Để lộ những vấn đề tổn hại từ tham vọng mở rộng tầm ảnh hưởng ra toàn cầu, các nhà lãnh đạo Trung Quốc làm gì để bảo vệ được điểm yếu này?
Những sự cố về việc công dân Trung Quốc bị bắt cóc, tấn công tại các nước vẫn có thể sẽ vẫn tiếp diễn trong tương lai đối với Trung Quốc. Điều này làm dấy lên những câu hỏi quan trọng về chiến lược “vươn ra thế giới” của nước này nói chung và yêu cầu vê nguồn tài nguyên nói riêng.
Động lực cho Bắc Kinh nhằm mở rộng phạm vi kinh tế của nó trên toàn cầu là điều dễ hiểu. Nền kinh tế Trung Quốc có bản chất thâm dụng nguồn tài nguyên và phụ thuộc vào sự tiếp cận có đảm bảo với năng lượng, khoáng sản và các hàng hóa khác để duy trì sự tăng trưởng của nó.
Hành động từ thách thức của "gót chân Asin"
Thật không may, địa chính trị và kinh tế tài nguyên thiên nhiên là điều khó khăn. Hầu hết các khu vực mà Trung Quốc đang và sẽ khai thác đều không ổn định hoặc bị ảnh hưởng nặng nề từ chiến tranh tàn phá với cơ sở hạ tầng nghèo nàn, các Chính phủ tham nhũng và xung đột sắc tộc.
Các thị trường toàn cầu cho các nguồn tài nguyên thiên nhiên vẫn nổi tiếng là dễ bốc hơi và thường xuyên trải qua các chu kỳ bùng nổ phá sản. Tệ hơn, Mỹ phải đối mặt với những công ty đa quốc gia của phương Tây như Exxon, Shell, BP, Rio Tinto hay BHP với những lợi thế không thể chối cãi về công nghệ, vốn và quản lý rủi ro. Những tập đoàn lớn này đã khai thác những “quả dưới thấp” của nguồn tài nguyên, còn lại là những “quả trên cao” khó hái và tốn kém hơn. Mảng “khó nhằn” này càng làm hạn chế hơn tham vọng khai thác kinh tế của Trung Quốc.
Đối mặt với môi trường chiến lược với sự cạnh tranh trong các nguồn tài nguyên thiên nhiên, từ lâu Trung Quốc đã xác định rằng: an ninh kinh tế không thể bị phụ thuộc vào sự bất thường của thị trường hay các gã khổng lồ phương Tây mà Trung Quốc phải dành được sự tiếp cận trực tiếp tới các nguồn tài nguyên chiến lược.
Từ đánh giá chiến lược này, Trung Quốc ban hành và triển khai một lọat những chính sách và hành động trong thập kỷ vừa qua khá dễ dàng nhận thấy: trở thành cầu thủ tích cực nhất trên sân bóng toàn cầu với việc cạnh tranh để tiếp cận vào tài nguyên thiên nhiên. Trung Quốc thực hiện chương trình viện trợ nước ngoài nhằm đạt được nhượng bộ về khai thác tài nguyên thiên nhiên.
Các công ty nhà nước, được hỗ trợ trong việc tiếp cận tín dụng giá rẻ từ các ngân hàng Trung Quốc nên thường trả giá tốt hơn so với các đối thủ cạnh tranh nước ngoài trong việc bỏ thầu, đảm bảo hợp đồng hoặc quyền thăm dò tài nguyên.
Trung Quốc sẵn sàng chấp nhận những rủi ro tài chính và an ninh quá mức cho phép, khuyến khích các công ty mạo hiểm vào các khu vực như Sudan, Zimbabwe, Congo. Đây là những nơi mà các đối thủ phương Tây không dám hay hạn chế bước tới.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện chiến lược này, Trung Quốc lại phải đối mặt với một tình thế tiến thoái lưỡng nan cơ bản. Đó là việc, một cường quốc đang đi lên mạnh mẽ với lợi ích kinh tế toàn cầu nhưng lại không có khả năng quyền lực toàn cầu để bảo vệ các lợi ích đó
Trên hầu hết các trường hợp, để đảm bảo chắc chắn, Trung Quốc có thể dựa vào sự an toàn, an ninh từ phương Tây, đặc biệt là Mỹ. Ví dụ, lực lượng Hải quân Mỹ làm nhiệm vụ tuần tra các tuyến đường biển và giám sát các khu vực dễ bị xung đột mà nhờ đó Trung Quốc được bảo vệ miễn phí. Ví dụ minh họa điển hình là việc nước này đầu tư ba tỷ USD vào một mỏ đồng ở Afghanistan do Lục quân Mỹ bảo vệ.
Để có thể bảo vệ công dân làm việc ở nước khác, Trung Quốc phải xây dựng quân đội với quy mô toàn cầu để chống lại các nhóm vũ trang, khủng bố như tình huống xảy ra ở nam Sudan.
Tuy nhiên, trò ăn không này của Trung Quốc cũng có giới hạn của nó. Có những khu vực có điều kiện rất bất ổn mà ngay cả Washington cũng không muốn mạo hiểm cuộc sống của các binh sĩ của họ.Sudan là một trong số đó.
Nếu Trung Quốc vẫn khăng khăng “làm một mình” trong việc đáp ứng yêu cầu về an ninh tài nguyên, nguồn lực, lựa chọn duy nhất để bảo vệ quyền lợi là phát triển khả năng quân sự tương ứng.
Điều này sẽ tốn kém và gây ra mối lo ngại lớn hơn với các nước láng giềng và phương Tây vì nó sẽ dẫn đến việc tăng cường mạnh và đều đặn trong các hạng mục đầu tư quân sự của Trung Quốc.
Hơn nữa, để tiến hành điều này, Trung Quốc phải mất nhiều năm, nếu không nói là nhiều thập kỷ, nên khó có thể đáp ứng nhu cầu ngay lập tức trong việc cung cấp an ninh cho các lợi ích kinh tế Trung Quốc ở những khu vực nguy hiểm.
Giải pháp nào?
Trong tình thế hiện tại, Trung Quốc nên lựa chọn hành động một trong hai việc sau:
Thứ nhất, Trung Quốc cứ đơn giản hóa mọi việc bằng sự “mặc kệ” và để cho nó tiếp tục bị chi phối từ những rủi ro địa chính trị và an ninh vẫn phổ biến tại các khu vực mà nước này đang đặt những khoản đầu tư có giá trị. Đây chắc chắn là lựa chọn không lấy gì làm hấp dẫn vì Trung Quốc có nguy cơ bị mất trắng hay thua lỗ các khoản đầu tư hoặc niềm tin vào chính phủ. Vụ việc bắt cóc công nhân ở Sudan đã gây nên làn sóng chỉ trích dữ dội trong cộng đồng mạng Trung Quốc. Thế nhưng rốt cuộc những phản đối này sẽ yếu đi, không đủ khả năng gây sóng ngầm và chìm dần vào quên lãng.
Thứ 2, Trung Quốc có thể thay đổi chiến lược “cô đơn” hiện tại của mình. Thay vào đó, nước này sẽ tham gia cùng với phương Tây trong việc bảo đảm an ninh tài nguyên một cách tập thể.
Hợp tác với phương Tây để thâm nhập các thị trường rủi ro là lựa chọn tốt hơn lúc này của Trung Quốc. Ảnh minh họa.
Điều này đòi hỏi một sự thay đổi cơ bản trong suy nghĩ của Bắc Kinh (và ngay cả với các nước phương Tây). Thay vì xem xét nhiệm vụ tìm kiếm các nguồn lực như một trò chơi tổng bằng không, Trung Quốc sẽ thấy rằng lợi ích của mình gắn kết chặt chẽ với các nước phương Tây. Khi đó, Trung Quốc có thể đầu tư và hoạt động trong khu vực nói trên một cách an toàn hơn bằng cách nỗ lực tổng hợp với các đối tác phương Tây.
Một chiến lược hợp tác như vậy có thể sẽ mang lại nhiều lợi ích hơn so với chiến lược cạnh tranh không lành mạnh của Trung Quốc. Trên mặt trận tài chính, Trung Quốc sẽ không phải lãng phí tiền bạc để cố gắng trả giá cao hơn các đối thủ phương Tây mà giờ đây đều là đối tác.
Viện trợ phát triển của nước này sẽ phù hợp hơn với mục tiêu tìm kiếm sự giải quyết xung đột và cải thiện quản trị, chứ không phải chỉ nhằm có được lợi thế cạnh tranh trong việc đảm bảo hợp đồng.
Quan hệ đối tác với phương Tây trong việc làm giàu tài nguyên ở các nước đang phát triển sẽ ổn định hơn. Vì thế, Trung Quốc sẽ giảm những rủi ro của đầu tư và lợi ích kinh tế. Ngay cả trong cuộc khủng hoảng như trong vụ bắt giữ con tin ở Sudan, nếu Trung Quốc hợp tác chặt chẽ với phương Tây sẽ giúp tìm kiếm những sự hỗ trợ trực tiếp từ các đối tác của nó với khả năng quân sự cần thiết trong lĩnh vực này. Vì vậy, đối với Trung Quốc, thay đổi chiến lược hiện tại của nó sẽ thực sự mục tiêu đôi bên cùng thắng.
Nhiều người nhận định rằng các đề nghị này nghe có vẻ ngây thơ so với một Trung Quốc đang thách thức châu Âu. Tuy nhiên, các lựa chọn thay thế còn có thể tồi tệ hơn. Nếu Bắc Kinh bỏ qua bài học trong việc tìm kiếm an ninh tài nguyên bằng bất cứ giá nào, họ sẽ lại vấp phải một cuộc khủng hoảng tồi tệ hơn như ở miền nam Sudan.
Mạnh Thắng (tổng hợp)
Trung Quốc che 'gót chân Asin' thế nào?
