Một hiện tượng lạ khi trẻ em dù mới chỉ ở độ tuổi "chíp hôi" nhưng đã bắt đầu có những biểu hiện về hình dáng của người trưởng thành, mà theo những nhà khoa học gọi là "dậy thì sớm".
Trên thế giới những trường hợp mắc phải bệnh lạ này không phải hiếm, đặc biệt là ở các quốc gia phát triển, thế nhưng căn bệnh này ở Việt Nam thời gian gần đây mới được chú ý nhiều hơn, khi biết được một bé trai mới 3 tuổi đã bắt đầu có biểu hiện dậy thì…
Cần cảnh giác khi thấy “con mình lớn nhanh quá”
Bộ phận sinh dục phát triển như người trưởng thành, bệnh nhân 3 tuổi tên N. nhà ở TP HCM vừa được các bác sĩ khoa Thận nội tiết, Bệnh viện Nhi đồng 2, tiếp nhận điều trị. Đây là hiện tượng dậy thì sớm rất hiếm gặp. Người nhà bệnh nhân cho hay, vùng kín của bé bắt đầu mọc lông rậm và "chỗ ấy" cũng thay đổi dần như một người đàn ông trưởng thành từ khi bé lên 2. Lo lắng, phụ huynh đưa bé đến bệnh viện khám. Tại khoa Thận nội tiết Bệnh viện Nhi đồng 2, các xét nghiệm nội tiết chuyên sâu không tìm thấy nguyên nhân gây dậy thì sớm ở bé. Đến khi bệnh viện này phối hợp hội chẩn cùng các chuyên gia Australia, nguyên nhân mới được xác định do suy tuyến thượng thận.
Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Mộng Hiệp, Trưởng khoa Thận nội tiết, Bệnh viện Nhi Đồng 2 cho biết, đây là ca rất hiếm gặp. Thứ nhất là trẻ dậy thì sớm ở tuổi quá nhỏ, thứ hai nguyên nhân suy tuyến thượng thận khiến bé dậy thì sớm thuộc thể không điển hình. Sau khi có kết luận nguyên nhân gây bệnh, bệnh nhi đang được các bác sĩ tiến hành chữa trị. "Tuy nhiên điều trị dậy thì sớm, cần phải có thời gian" - bác sĩ Hiệp nói.
Theo các tài liệu về dậy thì sớm, đây là hiện tượng trẻ chưa đến độ tuổi trưởng thành (thường dưới 10 tuổi) lại có những biểu hiện phát triển bất thường về chiều cao, cơ quan sinh dục như ngực, có kinh nguyệt (đối với bé gái). Bệnh cần được chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời để tránh tình trạng bé phát triển bất thường về sau. Dậy thì sớm có thể có căn nguyên từ bệnh cảnh u não, u buồng trứng, u tuyến thượng thận… Bệnh dễ khiến trẻ bị ảnh hưởng tâm sinh lý do thấy mình quá khác thường so với bạn bè. Chính vì thế, theo các bác sĩ, khi thấy con mình có những biểu hiện lạ như mọc lông vùng kín, bé trai có râu rậm, ngực bé gái to dần như người trưởng thành, bé trai cao to bất thường thì nên đưa trẻ đến các chuyên khoa nội tiết để khám.
Không chỉ ở Việt Nam, mà trên thế giới nhiều bậc cha mẹ ngạc nhiên khi con mình lớn nhanh quá, nhưng ít ai có sự chuẩn bị cho những gì mà BS Micheal Dedekian và các đồng nghiệp ở ĐH Massachusetts Medical School gọi là dậy thì sớm (early-puberty). Mặc dù vẫn còn ở tuổi mẫu giáo, nhưng cơ thể bé Anne Smith đã có những hiện tượng của một thiếu nữ dậy thì: nhũ hoa phát triển và lông sinh dục bắt đầu có.
Ít nhất đã có 5 trường hợp như thế được các chuyên gia nội tiết nhi khoa ở San Diego ghi nhận. Nhiều trường hợp trẻ em đã có những dấu hiệu dậy thì rất sớm, một sự bùng nổ tương tự như... bệnh dịch, BS Dedekian cho biết. Ở châu Âu và châu Mỹ, người ta nhận thấy trong vòng 180 năm qua tuổi dậy thì đang giảm đi với tốc độ 1 - 3 tháng trong mỗi 10 năm. Những năm gần đây, tại Mỹ, tuổi dậy thì của phái nữ là 8 - 13 tuổi còn phái nam là 9 - 14 tuổi.
Ở ta chưa có thống kê về tuổi dậy thì và nhiều người thường căn cứ vào câu nói của ông bà xưa: "Nữ thập tam, nam thập lục". Theo PGS Nguyễn Hữu Đức nhận định, nếu cho rằng ông bà xưa ghi nhận tuổi dậy thì hơi trễ do quan sát những biểu hiện đã thật rõ nét của lứa tuổi này, cộng với tuổi dậy thì trải qua thời gian dài có giảm, thì tuổi dậy thì của bé gái ở nước ta phải từ 8 tuổi trở lên, bé trai phải từ 9 tuổi trở lên. Như vậy, nếu bé gái trổ mã ở tuổi là 8 hoặc nhỏ hơn 8 với các dấu hiệu phát dục như ngực nở to, có kinh nguyệt, nổi mụn, mọc lông nách hoặc lông mu nhiều, tăng chiều cao nhanh chóng; bé trai ở tuổi là 9 hay nhỏ hơn với các dấu hiệu miệng đã đầy ria mép, tăng kích thước dương vật hay tinh hoàn, giọng nói trầm đi... thì có thể coi là đã bị dậy thì sớm.
Các chất gây dẫn thường được dùng làm chất dẻo cho các sản phẩm như: bình sữa, đầu núm vú giả, đồ chơi nhựa... cũng là tác nhân khiến trẻ bị dậy thì sớm
Những chứng cứ tìm ra thủ phạm...
Ngày càng nhiều trường hợp dậy thì sớm ở trẻ em đã khiến giới khoa học lúng túng, song chưa có kết luận cuối cùng nào, mà chỉ đưa ra những đánh giá có tính suy đoán. Một số thầy thuốc lo ngại hiện tượng này là hậu quả từ sự phổ biến của các loại hóa chất, mỹ phẩm và các chất gây ô nhiễm môi trường, gọi chung là endocrine disruptors, tức những chất gây rối loạn nội tiết, có thể là nguyên nhân phát triển sớm của các cơ quan chức năng sinh lý liên quan như vú, cơ quan sinh dục và những triệu chứng khác của tuổi dậy thì.
Khả năng nhất của hiện tượng này có liên quan đến sự phơi nhiễm với các loại thuốc, hóa mỹ phẩm và hóa chất gia dụng. Bệnh nhi đầu tiên của BS Dedekian có những vấn đề về nội tiết tố và di truyền, đặc biệt là một khối u rất hiếm gặp ở não trước khi chứng dậy thì sớm được phát hiện. Bé gái này có mức testosterone cao hơn... 100 lần so với bình thường, tương đương mức trung bình của một thanh niên trưởng thành... Chỉ khi lấy mẫu xét nghiệm tại nhà, ông mới phát hiện cha bé từng sử dụng loại kem testosterol bôi trên da mua từ một Cty hóa dược tình dục. Từ việc tiếp xúc với da của cha, cô bé đã vô tình bị phơi nhiễm và hấp thu testosterol, là nguyên nhân của hiện tượng mọc lông sinh dục sớm và phát triển vú ở bé gái, và anh trai bé cũng có một số vấn đề hành vi gây hấn rất sớm...
Ngoài ra, dậy thì sớm đã được ghi nhận ở những bé hay uống sữa bò, dùng các sản phẩm chế biến từ sữa bò, ăn thịt heo, gà bị nhiễm estrogen. Lâu nay trong chăn nuôi công nghiệp người ta vẫn hay lạm dụng nhiều chất gọi là "hoóc môn tăng trưởng" nhằm thúc các con vật nuôi phát triển. Trong các hoóc môn tăng trưởng đó có estrogen hoặc các tiền chất có thể chuyển hóa thành estrogen. Estrogen từ bên ngoài môi trường đưa vào cơ thể người được gọi là xenoestrogen. Bé gái chưa đến tuổi dậy thì nhưng lại tiếp xúc với xenoestrogen do tiêu thụ sản phẩm từ chăn nuôi công nghiệp sẽ có nguy cơ dậy thì sớm. Estrogen chính là một hoóc môn sinh dục nữ. Cơ thể bé gái chưa dậy thì nhưng do tiếp xúc với xenoestrogen xem như có một lượng estrogen có trong cơ thể, nó sẽ kích hoạt vùng dưới đồi và tuyến yên ở não tiết ra các estrogen này hướng dục (gonadotropins) đánh thức buồng trứng làm việc và làm xuất hiện sớm những hiện tượng đặc trưng của giới tính nữ.
Cho đến nay đã có những chứng cứ xác đáng cho thấy bé gái dậy thì sớm do nhiễm các "dẫn chất phtalat". Dẫn chất phtalat gồm nhiều chất hữu cơ như monobutyl phtalat (MBP), dibutyl phtalat (DBP), benzylbutyl phtalat (BZBP), diethylhexyl phtalat (DEHP), monomethyl phtalat (MMP),… Các dẫn chất này thường được dùng làm chất hóa dẻo cho các bao bì nhựa như chai, can, túi, bao, đầu núm vú, bình sữa, trong đồ chơi trẻ con bằng chất dẻo, nhựa…
Trong quá trình sử dụng các sản phẩm này, các dẫn chất phtalat nếu bị một tác động nào đó sẽ thôi ra (ngấm ra từ từ) và theo đường tiêu hóa vào trong cơ thể. Tác hại của chúng là làm xáo trộn nội tiết, khiến trẻ bị dậy thì sớm trước tuổi. Một công trình nghiên cứu năm 2009 của Chou YY và cộng sự thực hiện tại khoa y, Đại học quốc gia Chen Kung (Đài Loan) trên 30 bé gái dậy thì sớm so với 33 bé gái bình thường cho thấy, trong nước tiểu bé gái dậy thì sớm chứa lượng MMP cao hơn nhiều so với bé gái bình thường, và kết luận MMP có thể là một nguyên nhân môi trường gây dậy thì sớm ở bé gái Đài Loan.
Những khuyến cáo
Mặc dù căn bệnh này không chết người ngay nhưng khiến tâm sinh lý của trẻ phát triển không bình thường và là nguy cơ dẫn đến những bệnh nguy hiểm khác. Cũng về tình trạng trẻ dậy thì sớm, theo PGS Nguyễn Thị Hoàn, Trưởng khoa Nội tiết, Bệnh viện nhi Trung ương, dậy thì sớm được phân thành hai loại: dậy thì sớm thật và dậy thì sớm giả. Dậy thì sớm thật có sự kích hoạt của não (do u não, tổn thương não, teo não, động kinh, u nang buồng trứng, u tuyến thượng thận...) rất dễ dẫn đến tử vong. Dậy thì sớm giả là dậy thì sớm hoóc môn sinh dục, ở bé gái là u nang buồng trứng, bé trai là tăng sản thượng thận bẩm sinh. Trẻ dậy thì sớm do u não ít gặp hơn nhưng khó điều trị hơn, còn dậy thì sớm giả rất thường gặp và nếu điều trị sớm trước 5 tuổi có thể chữa khỏi.
Bệnh dậy thì sớm sẽ làm cho bản thân đứa trẻ cảm thấy sợ hãi, bất an, xấu hổ với bạn bè, cha mẹ thì lo lắng. Không những thế, những đứa trẻ này luôn cao hơn hẳn so với trẻ cùng lứa tuổi, nhưng về sau (khi trưởng thành) lại có thân hình tương đối thấp lùn do thời điểm bắt đầu tăng và ngừng phát triển chiều cao cơ thể đến sớm hơn. Mặt khác, những đứa bé này mặc dù dậy thì sớm về sinh lý nhưng tâm lý lại không phát triển nên rất dễ bị kẻ xấu lợi dụng quấy rối tình dục. Đấy là chưa kể trẻ em gái dậy thì sớm có nguy cơ mắc những căn bệnh ung thư: Ung thư vú, ung thư dạ con, ung thư buồng trứng... cao hơn trẻ bình thường, còn trẻ nam dậy thì sớm có thể bị bệnh vô sinh.
Theo PGS Nguyễn Thị Hoàn, dậy thì sớm là một bệnh lý không phòng ngừa được mà chỉ có thể khuyến cáo và giáo dục để các bậc phụ huynh, các cháu hiểu rõ hơn về những giai đoạn, dấu hiệu phát triển sinh lý của cơ thể, phát hiện và điều trị sớm để hạn chế ảnh hưởng của bệnh. Cha mẹ cần hết sức quan tâm tới con cái, khi trẻ có bất kỳ dấu hiệu phát triển bất thường như trẻ trai: ăn khỏe, cơ bắp phát triển, hiếu động, nghịch bộ phận sinh dục, trẻ gái có núm vú to, thủ dâm... cần phải cho trẻ đi khám ngay. Việc phát hiện và điều trị sớm trước 5 tuổi cho các trẻ có biểu hiện dậy thì sớm giả có thể chữa khỏi được, điều quan trọng nhất là phải xác định được nguyên nhân của bệnh lý. Một thực trạng nguy hiểm là ở nông thôn hiện nay, do nhận thức của người dân còn hạn chế nên phần đông mọi người không cho dậy thì sớm ở trẻ là một căn bệnh và không đưa đi khám. Do đó, cần phải đẩy mạnh hơn nữa công tác giáo dục giới tính cho trẻ tại các nhà trường và cộng đồng.
Hoan Ca
Câu chuyện khó tin về cậu bé 3 tuổi đã mắc bệnh “dậy thì”
