Đây là khu mộ nằm ngay trung tâm Sài G̣n nhưng ít người biết đến. Khu mộ xây dựng cách đây hơn 1 thế kỷ mang đầy bí ẩn. Đó là khu nhà mồ gia đ́nh cụ Trịnh Khánh Tấn
Ngôi nhà mồ cao sừng sững trong con hẻm rộng, cách ngôi mộ học giả Trương Vĩnh Kư chừng 100m nhưng ít được ai biết đến. Trải qua hơn 100 năm, ngôi nhà mồ vẫn c̣n nguyên vẹn. Tuy nhiên nếu không được chăm sóc khả năng xuống cấp là điều không tránh khỏi ...
"Ngôi nhà vô chủ"
Ngôi nhà mồ của gia đ́nh ông Trịnh Khánh Tấn (1856 - 1913) nằm ngay trung tâm Sài G̣n ở số 472 Trần Hưng Đạo (phường 2, quận 5, TP.HCM). Được xây dựng từ năm 1914 trên diện tích 40m2, khu nhà mồ là nơi chôn cất 4 người trong gia đ́nh ông. Đây là một công tŕnh kiến trúc cổ mang dáng dấp Tây phương rất đặc trưng c̣n sót lại nguyên vẹn trong thành phố.
Ngôi nhà mồ ông Trịnh Khánh Tấn
Ḍng chữ được trích từ kinh thánh “Beati Mortui Qui in Domino Moriuntur" (Phúc thay những ai được chết trong ṿng tay Chúa) nằm ngay mặt tiền nhà mồ. Bằng đường nét tinh xảo, ngôi nhà mồ với mái ṿm cao khoảng 15m trên đó có một cây thánh giá. Chung quanh mái ṿm c̣n có những cột h́nh tháp bút vươn thẳng lên không trung.
Nhiều phù điêu được đắp nổi trên mái ṿm, phía trước và hai bên hông. Cổng chính có cửa sắt ra vào, bên hông có cửa sổ thông gió. Tất cả đều theo dạng cổng ṿm.
Bên trong nhà mồ, trước mặt là bàn thờ ông bà Trịnh Khánh Tấn. Trên bức chân dung của ông bà là tượng Chúa. Bên dưới bàn thờ, một tấm bia mang ḍng chữ: "Giuse Trinh Khanh Van, nghiệp chủ Chợ Quán, nằm huyệt này sống lại hiển vinh".
Hoa văn và những đường nét mang đậm dấu ấn phương Tây.
Đối diện với bàn thờ, 2 ngôi mộ cao. Mộ bên trái trên bia có ḍng chữ “Bà huyện Anna Lê Thị Gương. Sinh năm 1862. Qua đời ngày 10 Octobre 1922”. Bên phải, ngôi mộ của chủ nhân nhà mồ trên bia ghi: "“Dominique-Thomas Trịnh Khánh Tấn, Tri huyện. Sinh năm 1856. Qua đời ngày 23 Janvier 1913".
2 ngôi mộ của vợ chồng ông bà Tấn được xây bằng đá trắng theo dạng h́nh hộp, cao khoảng 1m. Nằm giữa hai mộ này là mộ của con gái ông bà. Mộ nằm thấp hơn bằng đá đen, trên bia ghi ngắn gọn: "Thánh hiệu Matta Trịnh Thị Tiết, sinh năm 1880, mất năm 1948, thọ 68 tuổi".
Bàn thờ ông bà.
Được biết, phía bên phải mộ ông Tấn c̣n có một ngôi mộ khác chôn thấp hơn đang bị phủ lấp bởi các gói, thùng hàng của bà con chung quanh. Dời các thùng hàng qua một bên lộ ra ngôi mộ bằng đá đen. Có lẽ hàng hóa chất lâu ngày nhiều tạp chất dính vào nên chúng tôi chỉ đọc được: "Madalena Nguyễn Thị Thể, hưởng thọ 56 tuổi ...".
Hiện nay, quần thể nhà mồ không được ai chăm sóc bảo quản, mặc dù theo phản ánh của bà con chung quanh, hậu duệ của ông bà c̣n khá đông. Vậy mà, ngôi nhà mồ hiện nay như một ngôi nhà vô chủ. Nơi đây là trở thành nơi cất giữ vật dụng như thau chậu, thậm chí cả xe đạp của những người buôn bán ở đầu hẻm. Họ ra vào tự do, đồ đạc, hàng hóa vứt ngổn ngang.
Tấm ḷng của người xưa
Tư liệu về ông Trịnh Khánh Tấn không c̣n nhiều. Người đời chỉ biết ông là một người hiền đức. Ông được ḷng cả người dân Việt lẫn quan Pháp, từng được chính quyền Pháp (ở Nam kỳ) phong cho hàm "Tri huyện danh dự" khu vực Chợ Quán.
Mộ ông Trịnh Khánh Tấn
Ông là người có lối sống gương mẫu. Ông rất quan tâm đến giới trẻ, nhất là thiếu niên. Ông mong muốn thế hệ sau ông phải lành mạnh từ thể chất đến tinh thần. Chính v́ thế, năm 1909, ông đă soạn ra quyển sách "Học tập qui chánh".
Quyển sách này măi đến năm 1921 mới được xuất bản và in tại nhà in Nhà Chung (de la mision Sài G̣n - Tân Định). Trước đó, một cuốn sách khác là "Cang thường lược luận" của ông viết ra nhằm giáo huấn thanh niên nam nữ được nhiều người đương thời khen tặng cũng đă được Nhà Chung in ra vào năm 1914.
Quyển sách "Học tập qui chánh" được viết bằng Việt ngữ theo thể thơ lục bát gồm 1850 câu rất giản dị và dễ nhớ. Một đoạn trong sách này hiện vẫn c̣n nhiều người nhớ: “Thuở xưa có một ông già/ Giàu sang trên thế nhưng mà không con/ May đâu già đặng phết son/ Năm mươi tư tuổi mà c̣n trông chi/ Song trời cho phước một khi/ Sanh ra một trẻ nam nhi vững rồi/ Mừng thôi quá trí vô hồi/ Đoạn liền mở tiệc mừng đôi ba ngày...”.
Ông rất quan tâm đến lối sống của thanh thiếu niên. Tấm ḷng của ông được thể hiện ngay trong lời nói đầu của cuốn sách: "Sách này in ra để cho con trẻ, nam, nữ, các trường quốc ngữ trong các họ; hay là những trường sơ học, tập đọc, viết cho trúng tiếng An-Nam ta, và dạy nó phép tắc nết na, khi c̣n nhỏ, hầu sau nó mới nên học tiếng ngoại quốc cùng phép tắc nước người" (Chợ Quán, ngày 15 tháng ba An-Nam 1909. Dominique Thomas Trịnh Khánh Tấn, Tri huyện Honoraire”).
Nhà mồ bị người dân tự do ra vào làm nơi chứa hàng và để xe.
Trở lại chuyện nhà mồ ông Trịnh Khánh Tấn bị người dân lạm dụng, tháng 5/2016 trả lời báo chí, ông Trương Kim Quân, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích, sở VH-TT&DL TP.HCM chia sẻ: “Mộ cụ Trịnh Khánh Tấn có kiến trúc cầu kỳ, tinh xảo, là một trong những công tŕnh đẹp của thành phố. Nhưng hiện tại mộ bị người dân lạm dụng làm nơi chứa đồ buôn bán, nghỉ ngơi, rất nhếch nhác. Nếu thành phố không có kế hoạch bảo quản, sẽ xuống cấp rất nhanh”.
Games
