Cựu ủy viên thường trực Bộ Chính trị Trung Quốc Chu Vĩnh Khang, người vừa bị bắt, từng được cho là giữ vị trí quyền lực lớn thứ ba ở nước này, chỉ sau chủ tịch nước và thủ tướng.
Chu Vĩnh Khang bị cáo buộc xây dựng mạng lưới tội phạm quy mô lớn. Ảnh: AP
Trước khi nghỉ hưu năm 2012, ông Chu Vĩnh Khang có 5 năm nắm giữ vị trí được đánh giá là "người đứng thứ ba" trong bậc thang quyền lực Trung Quốc, khi người giám sát trên ông chỉ có chủ tịch kiêm tổng bí thư và thủ tướng. Ông đứng đầu Ủy ban Các vấn đề Pháp lý và Chính trị của đảng Cộng sản, kiểm soát ngành an ninh, tòa án, cảnh sát và một phần quân đội, theo The Guardian.
Reuters từng có báo cáo cho rằng tổng tài sản nhà họ Chu nắm giữ có giá trị khoảng 90 tỷ nhân dân tệ, tương đương 14,5 tỷ USD. Tài liệu của New York Times cho thấy con trai ông, chị em dâu và thông gia nắm giữ khoảng 1 tỷ nhân dân tệ, tương đương 160 triệu USD, phần lớn là từ ngành dầu khí Trung Quốc.
Bài bình luận trên People’s Daily tháng trước đề cập đến cáo buộc Chu Vĩnh Khang là người chỉ đạo 5 mạng lưới tham nhũng gồm mạng lưới ở tỉnh Tứ Xuyên, trong ngành dầu khí, ngành công an, mạng lưới các thư ký và mạng lưới gia đình, họ hàng. "Ông Chu hình thành một khối tội phạm", tác giả bài báo viết.
"Nhân tố dầu lửa"
Sinh năm 1942, ông Chu Vĩnh Khang là con trai cả trong một gia đình nghèo khó ở tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Năm 1958, ông thi đỗ vào Học viện Xăng dầu Bắc Kinh, nay là Đại học Xăng dầu Trung Quốc, nắm lấy cơ hội thay đổi cuộc đời từ đó.
Ra trường, ông Chu là một thợ máy ở mỏ dầu Đại Khánh, Hắc Long Giang. Từ một thanh niên khỏe mạnh, liều lĩnh, dám thử những điều mới mẻ, dần dần ông Chu trở thành người đứng đầu của dầu mỏ Liễu Hà. Năm 1996, ông Chu là lãnh đạo của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC), hiện là nhà sản xuất dầu lớn nhất nước này.
Năm 1999, Chu Vĩnh Khang trở thành bí thư của tỉnh giàu tài nguyên Tứ Xuyên và tiếp tục bước đường công danh sự nghiệp. Khi đó ông Chu tạo dựng danh tiếng là người có lập trường kiên định. Ông là nhân vật trung tâm trong mạng lưới những chính trị gia có ảnh hưởng và có mối liên hệ với ngành công nghiệp dầu mỏ nhiều lợi nhuận và quyền lực.
Đôi khi ông Chu được miêu tả là Dick Cheney của Trung Quốc. Cheney là phó tổng thống Mỹ nổi danh về sức ảnh hưởng về các vấn đề an ninh và quốc phòng Mỹ dưới thời Tổng thống George W. Bush.
Ông Chu được coi là "nhân tố dầu lửa" trong đảng Cộng sản, một mạng lưới các chính trị gia có ảnh hưởng, có mối quan hệ thân cận với ngành năng lượng Trung Quốc.
Năm 2002, ông Chu được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Công an và 5 năm sau có tên trong danh sách 9 thành viên của Ủy ban Thường trực Bộ Chính trị Trung Quốc, cơ quan đưa ra quyết sách cao nhất, sánh vai cùng Hồ Cẩm Đào, Tập Cận Bình, Ôn Gia Bảo và Lý Khắc Cường.
Ông trở thành người đứng đầu Ủy ban Chính trị và Luật pháp trung ương (CPLC), chịu trách nhiệm về an ninh nội địa của cả Trung Quốc, bao gồm cảnh sát, tòa án, nhà tù. Ông để lại dấu ấn ở các cuộc trấn áp những vụ bất ổn ở Tây Tạng và Tân Cương. Theo báo cáo của bộ tài chính Trung Quốc, năm 2013 ngân sách chính thức do CPLC quản lý vượt ngân sách quốc phòng trong năm thứ 4 liên tiếp, với 124 tỷ USD dùng cho an ninh nội địa so với 123 tỷ USD chi tiêu cho quân đội.
Theo Joseph Cheng, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Thành phố Hong Kong, ông Chu đã gây dựng được quyền lực và nguồn lực, mạng lưới người thân cận và bè cánh trong đội ngũ lãnh đạo đảng, để từ đó củng cố quyền lực chính trị. Việc ông Chu chịu trách nhiệm về bộ máy an ninh, mạng lưới ngày càng lớn mạnh dần và trở nên quá quyền lực, khiến nhiều người thấy không thoải mái.
Mối quan hệ với Bạc Hy Lai
Ông Chu được cho là người đỡ đầu cho Bạc Hy Lai, cựu bí thư Trùng Khánh (phải). Ảnh: SCMP
Giới quan sát nhận định sau vụ án của Bạc Hy Lai, việc ông Chu bị điều tra là "điều không thể tránh khỏi".
Ông Chu được cho là người đỡ đầu của Bạc Hy Lai, cựu bí thư Trùng Khánh, người bị tuyên án tù vào tháng 9 năm ngoái vì tội tham nhũng và lạm quyền. Ông Chu từng đề cử Bạc Hy Lai tiếp quản vị trí của ông (người đứng đầu ngành công an) và dàn xếp để ông này vào Ủy ban Thường trực Bộ Chính trị. Vụ án của ông Bạc là bê bối chính trị chấn động nhất Trung Quốc từ sau Cách mạng Văn hóa.
"Trong mắt Tập Cận Bình và các lãnh đạo khác, tội danh của Chu Vĩnh Khang là hỗ trợ Bạc Hy Lai", Willy Lam, chuyên gia chính trị tại Đại học Trung Quốc Hong Kong, nói. Theo Lam, Bạc Hy Lai hình thành nên một liên minh bí mật, một bè cánh thiết lập quyền lực, và Chu Vĩnh Khang là một trong những người thân thiết nhất của Bạc Hy Lai, vì thế ông Chu bị điều tra.
Hầu hết những trợ lý thân cận của ông Chu trong ngành dầu khí cũng mới bị bắt giữ, trong đó có Lý Hoa Lâm, phó tổng giám đốc CNPC và là cựu thư ký riêng của ông Chu. Một số người họ hàng của ông Chu cũng bị điều tra vì những giao dịch trái phép liên quan đến CNPC, gồm con trai cả Chu Bân, con dâu Vương Uyển, em trai Chu Nguyên Thanh, em dâu Chu Linh Anh và cháu Chu Phong. Ngoài ra, Tưởng Khiết Mẫn, cựu lãnh đạo CNPC và đồng thời là người thân cận của ông Chu, cũng bị Ủy ban Trung ương về thanh tra kỷ luật thẩm vấn.
Nghi vấn sát hại vợ cũ
Theo Xinhua, ông Chu Vĩnh Khang thừa nhận "có quan hệ tình cảm với nhiều phụ nữ, trao đổi quyền lực lấy tình dục và tiền".
Bên cạnh việc có nhiều người tình vây quanh, ông Chu còn bị nghi vấn là sát hại vợ cũ hồi năm 2000. Bà Vương Thục Hoa, vợ đầu tiên của ông Chu, được Caixin miêu tả là người phụ nữ "đơn giản và chất phác". Họ gặp nhau khi cùng làm việc những năm 1970 ở mỏ dầu ở Liaohe, thuộc khu tự trị Nội Mông. Bà mất năm 2000 trong một vụ tai nạn xe hơi.
Không lâu sau, ông Chu tái hôn với Giả Hiểu Diệp, một ngôi sao truyền hình của CCTV, kém ông 28 tuổi. Kênh Phoenix có trụ sở tại Hong Kong cho biết Giả Hiểu Diệp cũng từng bị bắt giữ khi cảnh sát điều tra nghi vấn ông sát hại người vợ đầu.
Theo Jean-Pierre Cabestan, chuyên gia về chính trị và luật pháp Trung Quốc tại Đại học Baptist Hong Kong, nhà chức trách Trung Quốc có thể thận trọng về quá trình tố tụng với ông Chu.
"Luôn có rủi ro với phiên tòa công khai", các lãnh đạo đảng có thể hành động để đảm bảo phiên tòa xử ông Chu "được kiểm soát tốt hơn" so với quá trình tố tụng với Bạc Hy Lai, bao gồm chi tiết về tình ái và khối tài sản khổng lồ tích lũy được của ông Chu.
Các chuyên gia pháp lý cho rằng đảng Cộng sản Trung Quốc có nguy cơ lộ các bí mật nếu Chu bị xử công khai. Một số nguồn tin cho hay nguyên chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào và Giang Trạch Dân chấp thuận việc điều tra chính thức Chu Vĩnh Khang.
Khánh Lynh
