Lạt ma Tây Tạng chết giữa Sài Gòn – câu hỏi chưa lời đáp
Người Tây Tạng hôm nay không chỉ để tang Tulku Hungkar Dorje Rinpoche, họ còn muốn biết ông đã chết như thế nào, và tại sao lại chết trên đất Việt Nam – trong một căn hộ sang trọng thuộc VinHomes Central Park, giữa Sài Gòn, vào ngày 28/3/2025.
Trong các văn bản chính thức, nhà chức trách Việt Nam gọi ông bằng tên hành chính là Waxi Longre, ghi nhận “tử vong do nguyên nhân tự nhiên”. Nhưng càng nhiều chi tiết hé lộ, càng nhiều mâu thuẫn xuất hiện, câu chuyện càng rời xa hai chữ “tự nhiên”. Đằng sau cái chết ấy là bóng của Bắc Kinh, là sự im lặng khó hiểu của Hà Nội, và là nỗi bàng hoàng của cộng đồng Tây Tạng lưu vong trước nguy cơ họ đang chứng kiến thêm một vụ đàn áp xuyên biên giới.
Từ tu viện Lung-ngon đến VinHomes: hành trình một lạt ma bất khuất
Tulku Hungkar Dorje Rinpoche không phải một người Tây Tạng vô danh. Ông là lạt ma tái sinh, trụ trì tu viện Lung-ngon ở Thanh Hải – một trung tâm uy tín của truyền thống Nyingma (Cổ Mật). Trong cộng đồng Phật giáo Tây Tạng, Hungkar Dorje được kính trọng không chỉ vì học vấn và dòng truyền thừa, mà còn vì sự độc lập hiếm thấy trước sức ép chính trị của Bắc Kinh.
Ông từng công khai từ chối đón tiếp vị Ban Thiền Lạt Ma do nhà nước Trung Quốc bổ nhiệm – người mà Bắc Kinh muốn áp đặt như một trụ cột tôn giáo “quốc doanh” sau khi bắt giữ cậu bé được Đạt Lai Lạt Ma công nhận vào năm 1995. Trong bối cảnh Trung Quốc đòi quyền kiểm soát việc lựa chọn cả Ban Thiền lẫn Đạt Lai Lạt Ma tương lai, hành động ấy của Hungkar Dorje chẳng khác nào một cú tát tinh thần giữa mặt mũi Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Từ đó, với người Tây Tạng lưu vong, ông là biểu tượng phản kháng. Với Bắc Kinh, ông rất có thể là cái gai cần phải nhổ. Và rồi, đầu năm 2025, người ta được báo tin: ông chết ở Việt Nam. Không lời từ biệt, không báo cáo pháp y, chỉ là một thông cáo khô khốc.
Hồ sơ danh tính và xuất nhập cảnh: những con số không ăn khớp
Trong phản hồi gửi Các Thủ tục Đặc biệt của Liên Hợp Quốc (AL VNM 4/2025), phía Việt Nam gọi người quá cố là Waxi Longre, công dân Trung Quốc gốc Tây Tạng, sinh ngày 15/8/1967. Thế nhưng hai kiến nghị riêng từ phía Tây Tạng gửi LHQ lại xác định Hungkar Dorje sinh năm 1969. Sự lệch năm sinh tưởng chừng nhỏ, nhưng với một lạt ma tái sinh – nơi từng chi tiết lý lịch đều được soi rất kỹ – lại là một vết nứt khó bỏ qua trong câu chuyện danh tính.
Việt Nam thừa nhận từ 2017 đến 2023, Hungkar Dorje ra vào Việt Nam hoàn toàn hợp pháp bảy lần. Lần nhập cảnh cuối được ghi nhận là ngày 8/10/2023, xuất cảnh ngày 25/10/2023. Nhưng rồi trong cùng văn bản, phía Hà Nội lại khẳng định tháng 10/2024 ông “nhập cảnh trái phép” trở lại. Không ai giải thích được vì sao một lạt ma nổi tiếng, vốn quen làm thủ tục hợp pháp, bỗng nhiên phải liều mình vượt biên bất hợp pháp, và làm thế nào ông có thể sống nhiều tháng trong một khu phức hợp cao cấp như VinHomes mà không bị bất kỳ hệ thống quản lý cư trú/AN ninh nào phát hiện.
“Ở cùng một số phụ nữ nước ngoài”: câu chữ để bôi nhọ?
Phản hồi của chính phủ Việt Nam còn thêm một chi tiết gây sốc: họ nói Hungkar Dorje “ở cùng với một số phụ nữ các quốc tịch khác nhau”, không khai báo tạm trú. Không có tên tuổi, không có lời khai nhân chứng, không ngày tháng, không tài liệu đính kèm. Tất cả chỉ là một câu văn mơ hồ.
Trong mắt nhiều người Tây Tạng, đây là một thủ pháp quen thuộc: khi một nhân vật tôn giáo gây khó chịu cho nhà cầm quyền chết trong hoàn cảnh mờ ám, những câu chữ ám chỉ đời sống tình dục, phụ nữ, “quan hệ bất chính” thường được đưa ra để làm mờ đi hình ảnh vị tu sĩ, đồng thời khiến dư luận thờ ơ. Một lạt ma đang bị nghi là nạn nhân của đàn áp xuyên quốc gia, bỗng bị kéo xuống như một người đàn ông sống buông thả trong căn hộ sang trọng giữa Sài Gòn.
Lễ tang dưới bóng công an Việt Nam và quan chức Trung Quốc
Theo các nguồn tin Tây Tạng và tổ chức Chiến dịch Quốc tế vì Tây Tạng (ICT), lễ hỏa táng của Hungkar Dorje tại TP.HCM ngày 19/4/2025 có sự hiện diện của hơn 30 quan chức Trung Quốc và khoảng 40 công an Việt Nam. Con số này không giống một tang lễ tôn giáo bình thường, mà giống một chiến dịch an ninh được phối hợp chặt chẽ giữa hai nhà nước độc tài.
Các nhà sư từ tu viện Lung-ngon – nơi ông là trụ trì – bị hạn chế tiếp cận thi thể, bị gây áp lực ký vào văn bản xác nhận cái chết mà không hề được xem báo cáo y tế hay biên bản khám nghiệm tử thi. Ngày hôm sau, chính quyền Việt Nam tuyên bố đã “tạo điều kiện” để tro cốt ông được đưa về Trung Quốc.
Điều duy nhất không xuất hiện trong những tuyên bố ấy là: ông đã chết vì cái gì. Không kết luận pháp y, không báo cáo y khoa, không điều tra độc lập. Một cái xác được thu xếp nhanh chóng, một lễ tang có đầy đủ quan chức Bắc Kinh, và một sự im lặng lạnh lùng từ phía Hà Nội.
Ông đang xin tị nạn, hay đang bị săn đuổi?
Việc Việt Nam nói ông “nhập cảnh trái phép” năm 2024, nhưng không cung cấp bất kỳ bằng chứng di chuyển, địa điểm cư trú hay người hỗ trợ, dẫn tới một giả thuyết khác: phải chăng Hungkar Dorje đang trốn chạy khỏi sự đàn áp chính trị, tìm nơi lánh nạn trên đất Việt Nam?
Nếu đúng như vậy, câu chuyện lại càng nặng nề. Việt Nam – trên danh nghĩa là một quốc gia, một thành viên Liên Hợp Quốc – có nghĩa vụ bảo vệ những người tị nạn chính trị khỏi nguy cơ trả thù từ nhà nước truy bức. Thế nhưng thay vì vai trò đó, những gì đang hiện ra trong hồ sơ và lời kể của nhân chứng lại giống một kịch bản khác: một nhân vật tôn giáo bị giám sát, bị hạn chế tiếp cận, chết trong hoàn cảnh không rõ ràng, được hỏa táng vội vã và tro cốt được đưa về Trung Quốc với sự tham gia dày đặc của an ninh hai nước.
Năm câu hỏi không thể né tránh
Vụ việc Hungkar Dorje để lại hàng loạt câu hỏi mà đến nay chính quyền Việt Nam chưa trả lời một cách thuyết phục:
Nếu ông đã nhiều lần ra vào Việt Nam hợp pháp, tại sao năm 2024 ông lại phải “nhập cảnh trái phép”? Ai giúp ông, và vì sao biên phòng, xuất nhập cảnh không phát hiện?
Làm sao một lạt ma Tây Tạng nổi tiếng có thể sống nhiều tháng trong khu phức hợp cao cấp như VinHomes Central Park mà hoàn toàn “ngoài tầm radar” của hệ thống quản lý cư trú vốn rất chặt chẽ?
Vì sao có sự chênh lệch về năm sinh và danh tính giữa hồ sơ Việt Nam và thông tin từ phía Tây Tạng? Đây là nhầm lẫn hành chính hay cố ý làm mờ đi lý lịch một nhân vật gây khó chịu cho Bắc Kinh?
Những người được cho là “phụ nữ quốc tịch khác nhau” sống cùng ông là ai? Họ có tồn tại thật hay chỉ là chi tiết được thêm vào để bôi nhọ hình ảnh một lạt ma trước dư luận?
Tại sao không có báo cáo khám nghiệm tử thi, không có điều tra độc lập nào được công bố, dù đây là cái chết của một nhân vật tôn giáo quốc tế, lại diễn ra giữa một trung tâm tài chính lớn của Việt Nam?
Đàn áp xuyên quốc gia và câu chuyện chủ quyền Việt Nam
Cái chết của Tulku Hungkar Dorje không chỉ là nỗi đau của người Tây Tạng. Nó phơi bày một thực tế đáng sợ: các chế độ độc tài ngày càng sẵn sàng vươn tay ra ngoài lãnh thổ để bịt miệng đối lập, kể cả khi người đó đang ở trên đất nước khác.
Khi hơn 30 quan chức Trung Quốc có thể đứng bên lò hỏa táng của một lạt ma trên đất Sài Gòn, giữa vòng vây công an Việt Nam; khi các nhà sư Tây Tạng bị buộc ký vào giấy tờ mà không được biết sự thật, người ta buộc phải đặt câu hỏi: chủ quyền Việt Nam ở đâu trong câu chuyện này? Đó là chủ quyền của một quốc gia độc lập, hay chủ quyền được chia sẻ, thậm chí bị lấn lướt, bởi những thỏa thuận an ninh mờ ám với Bắc Kinh?
Lời kêu gọi điều tra quốc tế – và trách nhiệm của Hà Nội
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch), cùng nhiều nhóm Tây Tạng và các nhà hoạt động nhân quyền, đã kêu gọi các Báo cáo viên Đặc biệt của LHQ và OHCHR thúc đẩy một cuộc điều tra độc lập về cái chết của Hungkar Dorje. Các nghi vấn về đàn áp xuyên quốc gia, về sự can thiệp của Bắc Kinh và vai trò của chính quyền Việt Nam không thể được giải quyết bằng một vài dòng kết luận “chết vì nguyên nhân tự nhiên”.
Hà Nội, nếu thực sự muốn chứng minh mình không đồng lõa trong một vụ việc đen tối, cần phải làm nhiều hơn là gửi một bản trả lời hành chính lên Liên Hợp Quốc. Ít nhất, họ cần công bố báo cáo pháp y, cho phép tiếp cận hồ sơ y tế, giải trình rõ ràng về đường đi nước bước của Hungkar Dorje trên đất Việt Nam, và sẵn sàng chấp nhận một cuộc điều tra độc lập.
Người Tây Tạng có quyền biết chuyện gì đã xảy ra với vị lạt ma mà họ tôn kính. Cộng đồng quốc tế có quyền yêu cầu minh bạch. Và người Việt Nam cũng có quyền hỏi: liệu đất nước này đang bảo vệ những người tìm nơi nương náu, hay lặng lẽ trở thành một mắt xích trong chuỗi đàn áp toàn cầu của một chế độ bên kia biên giới?
