong ngành".
Các nhà phát triển hy vọng rằng, khi mô h́nh AI được cải thiện, họ sẽ có thể thuyết phục các doanh nghiệp và cá nhân chi tiêu nhiều hơn để tiếp cận công nghệ này.
Có phải năm 1999 đang lặp lại?
Vậy, liệu lịch sử có lặp lại? Bong bóng dot-com được thúc đẩy bởi sự đầu cơ vào các công ty Internet, nhiều công ty trong số đó không có doanh thu hoặc mô h́nh kinh doanh rơ ràng.
Bong bóng là một chu kỳ kinh tế được xác định bởi sự gia tăng nhanh chóng giá trị thị trường đến mức không được hỗ trợ bởi các yếu tố cơ bản, thường kết thúc bằng một vụ sụp đổ.
Giống như sự bùng nổ AI ngày nay, các công ty dot-com đă thu hút một lượng vốn đầu tư khổng lồ, thường dựa trên các số liệu đáng ngờ như "lưu lượng truy cập trang web" thay v́ lợi nhuận. Khi thị trường sụp đổ vào năm 2001, nhiều công ty đă bị thanh lư.
Dấu ấn của thời kỳ dot-com có thể được t́m thấy trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng khổng lồ và định giá cao ngất ngưởng của AI.
Các nhà đầu tư mạo hiểm đang chào mời các công ty khởi nghiệp AI bằng máy bay riêng và những khoản tiền thưởng hậu hĩnh. Một số công ty AI đang hoàn thành nhiều đợt gọi vốn khổng lồ chỉ trong một năm.
"Tôi nghĩ có rất nhiều điểm tương đồng với bong bóng Internet", Bret Taylor, Chủ tịch OpenAI và CEO của Sierra, một công ty khởi nghiệp AI trị giá 10 tỷ đô la cho biết. Ông thừa nhận rằng một số công ty gần như chắc chắn sẽ phá sản.
Nhưng, theo lời Taylor, cũng sẽ có những doanh nghiệp lớn nổi lên và phát triển mạnh mẽ, giống như những ǵ đă xảy ra với Amazon và Google.
"Đúng là AI sẽ chuyển đổi nền kinh tế và tôi nghĩ nó, giống như Internet, sẽ tạo ra giá trị kinh tế khổng lồ trong tương lai. Tôi nghĩ chúng ta cũng đang ở trong một bong bóng và rất nhiều người sẽ mất rất nhiều tiền”, ông cho biết.
Tuy nhiên, các nhà quan sát thị trường cũng chỉ ra những điểm khác biệt quan trọng.
Đầu tiên là sức khỏe của các doanh nghiệp đang dẫn đầu. Hầu hết nhóm "Bảy ông lớn" (Mag-7) công nghệ Mỹ đều là những gă khổng lồ lâu đời, có lợi nhuận, đóng góp phần lớn vào tăng trưởng của Chỉ số S&P 500 và đang nắm giữ lượng tiền mặt dự trữ khổng lồ.
Thứ hai, việc áp dụng AI đang diễn ra với tốc độ chóng mặt. ChatGPT của OpenAI có khoảng 700 triệu người dùng hàng tuần, trở thành một trong những sản phẩm tiêu dùng tăng trưởng nhanh nhất trong lịch sử.
Cuối cùng, không giống như nhiều công ty dot-com, các công ty AI hàng đầu đang tạo ra doanh thu thực sự, ngay cả khi họ chưa có lăi. OpenAI dự báo doanh thu sẽ tăng hơn gấp ba lần vào năm 2025, đạt 12,7 tỷ đô la.
Mặc dù công ty không kỳ vọng sẽ có lăi cho đến cuối thập kỷ, một thỏa thuận gần đây nhằm hỗ trợ nhân viên bán cổ phiếu đă mang lại cho công ty mức định giá ngụ ư là 500 tỷ đô la - khiến nó trở thành công ty có giá trị nhất thế giới chưa bao giờ có lăi.
