Nồng nàn rượu “tùng xẻo”

“Đường lên trời - đường lên Sốp Cộp. Đường xuống âm phủ - lối xuống Quỳnh Nhai”. Ấy là câu hát cửa miệng của bà con tỉnh Sơn La khi nhắc đến 2 địa danh nổi tiếng này.

Xã Nậm Ét thuộc huyện Quỳnh Nhai là một trong những vùng xa xôi nhất của huyện ven dòng Đà giang gập ghềnh sóng nước. Muốn đến Nậm Ét, phải chiến thắng dòng sông Đà và qua một cây cầu “độc nhất vô nhị” trên thế giới. Đó là cây cầu được ghép bằng những thanh tre nứa và những đoạn cây keo khô. Cây cầu dài đáng sợ khi nước vỗ như cố đập nát cây cầu và từ trên cao nhìn xuống, cây cầu ấy như một sợi chỉ nhỏ kéo sang hai bên bờ của dòng sông. Bên kia Đà giang là xã Nậm Ét, biệt lập và trở thành “ốc đảo” tuyệt đẹp. Ở đây tập trung bà con dân tộc người Thái với tập quán làm ăn trên núi nên mỗi ngọn núi là một đại gia đình với đủ mọi thế hệ.

Chủ gia đình là những bà vợ với tài nấu nướng. Họ nấu rượu mỗi ngày như người ta nấu nước. Ở Nậm Ét có nhiều loại rượu ngon như rượu sắn, rượu ngô, rượu thóc. Nhưng nổi tiếng và ngon nhất là rượu “tùng xẻo”. Tôi không biết sao người ta lại gọi đó là rượu “tùng xẻo” trong khi tên gốc của loại rượu ấy là rượu “sơn tra”. Người địa phương quen dịch “sơn tra” là rượu nồng, loại rượu uống vào là say như rượu Bắc Hà của Lào Cai. Nhưng cái tên “sơn tra” không bắt nguồn từ Nậm Ét mà từ Sốp Cộp và Mường La. Thế nên, người Nậm Ét đặt riêng cho loại rượu của mình là “tùng xẻo”.

Loại rượu này khó nấu. Nguyên liệu để lên men gồm sắn, thóc, lá rừng và các loại rễ thuốc quý. Rượu được ủ 40 ngày dưới lòng đất mà người ta quen gọi là “hạ thổ”. Sau đó, đào lên “làm lễ” để nấu theo cách “ba ba cổ”. Trước khi nấu, chủ gia đình “tùng xẻo” một con gà trống và trộn với men lá để cho vào nồi rượu. Rượu được nấu trong vòng 12 tiếng bằng củi cây thông khô trên núi Pá Ma Pha Khinh. Chỉ người chủ gia đình mới được nấu loại rượu này và xem đó như là thứ nước linh thiêng để uống trong ngày lễ tết hoặc giỗ chạp, tiếp khách quý và cũng là thứ nước “xua đuổi ma tà” trong tâm niệm của bà con nơi đây.

Đến với Nậm Ét, trong khung cảnh trùng điệp núi non sông nước. Trong những ngày mưa gió hoặc khi trời trở rét là thời điểm lý tưởng để uống rượu “tùng xẻo”. Rượu có vị nồng thơm của lá rừng, rất ngấm và êm. Đặc biệt, lần đầu tiên thưởng thức rượu chỉ nên uống một ly nhỏ để đảm bảo không bị say.

Người đi xa về, khách nơi xa đến chỉ cần uống một ly nhỏ rượu sẽ xua đi cái lạnh cóng của miền sơn cước. Và ở Nậm Ét, hàng đêm họ tụ tập bên những bếp lửa bên nhà sàn, uống rượu “tùng xẻo” và kể cho nhau nghe những câu chuyện cổ tích. Nam Trần