Tác giả: Paweł Sulik, phóng viên của Radio TOK. Bản tiếng Ba Lan lấy từ Polityka.pl
Mạc Việt Hồng chuyển ngữ
Nhà văn Trung Quốc Liêu Diệc Vũ tỵ nạn ở Đức. Ảnh DR
Đầu tháng Bẩy vừa qua ông đă chạy khỏi Trung Quốc,tại sao vậy?
Liêu Diệc Vũ: Từ lâu mật vụ đă theo dơi và cảnh báo tôi rằng, tôi không được phép xuất bản bất kỳ cuốn sách nào ở phương Tây cũng như Đài Loan. Những nhà phát hành sách ở nước ngoài đă phải nhiều lần tŕ hoăn việc xuất bản v́ lo ngại cho an ninh cá nhân của tôi. T́nh trạng này diễn ra không biết tới khi nào, khiến tôi quyết định chạy trốn.
Paweł Sulik: Bằng cách nào, thưa ông?
Liêu Diệc Vũ: Tôi không thể tiết lộ một cách chi tiết, bởi sẽ nguy hại cho những người đă giúp tôi. Tôi chỉ có thể nói rằng, Vân Nam là một tỉnh nghèo, mà ở đó, tôi quen rất nhiều người thuộc tầng lớp lao động. Nhờ sự quen biết đó, mà tôi có thể vượt qua biên giới Việt Nam dễ dàng, không gây bất kỳ sự chú ư nào. Từ đó, tôi tới Warsaw và sau đó là Berlin, nơi tôi đang sống hiện nay. Nhà xuất bản người Đức chờ đón tôi ở sân Bay đă đứng ngây người ra rất lâu v́ không tin rằng tôi đă chạy thoát.
Paweł Sulik: Có phải ở trong tù, ông gặp một người – mà sau này ông viết trong cuốn sách của ḿnh – đă cố gắng trong nhiều năm mà không thể trốn thoát được khỏi Trung Quốc?
Liêu Diệc Vũ: Vâng, tôi nhớ rất rơ. Tôi đă quen nhiều người từng lên kế hoạch chạy trốn. Khác với họ, tôi hành động phù hợp với pháp luật. Tôi không muốn vượt biên trái phép, v́ biết rằng, có thể gặp những chuyện như hồi tháng Năm, khi tôi nhận được lời mời tham dự Liên hoan Văn học tại Úc châu. Chính quyền đă trao tận tay tôi tờ quyết định từ chối xuất cảnh v́ lư do an ninh. Do vậy, lần này tôi chuẩn bị chuyến đi một cách bí mật.
Paweł Sulik: Công an đă đối xử với ông thế nào?
Liêu Diệc Vũ: 20 năm qua tôi đă nghiệm ra rằng, dù những người thẩm vấn đă thay đổi nhiều lần, người già về hưu, những người trẻ thế chỗ, nhưng cách thẩm vấn th́ không khác ǵ: Kéo dài bất tận.
Đă 2 lần họ tịch thu bản thảo cuốn hồi kư viết về thời gian ở tù của tôi. Lần thứ 3 tôi may mắn lấy lại được từ ổ cứng và gửi nó ra nước ngoài, cuốn sách được xuất bản dưới cái tên là “Lời chứng”. Chính quyền nhiều lần thúc ép tôi phải kư cam đoan, sẽ không xuất bản sách về đàn áp Kito giáo ở Trung Quốc. Họ hứa rằng, nếu tôi chịu hợp tác, tôi sẽ được hậu đăi.
Paweł Sulik: Cuốn sách bị cấm tại Trung Quốc “Dẫn dắt những người chết”, đă lột tả sự thật về đời sống xă hội của tầng lớp đáy cùng. Cuốn sách đă được xây dựng ra sao?
Liêu Diệc Vũ: Sau năm 1989, tôi bị tống vào tù v́ bài thơ “Thảm Sát” nói về những biến cố xảy ra trên quảng trường Thiên An Môn. Ở đó, tôi tiếp xúc với đủ loại tội phạm: giết người, trộm cắp và hăm hiếp. Trong môi trường khép kín và đầy bạo lực, những tù nhân ở đây, qua những trải nghiệm của ḿnh, đă kể lại hàng trăm câu chuyện. Qua đó, tôi biết được những bạn tù của ḿnh đă phạm tội như thế nào. Thật là tàn ác, tôi bắt đầu phản ứng lại, những câu chuyện vượt quá sức chịu đựng của tôi. Tôi đă nói với họ rằng, tôi không c̣n muốn nghe những chuyện như thế nữa, nhưng chẳng ăn thua ǵ.
Cuối cùng, tôi nhận ra, viết lại những câu chuyện đó là cách để tự giải thoát ḿnh. Từ lúc nào đó, tôi bắt đầu cảm thấy gắn bó với những kẻ phạm tội và như sống trong những câu chuyện của họ. Ít nhất trong đầu tôi có 300 mẩu chuyện như vậy. Một phần tôi đă viết trong cuốn sách “Dẫn dắt những người chết”, phần c̣n lại sẽ được tiếp tục vào một thời điểm thích hợp. Những người tù mà tôi đă gặp không chỉ là những kẻ giết người hay trộm cướp, mà c̣n có cả những nhà sư hay những nhạc sĩ đường phố.
Paweł Sulik: Ở các quyển sách của ông có thể thấy, dân Trung Quốc rất thống khổ?
Liêu Diệc Vũ: Khách du lịch hay các nhà chính trị ngoại quốc chỉ nh́n thấy những ṭa nhà cao tầng và từ đó cho rằng đất nước chúng tôi giầu có và phát triển nhanh. Nhưng đó chỉ là phần nổi, c̣n phần ch́m của nó hoàn toàn khác: Tăm tối và bị quên lăng. Ở đó, những người như chúng tôi, đáy tầng của xă hội, sống như những con chuột trong bóng tối. Đó là 2 h́nh ảnh trái ngược của Trung Quốc, là 2 đất nước khác nhau. Ngày nay, chính quyền chỉ muốn các nhà văn viết về thành công thôi, như Olympic hay triển lăm Expo Thượng Hải, chẳng hạn. Nhưng tôi lại phơi ra những chuyện khác, đó là cái tát thẳng vào mặt chính quyền. Thực tế rất đáng xấu hổ nhưng lại vắng bóng trong ư thức của công chúng.
Paweł Sulik: Do đâu mà xảy ra t́nh trạng ‘hai bức tranh’ như vậy?
Liêu Diệc Vũ: Sự chênh lệch giầu nghèo ở Trung Quốc đă trở nên quá lớn. Tôi sinh ra trong thời kỳ vô cùng nghèo đói, nhưng khi đó ai cũng nghèo, người ta hy sinh để cầu mong một cuộc sống tốt đẹp hơn. Bây giờ th́ chẳng có chút hy vọng nào, kư ức về nạn đói khủng khiếp đă được phủ kín, và những người giầu có sống ngay bên cạnh những kẻ nghèo khó. Mặt khác, cảm giác chung của cả xă hội là bất an. Mặc dù nhà nước cũng nới lỏng một số lĩnh vực nhưng không ai cảm thấy an toàn và chính những người giầu có nhất lại thường di tản ra nước ngoài.
Paweł Sulik: Cho tới năm 1989, ông không hề lên án chính quyền?
Liêu Diệc Vũ: Lúc đó t́nh h́nh ở Trung Quốc hoàn toàn khác… Sau cái chết của Mao, mọi người đều hy vọng đất nước sẽ phát triển theo chiều hướng tốt đẹp. Sau những thử nghiệm khủng khiếp của cuộc Đại Nhảy Vọt và Cách mạng Văn hóa, cuộc sống những năm 80 dường như đă trở lại b́nh thường. Trung Quốc trở nên lớn mạnh trên trường quốc tế và người dân cảm thấy tự hào. Phần lớn người Trung Quốc đều tin tưởng rằng, một sự thay đổi từ từ sẽ tốt hơn.
Thật bất hạnh, những người muốn đẩy nhanh sự thay đổi bằng các cuộc xuống đường đă bị sát hại bởi chính Tổ quốc thân yêu của ḿnh, chứ không phải từ kẻ thù bên ngoài. Chúng tôi thực sự bị sốc! 3000 người đă chết trên quảng trường Thiên An Môn, hàng chục ngàn người bị cầm tù và hàng chục ngàn khác phải bỏ chạy khỏi Trung Quốc để tránh sự trả thù. Đó là một năm mang tính đột phá. Những người chỉ v́ yêu nước mà phải bỏ mạng, nên sau đó, dưới thời Đặng Tiểu B́nh, họ chuyển sang say mê tiền bạc. T́nh trạng đó kéo dài cho tới ngày nay.
Paweł Sulik: Những người Công giáo Trung Quốc mà ông kể trong cuốn sách “Chúa mầu đỏ” họ là ai?
Liêu Diệc Vũ: Ở Trung Quốc có khoảng 10 triệu người theo Thiên chúa giáo nhưng chính quyền chỉ kiểm soát được một số thông qua Giáo hội quốc doanh. Tôi tiếp cận được với những người từng bị đàn áp v́ duy tŕ một số truyền thống, nghi thức tôn giáo. Phần lớn họ phải lập những nhóm tín ngưỡng bất hợp pháp bằng tiền riêng của ḿnh. Có những nhà thờ hoạt động theo cách riêng. Như trường hợp Pháp Luân Công chẳng hạn, giáo phái được thành lập bởi những người t́m kiếm sự tốt đẹp và công lư trong một xă hội đầy dối trá. Không thể t́m thấy những giá trị như vậy trong xă hội đương đại Trung Quốc nên họ đến với tôn giáo và tâm linh.
Paweł Sulik: Năm ngoái, người bạn của ông là Lưu Hiểu Ba đoạt giải Nobel về Ḥa b́nh, ông nghĩ ǵ về điều này?
Liêu Diệc Vũ: Thật vui, v́ thế giới đă quan tâm tới anh ấy. Tôi cũng nhận được giấy mời tới dự lễ trao giải, nhưng tôi biết, nếu tôi rời Trung Quốc, th́ chính quyền sẽ không cho phép tôi quay trở lại. Tôi từng tin rằng, sau giải thưởng Nobel cho Lưu Hiểu Ba đất nước Trung Quốc sẽ bắt đầu thay đổi. Thật đáng tiếc, sự thay đổi duy nhất là chính quyền gia tăng đàn áp. Cách mạng Hoa Nhài ở Bắc Phi đă dẫn đến những phản ứng điên cuồng của chính quyền Trung Quốc.
Paweł Sulik: Điên cuồng ư?
Liêu Diệc Vũ: Vâng. Nhà chức trách ra tay bắt giữ, có khi chỉ v́ nghe tin một nhóm người kêu gọi biểu t́nh trên Internet. T́nh h́nh ở các quốc gia Ả Rập không mảy may ảnh hưởng ǵ tới Trung Quốc, nhưng chính quyền đă trở nên quá nhạy cảm trong mấy tháng gần đây trước mọi chỉ trích công khai. Bức tranh biểu t́nh ở Tunisia và Ai Cập đă kích thích mạnh mẽ trí tưởng tượng của nhà cầm quyền, khiến cho quốc gia này trở nên ngột ngạt tới mức tôi phải bỏ chạy để có thể tiếp tục viết lách.
Paweł Sulik: Ông có nghĩ rằng, một lúc nào đó, t́nh h́nh ở Trung Quốc sẽ thay đổi để ông có thể trở lại đó?
Liêu Diệc Vũ: Sẽ không nhanh chóng đâu. Đừng nghĩ rằng nó sẽ nhanh như ở Libya. Trung Quốc là một nước lớn và hùng mạnh. Đất nước đó có quân đội lớn và được đào tạo bài bản, và biến cố Thiên An Môn đă cho thấy, quân đội này có thể được sử dụng để chống lại chính nhân dân của ḿnh. Chính phủ đă xác định, bằng mọi giá duy tŕ quyền lực. Giống như năm 1989, những thay đổi ở châu Âu đă không đem đến sự chuyển đổi ở Trung Quốc, cách mạng ở Bắc Phi hiện nay cũng vậy.
Paweł Sulik: Vậy châu Âu có ảnh hưởng ǵ tới Trung Quốc?
Liêu Diệc Vũ: Một mặt, có thể thấy, Na Uy, một nước nhỏ và không có quân đội hùng mạnh như Trung Quốc nhưng đă dám trao giải Nobel Ḥa B́nh cho Lưu Hiểu Ba, bất chấp những sức ép từ phía Bắc Kinh. Đó là điều tuyệt vời.
Nhưng mặt khác, sự giao lưu kinh tế rất lớn giữa Trung Quốc và châu Âu cho thấy sự thiếu vắng những chế tài về đầu tư của châu Âu đối với đất nước chúng tôi. Ở Trung Quốc, mọi thứ đều có thể giải quyết được. Người ta có thể làm giàu bất chấp những bất hạnh của người khác. Thật không may, các doanh nghiệp châu Âu ở Trung Quốc lại nhanh chóng học tập điều này.
Tôi cho rằng, Trung Quốc cần học hỏi nhiều từ những người châu Âu. Các giá trị nhân quyền phải được đem tới từ châu Âu, chứ không chỉ có tiền bạc.
© Đàn Chim Việt (Bản tiếng Việt)
Báo Ba Lan phỏng vấn nhà văn Liêu Diệc Vũ
