Nói đến Cam Ranh, người Việt miền Nam trước 75 không ai lạ gì, do có sự hiện diện của Hải Quân Việt Nam và căn cứ không quân Mỹ bên bán đảo Cam Ranh. Sau 75 Cam Ranh lại trải qua nhiều thay đổi thăng trầm, nay Cam Ranh được đưa lên thành phố loại 3. Tưởng cũng nên lướt qua đôi dòng lịch sử để thấy rõ sự thay đổi của địa phương này.
Vườn tượng Quán Thế Âm
Năm 1653, chúa Nguyễn Phúc Tần lập ra dinh Thái Khang với 2 phủ và 5 huyện, qua các đời Minh Mạng, Thành Thái, Duy Tân đến Bảo Đại, Cam Ranh được phân định ranh giới, lập các đơn vị hành chính khác nhau. Cho đến giữa năm 1939, Cam Ranh vẫn là một phần đất của huyện Vĩnh Xương (gồm các tổng Thủy Triều, Cam Linh, Thịnh Xương và 6 tổng miền núi) giáp tỉnh Ninh Thuận. Ngày 8 tháng 6 năm 1939, Toàn Quyền Đông Dương Georges Catroux ký nghị định và chỉ dụ số 17 của vua Bảo Đại, tách một phần đất của Ninh Thuận và huyện Vĩnh Xương lập một đơn vị hành chính tương đương cấp huyện, trực thuộc tỉnh Khánh Hòa gọi là Nha Đại Lý Hành Chính Ba Ngòi, năm 1947 đổi thành quận Cam Lâm.
Năm 1965, Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu ký sắc lệnh số 206 ngày 25 tháng 1, lập thị xã Cam Ranh trực thuộc trung ương, gồm các xã Suối Vĩnh, Suối Hải, Suối Hòa, Cam Phúc, Cam Ranh, Cam Bình, Cam Linh, Cam Lộc của quận Cam Lâm và phần đất của quận Du Long (tỉnh Ninh Thuận) có các thôn Hòa Diêm, Trại Láng, Ma Dù, Sông Cạn, Mỹ Thạnh. Đến ngày 6-7-1966, nghị định số 620 BNV/NC/NĐ đổi các xã thuộc thị xã Cam Ranh thành khu phố. Sắc lệnh số 17-SL/NV ngày 20-2-1968 lấy thêm xã Cam Sơn và một phần xã Cam Phú, Cam Thượng của quận Cam Lâm sáp nhập vào thị xã Cam Ranh. Nghị định số 1048-NĐ/NV ngày 7-11-1970 chia thị xã Cam Ranh thành hai quận là quận Bắc và quận Nam. Quận Bắc gồm các khu phố: Suối Hòa, Suối Vĩnh, Suối Hải, Suối Cam. Quận Nam gồm các khu phố: Cam Phúc, Cam Bình, Cam Ranh, Cam Phú, Cam Lộc, Cam Sơn, Cam Thịnh. Tóm lại từ thời chúa Nguyễn Phúc Tần đến Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu, Cam Ranh đổi thay địa giới gạt bỏ những rườm rà đi đến một định dạng rõ rệt đơn giản hơn. Sau năm 1975 nhà nước Việt Nam chủ trương thay đổi địa hình và tên gọi các làng xã huyện tỉnh, nhập tách, tách nhập (với tính sáng tạo cao, dám nghĩ dám làm) Cam Ranh lại một lần nữa thay đổi theo.
Bên hông Chánh Điện
Dù có thay đổi gì, khi nói đến Cam Ranh thì ai cũng biết vịnh Cam Ranh là hải cảng, quân cảng nổi tiếng, là căn cứ không quân thời quân đội Mỹ có mặt tại Việt Nam. Cam Ranh sầm uất như thế nào, đời sống dân chúng ra sao chắc nhiều người còn nhớ. Nhắc đến thời điểm trước 75, không riêng gì Cam Ranh mà toàn miền Nam thuở ấy, tuy không nhiều xe gắn máy như bây giờ nhưng đời sống không đến nổi hỗn loạn, tệ nạn không tràn ngập như ngày nay. Chả thế mà nhà văn DTH năm 75 vào đến Sài Gòn, ngồi xuống lề đường, ôm mặt khóc hu hu.
Về mặt danh lam thắng tích, Cam Ranh không có gì nổi tiếng như các địa phương khác, mới đây nghe đồn Cam Ranh có Chùa Ốc, có món “gà chỉ” ngon đặc biệt, có các giống xoài quả to ngọt như đường…
Mỗi lần đi xe đêm từ Sài Gòn về Nha Trang, lúc đến Cam Ranh là trời sáng, đôi khi gặp cảnh bình minh trên biển rực rỡ đẹp lạ lùng, nhất là ghe chài nơi cầu Trà Long có đường nét lạ. Nay có dịp, tôi trở lại thăm Cam Ranh. Từ Nha Trang tôi đi xe máy, sáu chục cây số chạy thong thả, dọc đường dừng một vài nơi, chỉ hai tiếng là đến. Khách sạn Thành Mỹ ngay ngả ba ngoài của Cam Ranh tương đối ở được, giá chỉ 180 nghìn; tuy nhiên, nhận phòng đổi phòng cũng mất mấy chục phút. Hôm đó tôi thử nước nóng lạnh trước khi tắm, chẳng hiểu sao phòng này toàn nước sôi, may không thì phỏng cả người. Việt Nam luôn có nhiều chuyện lạ nhưng ai cũng cho là “bình thường”.
Vào Chánh Điện
Trước tiên đi tìm Chùa Ốc, chùa tọa lạc tại 112 đường 3/4, Cam Linh. Tên chính thức của chùa là Từ Vân, thoạt nhìn cổng chùa tôi có ý nghĩ vị thầy trụ trì có tinh thần mới mẻ, kết hợp đời sống đạo với khoa học ngày nay. Tam quan 4 trụ vuông vạm vỡ không hoa văn rồng phượng không câu đối chữ Tàu như phần đông các chùa. Trên xà ngang cửa giữa đắp ba chữ Chùa Từ Vân, cửa bên trái hai chữ Từ Bi, cửa bên phải hai chữ Hỷ Xả, đơn giản chữ Việt, bá tánh ai cũng hiểu. Trong khi nhiều chùa, đền, viết toàn chữ Tàu, đúng sai không ai biết, nghĩa lý chẳng ai hay. Cổng chùa bằng song sắt kiểu nhà thờ hay công sở. Khuôn viên chùa khá rộng mà vắng hoe. Đường vào chánh điện rộng rãi tráng xi măng, hai bên còn nhiều đất trống. Cây cối um tùm. Đặc biệt bên phải có khu vườn Tứ Động Tâm: Đản Sanh – Thành Đạo – Chuyển Pháp Luân (Phật thuyết pháp cho 5 anh em Kiều Trần Như) – Niết Bàn (tượng Phật nằm). Hình tượng dễ hiểu, màu sắc quen thuộc với đại chúng, nhưng nét nghệ thuật không cao. Vào trong tôi gặp ngay mấy người dáng “homeless” ngồi trước đài Phật Di Lặc. Chưa nhận ra dấu hiệu gì của chùa ốc, các công trình xây dựng đều bình thường. Điểm đặc biệt của Chùa Từ Vân là nhiều điện, tháp thờ Phật và Bồ Tát: Điện Dược Sư, Tháp Di Lặc, Tháp Thiên Thủ Thiên Nhãn, Điện Quan Thánh… Trước nhà sinh hoạt của Gia Đình Phật Tử có đài tượng Quán Thế Âm, có hai Rồng nằm rất lớn, dài đến 20 mét. Mô hình Rồng được cách điệu đơn giản nhưng hơi lạ, bốn cọng râu như bốn mụt măng tre cán giáo, sáu răng nanh, hai tai như hai nắp hộp nhựa xanh lè… một kiểu Rồng mới mẻ gần gũi tuổi thơ, có thể nói đây là một thể loại Rồng dân gian hoàn toàn khác với Rồng cổ điển nơi đình chùa lăng tẩm. Chùa Từ Vân quá nhiều tượng, tượng lớn tượng nhỏ đặt để khắp nơi, màu sắc lòe loẹt, người ngoài sẽ nghĩ nhà chùa tham lam ôm đồm quá. Ngay khách xem khó có cái nhìn tập trung, không phân định được trật tự thứ lớp. Nhìn chung chùa không có mô hình thiết trí hợp lý, tuy nhiên lại vui mắt, có cái lạ để xem, để chụp ảnh đối với du khách phương xa.
Trong Tháp Chánh Tư Duy
Các lối đi trong chùa, chỗ nào cũng được trang trí bằng nhiều tượng Rồng, Hạc, Rùa, Hổ, nhiều cây cảnh, dã sơn. Tất cả cùng mang nét mộc mạc dân dã. Tìm mãi vẫn chưa thấy “ốc sò”, lúc qua một khu vườn, cổng vào có mấy chữ Bát Nhã Hoa Viên, bên trong nhiều công trình kết bằng san hô gắn vỏ ốc. Tháp Chánh Tư Duy cao lớn, kiến trúc lạ, toàn đá san hô, phảng phất nét chùa Miên. Bên trong tháp gắn vỏ ốc trang trí dưới nhiều hình dạng khác nhau, vỏ ốc đủ các cỡ và nhiều màu. Có lẽ từ tháp này mà dân gian có tên nôm “Chùa Ốc”. Nhìn kỹ những hoa văn xếp bằng vỏ ốc rất công phu và nghệ thuật. Nói vỏ ốc, nhưng thực tế gồm vỏ nhiều loại ốc, sò, chem chép, vẹm, ngao, nhiều màu sắc: Nâu nhạt, trắng vàng , nâu đậm… Trọng tâm của Tháp Tư Duy là nơi bài trí tượng Thích Ca, nơi tiêu biểu công trình “chùa ốc”. Công phu ở sự lựa chọn cho đủ số ốc theo màu sắc kích cỡ để tạo hoa văn trang trí là cả một vấn đề không đơn giản. Tuy nét sáng tạo nghệ thuật không cao nhưng là một “công trình” hiếm thấy xưa nay. Do có tên chùa Ốc mà du khách thường xuyên tìm đến. Rất tiếc xen vào sáng kiến mới mẻ này lại sơn tô nhiều màu giả tạo không phù hợp, làm giảm đi phần nào vẻ đẹp chung (1). Một nơi trang nghiêm như vậy ai lại treo tấm bảng “không vứt rác bậy bạ”?
Tam quan chùa
Xem qua một vòng chụp ít hình, tôi không thấy vị tăng nào. Lúc quay ra, gặp một bác cư sĩ. Hỏi thăm mới biết đây là chùa thầy Thông Anh. Thầy không có mặt tại chùa, hàng ngày thầy phải vào núi trông coi việc xây thêm chùa mới. Thầy Thông Anh 20 năm trước đã có lần ra Nha Trang ghé thăm tôi, năm tôi được 5 giải lớn về bonsai non bộ, tại Hội Hoa Xuân Tao Đàn (Sài Gòn 1990). Bây giờ tôi mới hiểu khi thấy chùa nhiều cây cảnh, non bộ, dã sơn. Hỏi thăm thêm đôi điều, tôi quay về khách sạn, trời chiều phố xá Cam Ranh cũng có vẻ buồn.
Tượng Niết Bàn
Tháng 7-2011
(1) Đài thờ Phật Thích Ca, gắn ốc đẹp lại sơn mấy vòng xanh vàng đỏ.
(VienDongDaily)
Bài và ảnh: Trần Công Nhung
Cam Ranh
