Ngôi làng của các “nghệ sĩ đi dây”

Tại ngôi làng Tsovkra, Dagestan - miền Nam nước Nga - hầu như tất cả già trẻ, gái trai ở ngôi làng đều có thể đi trên dây như những nghệ sĩ xiếc tài ba. Các “nghệ sĩ đi dây” của ngôi làng này đã có mặt trong nhiều đoàn xiếc hàng đầu và đã giành nhiều giải thưởng tại các cuộc thi quốc tế. Cho đến giờ vẫn không ai biết rõ truyền thống này được bắt đầu như thế nào mà chỉ biết rằng nó đã có niên đại từ cách đây hơn 100 năm. Tương truyền rằng, những người đàn ông si tình trong làng phải đi qua những hẻm núi để chinh phục được những cô gái trẻ ở ngôi làng bên cạnh. Vì vậy, họ đã căng một chiếc dây qua núi và đi trên đó để chứng tỏ sự can đảm và tình yêu sâu sắc của mình.

Những người luôn ưa thích mạo hiểm

Ngôi làng hẻo lánh Tsovkra trông giống như nhiều ngôi làng khác ở miền Nam nước Nga. Những mái nhà tranh nằm trên dốc núi mà phải mất nhiều giờ lái xe trên những con đường bẩn thỉu mới tới nơi. Con đường ẩn hiện những sườn núi, ngầm mách bảo sẽ có những khúc cua bất ngờ với một bên thăm thẳm là vực sâu…Không biết “lời nguyền” của lịch sử có từ bao giờ mà hầu như tất cả già trẻ, gái trai ở ngôi làng Tsovkra-1 xa xôi ở Nga đều có thể đi trên dây như những nghệ sỹ xiếc tài ba (Tsovkra-1 là một làng nông nghiệp ở Dagestan, nước cộng hoà nằm giáp Chechnya (ở phía tây) và biển Caspia (ở phía đông) trong vùng Caucasus của Nga).

Đối với trẻ con ở trong ngôi làng ở tận cùng phía nam nước Nga này, trò chơi sau giờ đến trường là đi thăng bằng trên dây treo cách mặt đất bằng chiều cao một tầng nhà một cách mạo hiểm. Chúng chơi thích thú, những tiếng cười giòn giã hoan nghiênh “chiến thắng”, và lắc đầu như cuội khi gã bổ nhào. “Cháu không sợ”, cậu bé 12 tuổi Magomed Gadzhiyev cho biết khi đứng trên cánh đồng ở rìa làng.

Magomed vừa phân trần vừa tỏ rõ thái độ hào hứng khi buổi đầu tập nghệ thuật truyền thống độc đáo, mạo hiểm của làng. Và đó cũng là một truyền thống biểu diễn nghệ thuật của gia đình. Mẹ Magomed là một nghệ sĩ đi trên dây, có thâm niên 28 năm trong nghề. Mẹ cậu từng tham gia vào đoàn xiếc của làng đi biểu diễn ở nhiều nơi trên thế giới.

Thành tích nổi bật của bà là đã hoàn thành chặng đường 400 mét đi bộ trên một con đường dốc là một thanh thép bắt từ bên này sang bên kia núi với độ dốc là 40. Bằng cách sử dụng một cây sào để cân bằng, bà bước đi mà không có dây an toàn. Đến năm 62 tuổi, bà vẫn có thể biểu diễn những pha “đi dây” độc đáo. Mấy anh chị em trong nhà Magomed chưa ai theo kịp mẹ. Trong tâm trí của Magomed: Mẹ thật dũng cảm và dẻo dai. Từ đó, Magomed nuôi chí hướng theo học mẹ, mong muốn sẽ giỏi như mẹ. Ban đầu, cậu mới học một vài thao tác cơ bản như đứng vững trên cây sào, đối mặt với độ cao. Dần dần, Magomed càng trở nên yêu thích môn nghệ thuật này.

Đằng sau cậu bé là cô bé Tuti Ulubiyeva, 8 tuổi mặc bộ đồ màu xanh nhạt thận trọng bước đi trên sợi dây treo. Cô bé nắm bên sườn một chiếc gậy dài chừng ba mét để giúp giữ thăng bằng. Không có bất kỳ một cái đệm nào ở bên dưới phòng trường hợp cô bé té ngã.

Nghệ thuật độc đáo trong truyền thống “đi dây” của làng Tsovkra

Truyền thống “đi dây” đã khiến Tsovkra nổi tiếng khắp Liên bang Xô Viết trong nhiều thập kỷ, bởi cái mới lạ, tính chất nguy hiểm của nó. Và đặc biệt hơn, không phải chỉ có một số người ở làng Tsovkra biết đi dây mà là cả làng. Chúng ta từng biết đến Trung Quốc như một cường quốc về nghệ thuật xiếc. Từ năm 1950 đến năm 1970, người yêu xiếc trên thế giới lại được biết đến làng Tsovkra - một ngôi làng hẻo lánh ở miền Nam nước Nga với tiết mục “đi dây” thể hiện niềm đam mê mạnh mẽ và những sáng tạo đầy thú vị. Nó được khán giả cũng như giới chuyên môn quốc tế đánh giá như một hiện tượng đặc biệt. “Thời kỳ hoàng kim là từ những năm 1950 đến những năm 1970”, Isayev, một người dân địa phương cho biết. “Khi đó cả thế giới biết về chúng tôi và chúng tôi có thể bán hết sạch vé ở bất kỳ rạp xiếc nào trên khắp các thủ đô châu Âu với tài năng đi trên dây của chúng tôi”.

Các “nghệ sĩ đi dây” của ngôi làng này đã có mặt trong nhiều đoàn xiếc hàng đầu và đã giành nhiều giải thưởng tại các cuộc thi quốc tế. Trong đó có hai giải Soviet Union do ban tổ chức của chương trình “Nghệ thuật dân gian độc đáo trên thế giới” trao tặng. Đây là một giải thưởng lớn nhằm vinh danh những nghệ sỹ là các nhà văn, họa sĩ, vũ công ballet, nghệ sĩ opera thực sự có tài năng và có những đóng góp đáng kể mang tầm cỡ quốc tế .

Từ năm 1950 đến năm 1970 là những năm thịnh vượng nhất về truyền thống “đi dây” của người dân Tsovkra. Truyền thống “đi dây” của làng không quy định tuổi tác, giới tính đối với người biểu diễn, nhưng phần lớn người dân trong làng học nghệ thuật này từ năm lên 8 tuổi. Rồi đến hẹn lại lên, các thanh niên nam nữ trong làng, ai đến tuổi 17, không phân biệt nam hay nữ đều có thể tham gia vào các đoàn xiếc quốc tế, thể hiện nghệ thuật đi dây điêu luyện, dẻo dai của mình.

Đội đi dây của làng Tsovkra thuộc đoàn xiếc Dagestan là một đội ngũ biểu diễn đi dây chuyên nghiệp, các đội viên đã có nhiều đóng góp trong việc kế thừa, sáng tạo kỹ xảo trình diễn nghệ thuật đi trên dây, khiến loại hình nghệ thuật này ngày càng có tiếng vang trên thế giới. Họ có mặt ở khắp các tỉnh, trung tâm thành phố châu Âu bấy giờ. Ông Nukh Isayev, 72 tuổi – một già làng chia sẻ cảm xúc trong niềm tự hào khôn siết. Ông Nukh cũng từng là một nam diễn viên xiếc trên dây của làng. Mài giũa tài năng từ năm lên 6, ông Nukh giờ đã đạt đến trình độ thượng đẳng của một nghệ sĩ đi dây và khả năng giữ vững tinh thần trước những tình huống mạo hiểm. “Tôi nguyện cả đời cống hiến cho môn nghệ thuật này”, ông Nukh tâm sự.

Ông Nukh nói những màn trình diễn thăng bằng của ông là những màn biểu diễn nghệ thuật phong phú và kỳ công, không đơn giản như kiểu giữ thăng bằng trên ghế hay trên xe đạp. “Nghệ thuật ở đây là những thức mà bạn chỉ có thể xem trong phim, không dây bảo hiểm, không lưới đệm đỡ. Những gì tôi muốn thể hiện chỉ là sức mạnh của con người, cơ thể của con người được bao bọc bởi thiên nhiên”, Nukh nói.

Ông cũng nói thêm: “Tôi không phủ nhận là tôi luôn cảm thấy sợ. Tôi là một người bình thường với những cảm giác bình thường như bao người khác. Nhưng có điều tôi biết chắc con người có khả năng tự vệ rất cao. Chỉ đến khi nào tôi cảm thấy hoàn toàn không còn sợ hãi với những gì tôi đang làm, tôi sẽ dừng việc này lại. Nhưng truyền thống đi dây của làng luôn thôi thúc lòng hiếu kỳ, quyết tâm thực hiện bằng được trong tôi”. Ông Nukh đã chiến thắng sự sợ hãi của chính mình và tự hào về khả năng chinh phục độ cao, độ nghiêng, và “con đường” mảnh mai được tính bằng milimét.

Ông Nukh tiếp tục môn nghệ thuật nguy hiểm nhưng vô cùng yêu thích của mình đến năm ông đã ở tuổi 70. Nếu là người khác thì ở độ tuổi này có lẽ người ta sẽ từ bỏ những gì nguy hiểm đến bản thân, dù đó là niềm đam mê để giữ cho mình được “bình yên” và an toàn thì ông Nukh ngược lại. Ở tuổi 70, ông vẫn quyết định thực hiện màn trình diễn mà mới thoáng nghe qua ai cũng phải “sởn da gà”. Ông Nukh quyết định đi bộ trên dây giữa 2 ngọn núi ở Dagestan. Chỉ với một sợi dây và 2 trụ cột “nghèo nàn” chống đỡ, ở độ cao 29 m dưới sức gió mạnh, ông Nukh vẫn giữ được thăng bằng và hoàn thành xuất sắc màn biểu diễn trong tiếng vỗ tay thán phục.

Truyền thống “đi dây” của người dân Tsovkra là một loại hình nghệ thuật biểu diễn xiếc đi trên dây dân gian truyền thống của tộc người nơi đây. Truyền thống có lịch sử lâu đời, hình thức nghệ thuật này được người dân trong làng yêu thích và lưu truyền đến nay, bởi phong cách độc đáo, kỹ nghệ điêu luyện và biểu diễn mạo hiểm đầy tính thưởng thức. Đó là màn trình diễn nghệ thuật dân gian độc đáo rất khó thể hiện, yêu cầu người diễn ngoài khả năng tập trung cao độ, phải có đủ dẻo dai, vừa giữ thăng bằng tốt vừa phô diễn những động tác múa mềm mại và đôi khi, phải vừa hát hoặc kể chuyện.

Trong các hoạt động đón mừng ngày lễ tết của của người dân Tsovkra không thể thiếu biểu diễn nghệ thuật độc đáo. Nghệ nhân “đi dây” thường trổ tài điêu luyện bằng nghệ thuật tổng hợp từ động tác đi trên dây và cầm gậy đi thăng bằng trên dây treo. Biểu diễn “đi dây” thường diễn ra ở ngoài trời, đi trên dây thừng hoặc dây thép ở độ cao hơn chục mét, các nghệ sỹ không những có thể đi trên dây một cách thành thạo và nhẹ nhàng, mà còn có thể làm những động tác mạo hiểm, đặc sắc, khiến khán giả đều phải trầm trồ thán phục.

(còn tiếp)

Hà Linh
(Phụ nữ today)

Truyền thống bắt nguồn từ người đàn ông si tình?

Cho đến giờ vẫn không ai biết rõ truyền thống này được bắt đầu như thế nào mà chỉ biết rằng nó đã có niên đại từ cách đây hơn 100 năm. Tương truyền rằng, những người đàn ông si tình trong làng phải đi qua những hẻm núi để chinh phục được những cô gái trẻ ở ngôi làng bên cạnh. Vì vậy, họ đã căng một chiếc dây qua núi và đi trên đó để chứng tỏ sự can đảm và tình yêu sâu sắc của mình.

Đó là câu chuyện của chàng trai Gadzhikubanov. Năm lên ba tuổi, Gadzhikubanov đã mồ côi bố. Nhà có 4 anh chị em. Người mẹ góa bụa tần tảo nuôi các con. Gadzhikubanov như cái cây rừng, cứ thế lớn lên, mạnh mẽ… Rồi, ngày qua, tháng qua, đứa bé làng Tsovkra năm xưa đã vụt trở thành người trai bản đẹp như con ngựa lúc đi rừng. Đến một ngày, trái tim của chàng trai hiền lành ấy, bỗng đập rộn ràng khi gặp người con gái ở ngôi làng bên cạnh. Ngay cái gặp ban đầu, Gadzhikubanov đã thầm thương trộm nhớ… Khi ấy, làng Gadzhikubanov còn hoang sơ. Những mái nhà tranh nằm trên dốc núi. Chỗ nào có nắng, có nước, dân làng lại cùi cụi vỡ đất, rồi dẫn nước về… Đến khi, đứng trên chót đỉnh núi nhìn xuống, những thủa đất trồng lúa mỳ, cây hoa màu xòe rộng, cây trồng phát triển, tươi tốt thì cũng là lúc chàng trai Gadzhikubanov, không thể nén mãi mối tình thầm lặng với người con gái ở làng bên…

Mối tình đơn phương ấy cứ lớn dần theo ngày tháng. Gadzhikubanov biết, cô gái có phần đã hiểu lòng anh, chỉ đợi chàng sang bên này cầm tay, rồi thì thầm một điều…, như mà Gadzhikubanov chưa làm được…Rồi đến một ngày, Gadzhikubanov mạo hiểm căng dây từ bên này của thung lũng sang bên kia và tự đu người qua để chứng tỏ sự can đảm và tình yêu sâu sắc của mình. Cảm động trước tấm chân tình, nàng đã đồng ý theo chàng về nhà trong niềm vui hạnh phúc ngập tràn. Bởi lúc bấy giờ, hành động dũng cảm “đi dây” của chàng Gadzhikubanov phần nào thể hiện quyết tâm chinh phục, tâm nguyện gắn bó suốt đời với người tri kỷ. Sau đó, hai người đã về ở một nhà, ăn đời sống kiếp cùng nhau, có với nhau 4 mặt con, tất cả chúng đều khôn lớn. Những vất vả cuộc sống, vẫn không làm tình yêu nơi họ già đi, mà dường như, nó vẫn nồng nàn như cái nhìn đầu tiên bên sườn núi.

Câu chuyện ấy đã xảy ra cách đây hơn 100 năm. Thế mà, nó vẫn truyền mãi, cho những đứa trẻ làng Tsovkra bây giờ, khi đã bắt đầu biết hái hoa đồi cài lên tóc làm duyên, khi đứa trai chiều nào còn hồn nhiên ngồi trên lưng ngựa…, đã biết tinh tươm quần chùng áo dài, bần thần nhìn qua cửa nhà có cô gái đương tuổi thiếu nữ… Chúng bảo, đấy là “sợi dây tình yêu” của vợ chồng Gadzhikubanov. Và như để gây ấn tượng, người mạo hiểm nhất bắt đầu bước đi trên dây. Dần dần kỹ năng này đã trở thành một phép thử nhân cách của chàng trai.

Và cũng không biết từ khi nào, nó trở thành một tiêu chuẩn đo mức độ sâu của tình yêu và lòng chung thủy của chàng trai. Từ đó đến nay, mặc dù không có một văn bản hành chính nào ghi chép quy định điều này, nhưng người dân ở làng Tsovkra luôn coi đó là “một bản quy ước” bất di bất dịch. Có như vậy, chàng trai mới chứng tỏ được phẩm chất thuần nhất, độc đáo của người dân nơi đây. Sau khi Thế chiến thứ hai kết thúc, với sự nổi tiếng của các rạp xiếc Liên Xô, hàng chục nghệ nhân đi trên dây tài giỏi nhất đã rời làng để đi biểu diễn ở khắp các thành phố trên thế giới. Phần vì miếng cơm manh áo, nhưng phần quan trọng hơn là, những người dân ở làng Tsovkra khao khát muốn quảng bá nghệ thuật “đi dây” đặc sắc của mình tới đông đảo khán giả ở các nước bạn.

Nhưng cũng có người cho rằng, truyền thống này có thể bắt nguồn do thời tiết khắc nghiệt trong khu vực. Thời tiết đó đã làm hỏng những cây cầu bắc qua những con sông chảy siết, bấy giờ Dagestan vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu, điều kiện cơ sở hạ tầng của đất nước còn hạn hẹp nên chưa tiến hành sửa chữa, xây dựng lại. Để phục vụ đời sống sinh hoạt, cho các hoạt động sản xuất cũng như quá trình giao lưu, dân làng đã nghĩ ra giải pháp: căng dây đi trên đó để qua sông.

Ngôi làng nhỏ bé dần vươn ra thế giới

Đến đầu thế kỷ 19, người dân của Tsovkra nhận thấy đây không chỉ là một kỹ năng của người làng mà khả năng đi trên dây của họ có thể vươn ra ngoài ngôi làng nhỏ bé đó. Thế là nhiều nhóm “nghệ sĩ” đi dây của Tsovkra bắt đầu diễn ở các ngôi làng gần đó rồi vươn ra thế giới. Trong thời kỳ “hoàng kim” sau Thế chiến thứ hai, làng Tsovkra-1 chuyên cung cấp các nghệ sỹ đi trên dây cho các rạp xiếc của Liên bang Xô Viết. Họ đã mang lại niềm vui cho khán giả khắp thế giới với những nghệ sỹ nhào lộn tài ba, đầy táo bạo, và mang về cho Liên Xô những giải thưởng xiếc cao quý nhất.

Mặc dù thời kỳ hoàng kim đó đã kết thúc cách đây chừng 30 năm nhưng “lời nguyền” lịch sử vẫn không mất đi và giờ đây làng Tsovkra-1 đang cố gắng phục hồi lại danh tiếng là một trung tâm sản sinh những nghệ sỹ đi trên dây của thế giới. Hiện nay, ở Tsovkra đám trẻ em vẫn tiếp tục tập “làm xiếc” trên những chiếc dây mỏng manh. Ông Ramazan Gadzhiyev, người đang điều hành ngôi trường dạy đi trên dây ở Tsovkra, tự hào nói: “Không phải ai cũng có thể có tài đi trên dây. Nhiều người lớn tuổi hơn không thể làm được vì quá khó, nhưng ở ngôi làng này bất cứ ai khỏe mạnh đều có thể làm xiếc trên dây”. Điển hình như thành tích đáng nể của chàng trai Ahmet-Khan Sultan, 18 tuổi. Trong tình trạng bịt mắt, cậu đã đi ngược trên đoạn dây cáp dài 200m, treo lơ lửng cách đàn thú dữ bên dưới 35 m. Ahmet-Khan Sultan chỉ mất có 13 phút 06 giây để hoàn thành chặng đường chênh vênh nguy hiểm này. Phát biểu sau khi xuống dưới mặt đất, Ahmet-Khan Sultan nói: “Sau nhiều năm khổ luyện, có thể nói tôi đã không làm phụ lòng gia đình, phụ lòng về một truyền thống tốt đẹp của làng”.

Các hoạt động ngoại khóa này vẫn liên tục được tổ chức tại ngôi làng nhỏ này. Cứ 3 lần/tuần, sau giờ học là đám trẻ lại đi những chiếc dây được căng ở rìa làng để luyện kỹ năng của mình trong sự giám sát của ông Gadzhiyev. Chúng tập trong bất cứ thời tiết nào, thậm chí trong mùa Đông giá rét khi nhiệt độ có thể xuống dưới âm 10 độ C.

Và đến câu chuyện của ông Magomedramazan Ramazov, người đàn ông 65 tuổi trưởng thành ở Tsovkra, đang điều hành một trường xiếc mà ở đó quy tụ những người đi dây “thiện nghệ” nhất của làng Tsovkra. Ông Gadzhiyev bắt đầu điều hành ngôi trường này với cố gắng thổi luồng không khí mới vào truyền thống của làng Tsovkra và nuôi dưỡng một thế hệ “nghệ sĩ” đi dây mới. Cách đây 1 thập kỷ, ngôi trường được một doanh nhân giàu có ở Dagestan thiết lập nên. Người này đã hứa hẹn mang lại nhiều điều tốt đẹp cho ngôi trường nhưng ông chưa kịp làm việc đó thì đã bị bắn chết trong một cuộc tranh chấp kinh doanh. Kể từ đó, họa hoằn lắm mới có một nguồn tài trợ nào đó nhưng không nhiều.

Còn ở Makhachkala, Ramazov chi trả cho ngôi trường của mình bằng tiền riêng. Ông buồn rầu nói chẳng hề có sự hỗ trợ nào thêm để lưu giữ được các truyền thống của vùng Dagestan. Để phát huy nghệ thuật “đi dây” của làng, Ramazov chủ động mời những nghệ nhân “đi dây” dân gian tham gia đoàn xiếc Dagestan, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nghệ thuật độc đáo này. “Sau khi những nghệ nhân dân gian tham gia vào đoàn xiếc, chúng tôi làm rất nhiều việc để đảm bảo an toàn cho diễn viên khi họ đi trên dây. “Đi dây” là nghệ thuật dân gian, để phát huy hơn giá trị loại hình nghệ thuật này và phù hợp với thói quen thưởng thức của khán giả hiện đại, chúng tôi có một số cải tiến về mặt hình thức biểu diễn, âm nhạc và nội dung biểu diễn v.v.”, Ramazov nói.

Hình thức biểu diễn ngoài trời của nghệ thuật “đi dây” có tính thưởng thức rất cao, cùng với việc kế thừa và phát huy nghệ thuật truyền thống này, nghệ thuật “đi dây” còn mở ra một lĩnh vực mới là biểu diễn trong nhà và đã đi lên sân khấu. Có sự phối hợp của mỹ thuật và ánh đèn sân khấu, tính nghệ thuật của nghệ thuật “đi dây” được phát huy hiệu quả hơn. Ông Ramazov và đội viên khác phát huy sức sáng tạo, đã sáng tạo thêm những động tác khó và đầy tính thưởng thức như đi xe một bánh, đội bát, nhảy dây trên dây thép v.v.

Song người đàn ông 47 tuổi này đang trong một “cuộc chiến” đầy cam go khi ngày càng nhiều người dân trong làng đi tìm việc ở những thành phố lớn. Theo đó, truyền thống đó sẽ bị mai một đi nếu như không được hỗ trợ về tài chính. Hiện giờ dân số của Tsovkra đã giảm từ 3.000 vào những năm 1980 xuống còn khoảng 400 người và giờ chỉ còn 70, trong khi trẻ em vẫn không có các phương tiện để luyện tập một cách đúng đắn. “Những đứa trẻ tài năng ở Tsovkra chỉ có thể tiếp tục được truyền thống của Tsovkra nếu ngôi làng này được tài trợ. Nhưng hiện tại, hầu hết các em chỉ luyện tập theo sở thích vì nghề đi dây không hề có tương lai” - ông Gadzhiyev lo ngại nói. Ramazan Gadzhiyev, 45 tuổi là cha của cậu bé Magomed cho biết sẽ phục hồi lại danh tiếng của Tsovkra. 8 năm trước ông đã mở lại trường dạy đi trên dây.

2 học trò của ông Gadzhiyev, trong đó có con trai ông là cậu bé Magomed (12 tuổi) và Tuti Ulubiyeva (15 tuổi), chiều nào cũng tập đi dây. Chúng chưa có khả năng thực hiện được các màn diễn nguy hiểm từng thấy trong các màn trình diễn cũ của các ngôi sao Tsovkra, nhưng đôi chân bé nhỏ của các em có thể đi thoăn thoắt trên chiếc dây dày chưa đầy 1cm: “Cháu tập đi dây khi mới 6 tuổi”, Ulubiyeva kể. “Ban đầu cháu rất sợ, nhưng bây giờ thì không sợ nữa và chẳng sợ bất cứ điều gì”. Ông Gadzhiyev nói rằng ông rất hi vọng một ngày nào đó, những học trò của ông sẽ trở thành những người nổi tiếng, và những nghệ sỹ đi trên dây của Tsovkra sẽ lại một lần nữa được trình diễn ở những đất nước hiện đại như Mỹ, Anh Nhật Bản.

Hà Linh
(Phụ nữ today)