Thấp thỏm bên hồ, đập

Cả nước có gần 7.000 hồ chứa thủy điện, thủy lợi. Trong đó, hàng chục thủy điện vừa, nhỏ và hàng trăm hồ thủy lợi như những “quả bom nước” trên đầu người dân

Ông Nguyễn Thanh Nghị, Thứ trưởng Bộ Xây dựng, cho biết kết quả kiểm tra các công trình thủy điện có công suất lớn hơn 50 MW và công trình thủy lợi có chiều cao đập lớn hơn 50 m cho thấy vẫn còn an toàn.

Hồ Hóc Mít ở huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi đang có nguy cơ vỡ đập vì thân đập được làm bằng đất. Ảnh: TỬ TRỰC

Sơ suất là gây thảm họa
Tuy nhiên, vẫn có các công trình xảy ra sự cố như nứt, thấm qua bê-tông thân đập và đã được xử lý như thủy điện Bản Vẽ, Đồng Nai 3, Đồng Nai 4, Sông Tranh 2... Đáng ngại hơn là nhóm công trình có quy mô nhỏ thường xảy ra sự cố như thủy điện Đăk Rông 3 (Quảng Trị), Đăm Bol-Đạ Tẻh (Lâm Đồng), Đăk Mêk 3 (Kon Tum), Ia Krêl 2 (Gia Lai), Ea Súp 3 (Đắk Lắk)…
Theo ông Nguyễn Cẩm Tú, Thứ trưởng Bộ Công Thương, đối với nhà máy thủy điện vừa và nhỏ (có công suất lắp máy bằng hoặc nhỏ hơn 30 MW), chủ đầu tư chủ yếu là tư nhân. Kết quả kiểm tra cho thấy cả nước có 114/166 đập đã đến hoặc quá kỳ kiểm định/kiểm tra lại dòng chảy lũ nhưng hiện mới chỉ 45 đập thực hiện, 35 đập đang thực hiện và còn tới 34 đập chưa thực hiện. “Chỉ 36 đập đã có phương án bảo vệ, 54 đang xây dựng hoặc trình duyệt và 76 đập chưa xây dựng phương án…” - ông Tú liệt kê.
Bên cạnh mối lo về thủy điện thì theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT), hiện cả nước có 317 hồ thủy lợi bị hư hỏng, tiềm ẩn nhiều rủi ro và chủ yếu tập trung vào nhóm hồ chứa nhỏ có dung tích trữ dưới 3 triệu m3 hoặc chiều cao đập nhỏ hơn 15 m... Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Cao Đức Phát thừa nhận chưa thể tiến hành “đại phẫu” các hồ ọp ẹp vì thiếu kinh phí nên các địa phương cần quản lý chặt chẽ để chống xuống cấp.
Trong cuộc họp mới đây của Chính phủ về vấn đề này, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải cho rằng hiện người dân phải sống chung với hồ chứa như “quả bom nước” trên đầu bởi nhiều hồ thủy lợi đã quá cũ, hư hỏng, chỉ sơ suất là gây thảm họa.

Người dân tại xã Hòa An, huyện Krông Pắk, tỉnh Đắk Lắk cũng không yên tâm khi các

vết nứt lớn đã xuất hiện dọc thân đập thủy lợi ở đây (ảnh nhỏ). Ảnh: CAO NGUYÊN

Mất ăn, mất ngủ
Tỉnh Đắk Nông có khoảng 200 hồ, đập thủy lợi. Trong đó, Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi tỉnh quản lý, khai thác 153 hồ đập chứa nước, có dung tích khoảng 130 triệu m3. Kết quả kiểm tra cho thấy gần 1/2 số hồ đập này không bảo đảm an toàn kỹ thuật.
Ông Trịnh Văn Tường, Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi tỉnh Đắk Nông, cho biết năm 2012, công ty đã có đề án cải tạo, sửa chữa, nâng cấp các công trình thủy lợi giai đoạn 2012-2017 và được tỉnh phê duyệt với tổng kinh phí 500 tỉ đồng nhưng do khó khăn về vốn nên trong năm 2013, tỉnh chỉ cân đối được khoảng 15 tỉ đồng để sửa chữa một số công trình có nguy cơ mất an toàn nhất.
Hồ thủy lợi Đắk B’lung (xã Đắk Búk So, huyện Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông) có tổng dung tích gần 500.000 m3. Năm 2004, một trận mưa lớn đã làm sập một phần vai trái thân đập và tiếp tục sạt lở qua từng năm nhưng hiện vẫn chưa được cơ quan quản lý sửa chữa. Ông Trần Văn Khánh, nhà ở phía hạ du hồ thủy lợi Đắk B’lung, lo lắng: “Năm nào cũng vậy, cứ trời mưa to, nước từ thượng nguồn đổ về là chúng tôi mất ăn, mất ngủ vì lo vỡ đập”.
Tại huyện M’Đrắk, tỉnh Đắk Lắk, 15 hồ đập đang rất mất an toàn, trong đó, nhiều hồ đập có thể vỡ bất cứ lúc nào như đập thủy lợi C19 với dung tích gần 1 triệu m3, đưa vào sử dụng từ trước năm 1975 nhưng không được tu sửa. Ông Nguyễn Văn Long, nhà phía hạ du đập, than thở: “Cứ mưa lớn là gia đình tôi phải đưa nhau sang nhà người quen ở tạm, chờ nước rút mới dám về”.
Tỉnh Quảng Ngãi có 574 công trình thủy lợi với 117 hồ chứa nước có tổng dung tích khoảng 119 triệu m3, phân bố ở 9 huyện. Phần lớn trong số này được xây dựng từ những năm 1980 và đã xuống cấp nặng nề, có thể vỡ bất cứ lúc nào.
Điều đáng lo ngại là đa số hồ chứa nước này được thi công dầm nắn đất thủ công, xử lý nền móng không triệt để nên thấm nước qua nền và thân đập… Mặc dù đã được nâng cấp, sửa chữa nhưng nguy cơ sạt lở, vỡ đập có thể xảy ra trong mùa mưa bão tới.
Không những thế, ở một số hồ như Đá Bàn (huyện Mộ Đức), An Phòng (huyện Bình Sơn)…, các tràn xả lũ phần lớn là tự nhiên trên nền đất hoặc đá nên thường xuyên bị xói lở; các cống lấy nước dưới đập, cửa van đóng mở bằng thủ công và hiện bị hư hỏng các khớp nối, dẫn đến nước rò rỉ qua thân cống…
Ngoài ra, xã Đức Phú (huyện Mộ Đức) có đến 4 hồ thủy lợi với dung tích khoảng 40 triệu m3 nước, gồm: Mạch Điểu, Hóc Mít, Hóc Sằm và Lỗ Thùng. Các hồ này chỉ cách các khu dân cư chưa đầy 50 m và đang bị xuống cấp nghiêm trọng, đe dọa hơn 2.000 hộ dân với khoảng 8.000 nhân khẩu.
Ông Dương Văn Tô, Giám đốc Sở NN-PTNT Quảng Ngãi, cho biết ngoài việc tích nước chống hạn, các hồ chứa còn có nhiệm vụ chống lũ. Thế nhưng, nhiều đập đất hiện nay ở Quảng Ngãi đều chưa bảo đảm yêu cầu, thậm chí còn nguy hiểm với người dân.

Tràn xả lũ đập thủy lợi C19, huyện M’Đrắk, tỉnh Đắk Lắk bị vỡ nhưng chưa được sửa chữa. Ảnh: CAO NGUYÊN

Đừng để đến mùa mưa bão mới đi kiểm tra
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, ông Hoàng Công Lự, cho biết cả tỉnh có 138 hồ chứa thủy điện, thủy lợi. Trong đó, 3 thủy điện và 11 hồ thủy lợi chưa có tiêu chí an toàn đập… Ông Đặng Hoàng An, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), thừa nhận mới chỉ mới 3/32 hồ thủy điện có giấy phép khai thác sử dụng nước mặt, trong khi đây là điều kiện để cấp giấy phép sản xuất điện lực. Trong khi đó, theo GS-TS Vũ Trọng Hồng, Chủ tịch Hội Thủy lợi, cách phòng chống lụt bão hiện nay chưa ổn khi đến mùa mưa bão thì “mới đi kiểm tra đê, đập”. “Cần tăng cường kiểm tra hồ đập định kỳ và cả đột xuất để ngăn ngừa thảm họa” - GS-TS Hồng kiến nghị.
GS-TSKH Phạm Hồng Giang, Chủ tịch Hội Đập lớn, cho biết hiện nay, các công trình có tính đến 100 năm sau nhưng thực tế thì dòng chảy đã thay đổi rất lớn, cộng thêm nhân tai do thủy điện dày đặc nên cần cập nhật số liệu và quy định về pháp lý.

Quên 1 hồ là trả giá ngay! Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải yêu cầu Bộ Xây dựng và các bộ khác căn cứ vào tình hình biến đổi khí hậu cũng như tần suất động đất đang tăng lên để điều chỉnh lại các quy chuẩn bảo đảm an toàn công trình; giao các bộ, ngành chức năng rà soát trước mùa lũ và báo cáo thường xuyên tình hình; chủ tịch UBND các địa phương bám sát các ngành, cấp để chỉ đạo kịp thời. “Mấy trăm hồ quản tốt mà quên 1 hồ là trả giá ngay” - Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải nhấn mạnh.

NHÓM PHÓNG VIÊN