Bà mẹ Việt Nam nào anh hùng?

Hình tượng người phụ nữ, người mẹ Việt Nam thật là đẹp: Nhân hậu, chung thủy, đảm đang, giàu đức hy sinh. Những đức tính quý báu ấy đã được chép lại nhiều trong sử sách, và thể hiện nhiều trong thi ca nhạc họa. Nếu có một ai đó muốn suy tôn bà mẹ Việt lên vị trí anh hùng cũng không có gì quá đáng. Nhưng tạm tính từ thời Bà Trưng Bà Triệu đến nay - khoảng gần 2000 năm - đã có rất nhiều thế hệ bà mẹ Việt được sinh ra. Vậy đâu là những người thật sự anh hùng trong các bà mẹ ấy?

Bà mẹ Việt Nam (ảnh minh họa)

Bà mẹ Việt Nam vốn chỉ là một hình tượng chung, nhất thiết không thể lấy những thế hệ sau để đại diện cho các bà mẹ Việt. Và cũng có thể nói một cách công bình là, không phải tất cả phụ nữ Việt đều đáng yêu, không phải tất cả bà mẹ Việt đều đáng kính. Trong văn học và lịch sử Việt Nam ghi lại, đã có nhiều phụ nữ xấu. Ngày nay chẳng khó khăn lắm người ta cũng có thể tìm được những bà mẹ Việt giết chồng, buôn ma túy, lừa đảo, tổ chức mại dâm, thậm chí cầm đầu cả những băng nhóm giang hồ cộm cán. Tuy nhiên những đối tượng ấy không phải là phổ biến. Người ta vẫn có quyền tôn vinh, ngợi khen những người phụ nữ, những bà mẹ Việt đã có công với đất nước và xã hộị…

Nhưng tôn vinh như thế nào cho đúng, đó là một vấn đề khó, không thể tùy tiện và duy ý chí! Danh hiệu “Bà Mẹ Việt Nam Anh Hùng” chỉ xuất hiện từ ngày 29/8/1994 – ngày Quốc hội ban hành pháp lệnh thi đua khen thưởng. Tuy với mục đích tôn vinh các bà mẹ có công trong 2 cuộc chiến tranh từ năm 1946 đến 1975; nhưng nó chỉ mới ra đời một cách muộn màng sau khi chiến tranh kết thúc những 19 năm. Trong 19 năm (sau 1975) - khi mà các danh hiệu anh hùng khác trong chiến tranh, đã được công bố hết từ lâu - không biết nhà nước bận rộn những việc gì mà quên mất việc phong tặng danh hiệu anh hùng cho các bà mẹ? Chính vì vậy mới có chuyện khôi hài là người ta phải truy tặng danh hiệu anh hùng cho các bà mẹ mới qua đời sau chiến tranh.

Theo pháp lệnh nói trên của Quốc hội, tiêu chuẩn một bà mẹ được coi là anh hùng như sau: “1. Có 2 con là liệt sĩ và có chồng hoặc bản than là liệt sĩ. 2. Có 2 con là liệt sĩ và bản thân hoặc chồng là liệt sĩ. 3. Có 3 con trở lên là liệt sĩ. 4. Có 1 con là liệt sĩ, chồng và bản thân là liệt sĩ”. Như vậy tóm lại là người ta chỉ quan tâm đến việc gia đình nào có nhiều người chết do tham gia chiến trận, mà họ quên mất vấn đề phẩm chất anh hùng – là tiêu chuẩn căn bản nhất – của một người được coi là anh hùng.

Theo quy định về tiêu chuẩn anh hùng do ông cựu thủ tướng Phan Văn Khải ký trong quyết định ngày 6/3/1999 số 38/1999 QĐ TTg, ghi rõ tiêu chuẩn chung đối với một cá nhân anh hùng như sau: “Trung thành với Tổ quốc, với chủ nghĩa xã hội. Có hành vi anh hùng (dám nghĩ, dám làm) lập được thành tích đặc biệt xuất sắc trong lao động chân tay hoặc lao động trí óc, trong chiến đấu, huấn luyện sẵn sàng chiến đấu. Tiêu biểu cho thành tích thi đua yêu nước của nhân dân và Lực lượng vũ trang nhân dân trong thời kỳ đổi mới. Là tấm gương mẫu mực về mọi mặt của đơn vị, địa phương, của ngành; được đồng nghiệp, đơn vị và nhân dân địa phương thừa nhận, suy tôn”.

Như vậy theo tiêu chuẩn anh hùng của quyết định trên thì bà mẹ Việt Nam anh hùng không nằm trong quy định về tiêu chuẩn anh hùng. Thế nhưng đã có hơn 44235 người được phong tặng danh hiệu “Bà Mẹ Việt Nam Anh Hùng” trên cả nước. Một điều rất kỳ dị khác là, nếu đã cá nhân hay tập thể được phong tặng danh hiệu anh hùng thì phải đi kèm với những huân chương chiến công hoặc huân chương thành tích. Thế nhưng rất nhiều các bà mẹ được phong anh hùng không hề có huân chương đi kèm. Nhiều người trong số họ chỉ có mỗi một thành tích là… sinh con, nuôi con lớn rồi cho đi bộ đội. Chắc chắn nếu không do Luật nghĩa vụ quân sự quy định, thì có rất nhiều bà mẹ anh hùng đã không bao giờ tự nguyện cho con cầm súng…

Nếu xét về công sinh thành dưỡng dục thì có lẽ để cho công bằng, người ta cũng rất cần tôn vinh những ông bố Việt Nam anh hùng. Người cha, người chồng thường là có công lớn với con cái không thua gì người mẹ, người vợ. Đồng thời họ cũng đau đớn không kém gì người vợ của mình khi con cái họ đã ngã xuống trên chiến trường. Có lẽ nào người ta lại đi phân biệt đối xử giữa những người đàn ông đó, với chính người vợ của họ?

Một câu chuyện có thật về gia đình nọ (xin được tạm giấu tên để tôn trọng sự riêng tư), vì mâu thuẫn, bà mẹ đã cãi nhau kịch liệt với người con trai duy nhất của mình, khiến anh này buồn chán sinh ra tiêu cực, xin đi bộ đội, mặc dù theo luật anh ta được miễn đi lính. Chẳng may trên đường hành quân Nam tiến, anh ta bị dính lựu đạn gài của chính quân ta, lựu đạn nổ, anh này tử trận và được phong liệt sĩ. Thế là bà mẹ bỗng dưng “bắt buộc”… trở thành anh hùng!

Một câu chuyện khác kể lại là có một bà mẹ ở một tỉnh Nam Bộ, trong chiến tranh người này đã nhận (nhận miệng) hàng chục thanh niên làm con nuôi. Thực tế bà mẹ ấy chẳng nuôi họ được ngày nào. Nhưng đến khi những người thanh niên đó tử trận, được phong liệt sĩ, người ta cũng truy tặng bà mẹ đó là “Bà Mẹ Việt Nam Anh Hùng”, lý do đơn giản là “lấy thành tích chiến đấu cho địa phương”…

Như vậy danh hiệu “Bà Mẹ Việt Nam Anh Hùng” là một loại danh hiệu vô cùng lập dị. Ngoài việc nó chỉ là một tờ giấy, không đi kèm với bất cứ một ưu đãi đặc biệt nào. Giống như một ảo danh, nó ra đời không những quá muộn màng, không phù hợp với thời điểm, mà còn khập khiễng với chính những tiêu chuẩn về anh hùng do nhà nước ban hành.


Nhà tình nghĩa vừa bàn giao đã xuống cấp

Nhà tình nghĩa "lều vịt" của MVNAH Sáu Kiệt ở Bình Thuận
không được bán vì là...nhà tình nghĩa

Chuyện khá ồn ào là việc nhà nước cho xây dựng tượng đài “Bà Mẹ Việt Nam Anh Hùng” ở Quảng Nam, dự tính tiêu tốn đến hơn 400 tỉ đồng, đã làm cho công luận bất bình, báo chí tốn giấy mực. Nhưng sâu xa trong chuyện này, có lẽ cần phải minh bạch vấn đề ai là Bà Mẹ Việt Nam Anh Hùng? Người ta đẻ ra câu chuyện bà mẹ anh hùng và danh hiệu chỉ có trong tưởng tượng thành một câu chuyện có thật, có lẽ chỉ để nhằm mỵ dân. Nhưng họ quên mất rằng, đất nước Việt Nam ngàn năm văn hiến còn có rất nhiều bà mẹ khác mới thật sự là người anh hùng. Và nếu có, thì danh hiệu anh hùng cũng cần được kèm theo những ưu đãi vật chất xứng đáng mới là một sự công bằng.

Trên thực tế, hiện còn có rất nhiều những bà mẹ được phong tặng danh hiệu anh hùng vẫn đang sống dưới mức nghèo khổ trong những căn nhà "tình nghĩa" cũ kỹ bé tí tẹo: Có nhà mà không có bếp, không có toilet. Có cửa mà không có cổng. Đời sống của các cụ cô đơn, bữa cơm chỉ có rau muối qua ngày. Ban đầu họ không có trợ cấp hàng tháng, mãi đến ngày 26/1/2000 thông tư số 03/2000 của Bộ tài chính mới quy định trợ cấp cho mỗi Bà Mẹ Việt Nam Anh Hùng là 350 ngàn đồng / tháng. Thậm chí còn ít hơn đối với các bà mẹ bình thường cô đơn không nơi nương tựa, hưởng mức 400 ngàn đồng / tháng. Trong khi những kẻ có chức tước quyền lực thì ở nhà lầu, đi xe hơi, nếu tính tổng chi phí cho một viên cán bộ cấp tỉnh, thành mỗi tháng có thể lên tới hàng vài chục triệu đồng. Thật là một nghịch cảnh đau đớn. Như vậy thì hỏi có ai thích được làm anh hủng?

Câu chuyện căn cứ vào số lượng liệt sĩ trong một gia đình để phong anh hùng cho các bà mẹ, có lẽ là một câu chuyện chỉ có ở Việt Nam. Gỉa sử là ta muốn tôn vinh bà mẹ Việt Nam anh hùng thật, thì xây dựng tượng đài của người thời nay hoành tráng gấp hàng ngàn lần các cụ cổ nhân xưa như cụ Triệu Thị Trinh, cụ Trưng Trắc, cụ Trưng Nhị, cụ Lê Chân, thì sẽ là một hành động phỉ báng lịch sử, coi thường tổ tiên. Tin chắc rằng, trong số những bà mẹ Việt Nam còn sống đã được nhận danh hiệu anh hùng, không mấy người thật sự vui mừng vì mình được tôn vinh theo cách lạ đời:


Oai hơn cụ Triệu cụ Trưng.*
Ngày nay bà mẹ bỗng dưng… anh hùng!


Lê Nguyên Hồng
Con Dan blog