Nhật Bản trong một tháng đi 3 nước cờ quả quyết kinh tế - chính trị: sẵn sàng đàm phán TPP, FTA Nhật-Trung-Hàn, FTA Nhật-EU.
Con người chỉ có thể “bắt cá hai tay”. Nhưng một quốc gia có thể bắt bằng nhiều tay. Chỉ có như vậy mới tối đa hóa lợi ích quốc gia. Trong thế giới có nhiều trung tâm quyền lực, điều ấy không những “có thể” mà “cần phải”.
Việc Nhật Bản mới đây xử lý các quan hệ kinh tế đối ngoại là một ví dụ điển hình của chủ nghĩa thực dụng và lý tính.
Ngày 15/3, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tuyên bố nước này có ý định tham gia đàm phán Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP). Tuyên bố trên được đưa ra giữa lúc diễn ra làn sóng phản đối mạnh mẽ của nông dân Nhật Bản, những người lo ngại nguy cơ sản phẩm giá rẻ hơn từ nước ngoài tràn vào thị trường nước này sau khi tự do hóa thương mại theo TPP. Quan ngại cũng xuất hiện trong Đảng Dân chủ Tự do của Thủ tướng Abe khi một số nghị sĩ phụ thuộc vào lá phiếu bầu tại các khu vực nông nghiệp.
Đàm phán TPP, do Mỹ chủ trì, hiện bao gồm 11 nước khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, gồm Ôxtrâylia, Mỹ, Canađa, Chilê, Malaixia, Mêhicô, Niu Dilân, Pêru, Xinhgapo, Brunây và Việt Nam. Tại Xinhgapo hồi giữa tháng này diễn ra vòng đàm phán thứ 16. Năm nay dự định còn hai vòng nữa, có thể là quyết định. Tổng thống Mỹ trong Thông điệp Liên bang 2013 khẳng định quá trình thương lượng TPP có thể kết thúc trong năm nay. Cho nên, đối với Nhật Bản, đây là “cơ hội cuối cùng”, như Thủ tướng Abe tuyên bố.
Những thị trường xuất khẩu hàng đầu của Nhật Bản năm 2012 (trái) và tỷ lệ đóng góp của các nền kinh tế trong GDP toàn cầu năm 2011
Nước Mỹ cần có Nhận Bản trong TPP, cũng như Nhật Bản cần Mỹ. Vì, như cựu Thủ tướng Noda từng tuyên bố năm 2011, “TPP như The Beatles, mà Mỹ là John Lennon, Nhật Bản là Paul McCartney”. Việc Nhật Bản tham gia TPP vừa để gia cố liên minh Nhật-Mỹ, vừa để có chỗ đứng trong khối kinh tế chiếm hơn 20% thị trường xuất khẩu của Nhật Bản. Cho nên, dân chúng Nhật Bản nhìn chung đón nhận quyết định của chính phủ Abe với thái độ tích cực.
10 ngày sau, ngày 26/3, Nhật Bản ngồi vào bàn thương lượng cùng Trung Quốc và Hàn Quốc khởi động vòng đàm phán đầu tiên về Hiệp định thương mại tự do (FTA) ba bên tại Xơun. Trong cuộc họp kéo dài ba ngày, các quan chức cấp cao của ba nước thảo luận nhiều chủ đề như phương thức điều phối các vòng đàm phán cũng như các lĩnh vực đàm phán cụ thể.
Vòng đàm phán FTA ba bên được tổ chức trong bối cảnh quan hệ thương mại và kinh tế giữa Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc bị ảnh hưởng do căng thẳng xung quanh các tranh chấp về chủ quyền biển đảo. Hồi tháng 11/2012, các bộ trưởng thương mại ba nước đã nhất trí khởi động đàm phán FTA ba bên, với cuộc họp trù bị vào tháng 2. Hai vòng đàm phán tiếp theo sẽ lần lượt diễn ra tại Trung Quốc và Nhật Bản.
Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc hiện nay là ba nền kinh tế hàng đầu của châu Á, chiếm 20% GDP toàn cầu. Năm 2011, tổng kim ngạch thương mại giữa ba nước đạt 690 tỷ USD.
Trước đó, dư luận cho rằng Trung Quốc và Nhật Bản đang xung đột ráo riết xung quanh quần đảo Điếu Ngư/Senkaku khó có thể ngồi vào thương lượng về FTA như đã định. Nhưng đối với giới lãnh đạo cả Bắc Kinh và Tokyo, chủ nghĩa thực dụng đã chiến thắng cảm tính. Những cái đầu nóng ở cả hai nước về vấn đề tranh chấp biển đảo sẽ dễ được làm nguội nhờ chất xúc tác kinh tế.
Từ khi ba bên Trung - Nhật - Hàn nhất trí sẽ tiến hành các vòng thương lượng FTA, người Mỹ đã lo ngại Trung Quốc thúc đẩy thiết lập liên kết thương mại, trên cơ sở này tiến tới liên minh kinh tế - chính trị Đông Bắc Á. Từ Đông Bắc Á lôi kéo Đông Nam Á, hình thành khối kinh tế Đông Á mà không có Mỹ, dẫn tới thay đổi trật tự ở phương Đông.
Nhật Bản đang khai thác mâu thuẫn Trung - Mỹ và cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung ở châu Á-Thái Bình Dương để tự cường dân tộc và khôi phục sức mạnh kinh tế. Đồng thời dùng các cuộc đàm phán với bên này tạo lợi thế cho đàm phán với bên kia. Muốn làm chuyển động một bàn cờ, người ta phải đi các nước cờ quyết định.
Nhưng quan trọng hơn cả, cần làm sao liên kết kinh tế với Trung Quốc nhưng không lệ thuộc kinh tế vào Trung Quốc mà tác hại của nó đã nhãn tiền kể từ cuộc xung đột xẩy ra trên biển Hoa Đông hồi tháng 3 năm ngoái.
Trong cuộc điện đàm ngày 25/3 giữa Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe với Chủ tịch Liên minh châu Âu (EU) Van Rompuy và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Manuel Barroso, hai bên nhất trí sẽ khởi động các cuộc đàm phán về Hiệp định thương mại tự do (FTA). Hoạt động thương mại của cả EU và Nhật Bản chiếm gần 1/3 tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu.
Vòng đàm phán đầu tiên về thỏa thuận đối tác kinh tế Nhật Bản-EU dự kiến bắt đầu tiến hành từ đầu tháng 4 tới và dự tính các cuộc đàm phán về FTA sẽ kéo dài 3-4 năm.
Trong thời điểm thế giới khủng hoảng và biến động như hiện nay, các quốc gia khi đối phó với những va chạm lợi ích cục bộ trước mắt, không bao giờ được quên tầm nhìn dài hạn. Trái tim nóng cần cái đầu lạnh. Quan hệ quốc tế đương đại có vô vàn những nước cờ kiểu Nhật Bản mà ở đó lý trí phải mạnh hơn cảm tính; có bản lĩnh và mưu lược./.
Nguyễn Ngọc Trường
(Tổ quốc)
Nhật Bản bắt cá hai tay
