Thỏa thuận Mỹ bán chiến đấu cơ F-35 cho Saudi Arabia được cho là sẽ định hình lại cục diện an ninh Trung Đông.
Máy bay chiến đấu F-35. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo đài CNN, Saudi Arabia hứa hẹn bình thường hóa quan hệ với Israel, từ đó mở đường cho quan hệ rộng hơn với thế giới Hồi giáo. Đổi lại, Saudi Arabia sẽ nhận được một gói bảo đảm an ninh từ Mỹ, bao gồm chiến đấu cơ tàng hình F-35 - máy bay thế hệ thứ năm, giúp củng cố mối quan hệ giữa Riyadh và Washington, đồng thời mở ra một chương mới với Israel.
Ngày 17/11, Tổng thống Donald Trump tuyên bố tại Phòng Bầu dục rằng Saudi Arabia sẽ nhận được những chiến đấu cơ mà nước này hằng mong muốn.
"Chúng tôi sẽ làm điều đó. Chúng tôi sẽ bán F-35", ông Trump nói, đồng thời gọi Saudi Arabia là một "đồng minh lớn". Tuyên bố này hoàn toàn không đề cập đến Israel.
Theo giới quan sát, thỏa thuận có khả năng làm thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực, củng cố vị thế của Saudi Arabia như một cường quốc Trung Đông và trở thành quốc gia Ả Rập đầu tiên tiếp cận dòng chiến đấu cơ hiện đại nhất của Mỹ. Thương vụ vẫn cần được chính phủ Mỹ xem xét và Quốc hội giám sát, nhưng chính quyền ông Trump có thể tìm cách thúc đẩy trong ba năm tới, từ đó điều chỉnh cán cân quân sự theo hướng có lợi cho Riyadh, bất chấp những phản đối tiềm tàng từ phía Israel.
Nhiều nguồn tin Saudi Arabia nói với CNN rằng Riyadh có thể tách bạch hai vấn đề: việc mua F-35 không nhất thiết gắn với bình thường hóa quan hệ với Israel, dù chính quyền ông Trump coi đây là một trong những mục tiêu chủ chốt về chính sách đối ngoại.
Trước khi xung đột Gaza bùng phát, chính quyền Tổng thống Joe Biden tin rằng họ đã gần hoàn tất thỏa thuận bình thường hóa quan hệ giữa Israel và Saudi Arabia. Tuy nhiên, cuộc chiến - cùng việc Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu liên tục bác bỏ phương án nhà nước Palestine - đã làm chệch hướng tiến trình. Các đối tác liên minh cực hữu của ông Netanyahu đã ngăn cản bất kỳ động thái nào công nhận hình thức chủ quyền nào cho Palestine, kể cả trong tương lai xa và trong khuôn khổ những ràng buộc an ninh do Israel đặt ra.
Thay vì tìm cách tháo gỡ bế tắc này, ông Trump đã có một bước đi khác. Saudi Arabia sẵn sàng mua vũ khí của Mỹ, và Tổng thống Trump sẵn sàng bán, ngay cả khi quan hệ giữa Riyadh và Tel Aviv chưa thể bình thường hóa.
"Tổng thống Trump đã nói rõ rằng ông muốn tách biệt hai vấn đề. Ông sẽ không lãng phí thời gian vào việc đình chỉ mọi thương vụ vũ khí chỉ vì Thủ tướng Netanyahu", Nawaf Obaid, nghiên cứu viên cao cấp tại Khoa Nghiên cứu Chiến tranh thuộc Đại học King’s College London, nhận định.
Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), Riyadh đã là khách hàng mua vũ khí lớn nhất của Mỹ trong nhiều năm qua. Ông Obaid cho rằng việc bán F-35 chỉ là vấn đề thời gian, một bước tiến tự nhiên trong quan hệ quốc phòng song phương, và Tổng thống Trump đơn giản là đang đẩy nhanh tiến trình.
Saudi Arabia không loại trừ khả năng bình thường hóa quan hệ trong tương lai, nhưng khẳng định điều này sẽ không gắn với thương vụ F-35.
Về phía Israel, một nguồn tin an ninh cho biết quân đội nước này "rất lo ngại" trước khả năng Riyadh sở hữu F-35. "Trong nhiều năm, chúng tôi ngầm đảm bảo rằng không quốc gia nào ở Trung Đông có cùng loại máy bay và năng lực tương đương Israel. Mức độ nghiêm trọng không hề bị thổi phồng. Điều này không có lợi cho chúng tôi", nguồn tin nói với CNN, ám chỉ đến F-35.
Trong những tháng cuối nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, Mỹ từng đồng ý bán F-35 cho Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Nếu thành công, quốc gia láng giềng nhỏ của Saudi Arabia sẽ trở thành nước Ả Rập đầu tiên sở hữu chiến đấu cơ thế hệ thứ năm. Đổi lại, UAE trở thành nước Ả Rập đầu tiên sau 26 năm bình thường hóa quan hệ với Israel. Thỏa thuận vũ khí này từng được coi là một chiến thắng quan trọng về đối ngoại cho ông Trump.
Tuy nhiên, thỏa thuận cuối cùng đã đổ vỡ dưới thời chính quyền Tổng thống Biden, do lo ngại về hợp tác quân sự ngày càng sâu rộng giữa UAE và Trung Quốc. Washington không muốn mạo hiểm để công nghệ phía sau dòng chiến đấu cơ tiên tiến nhất của mình rơi vào tay Bắc Kinh, trong khi UAE không sẵn sàng chấp nhận các hạn chế của Mỹ đối với việc sử dụng vũ khí.
Daniel Shapiro, cựu đại sứ Mỹ tại Israel, người từng tham gia đàm phán với UAE, cho biết Riyadh hiện cũng đang đối mặt với những câu hỏi tương tự.
"Vẫn chưa rõ liệu Saudi Arabia có đưa ra các cam kết tương tự về việc hạn chế hợp tác quân sự với Trung Quốc hay không. Theo tôi, họ cần làm như vậy để chương trình F-35 có thể hoàn toàn phù hợp với lợi ích an ninh của Mỹ", ông Shapiro nói với CNN.
Luật pháp Mỹ cũng yêu cầu duy trì lợi thế quân sự về chất lượng (QME) của Israel so với các quốc gia khác trong khu vực và xem xét liệu bất kỳ thương vụ bán vũ khí tiên tiến nào có làm xói mòn lợi thế đó hay không. Ông Shapiro cảnh báo rằng việc ông Trump vội vàng ký một thỏa thuận vũ khí khổng lồ trị giá hàng tỷ USD với một đối tác nước ngoài có thể làm gián đoạn quy trình thẩm định này.
"Ông ấy có mối quan hệ gần gũi với các nước vùng Vịnh hơn bất kỳ tổng thống Mỹ nào trước đây, thậm chí có thể còn mật thiết hơn cả với Israel", chuyên gia Shapiro nhận xét.
VietBF@sưu tập
