Trung Quốc đă bao lần xâm lấn đất của chúng ta. Vậy mà ông cha ta vẫn đ̣i được đất. Đây là một trong nhiều trường hợp. Nhân tài Đại Việt đ̣i lại đất khiến sứ thần nhà Tống "cứng họng"
Bằng lư lẽ đanh thép và hợp t́nh hợp lư, thái sư Lê Văn Thịnh đă đ̣i lại được những vùng đất đă bị nhà Tống chiếm giữ bất hợp pháp của nước ta.
Sau khi thất bại nặng nề trên sông Như Nguyệt trong cuộc chiến tranh xâm lược nước ta vào năm 1075-1077, để bảo vệ mạng sống, chủ tướng Quách Quỳ của nhà Tống lui về phía Bắc. Tại đây, quân giặc chiếm châu Quảng Nguyên (Cao Bằng ngày nay) để lẩn trốn.
Chiếm đất
Về phía triều đ́nh nhà Lư, dù giành được chiến thắng vang dội, đập tan âm mưu của kẻ thù, nhưng với tinh thần ḥa hiếu “đem đại nghĩa để thắng hung tàn, lấy chí nhân để thay cường bạo”, năm 1078, vua Lư Nhân Tông sai Đào Tông Nguyên dẫn đầu đoàn sứ bộ sang Trung Quốc để kết giao t́nh ḥa hiếu, đề nghị trả lại những vùng đất họ chiếm giữ bất hợp pháp của nước ta.
Sau chuyến đi sứ này, đến tháng 6.1083, hội nghị ngoại giao bàn định cương giới giữa Đại Việt và nhà Tống diễn ra tại trại Vĩnh B́nh. Đào Tông Nguyên yêu cầu sứ giả nhà Tống là Thành Trạc phải trả lại hai châu Vật Dương, Vật Ác cho Đại Việt, nhưng họ không đồng ư.
Không thể đ̣i lại đất, Đào Tông Nguyên tỏ ra rất tức giận và kiên quyết trước sứ thần nhà Tống, sau đó bỏ về. Trước t́nh thế này, vua Lư Nhân Tông và Nguyên Phi Ỷ Lan đă cử Binh bộ Thị lang Lê Văn Thịnh tới trại Vĩnh B́nh thương thảo.
Hội nghị lần này cũng diễn ra căng thẳng không khác ǵ chuyến đi của sứ Đào Tông Nguyên.
Tượng thái sư Lê Văn Thịnh.
Theo sách Kể chuyện sứ thần Việt Nam, trên bàn đàm phán, Lê Văn Thịnh đă suy nghĩ rất nhiều về công việc nặng nề mà triều đ́nh đă giao cho ông. Với quyết tâm đ̣i lại đất đai của tổ tiên để lại, Lê Văn Thịnh đă đanh thép khẳng định họ chiếm giữ đất bất hợp pháp của ta:
“Đời Gia Hữu, Nùng Trí Hội nước tôi đă phản bội triều đ́nh, đưa động Vật Ác nộp cho vua Tống, vùng đất này được đổi thành châu Thuận An. Sau đó lại lấy động Vật Dương nộp và được đổi tên thành châu Quy Hóa. Vậy đất Quy Hóa và Thuận An chính là đất của Giao Chỉ, xin các ngài hăy tâu về triều đ́nh, mở ḷng khoan dung mà giao trả đất cho vua chúng tôi”.
Của ăn trộm phải trả lại cho chủ
Dù Lê Văn Thịnh nói rất có lư có t́nh, sứ thần nhà Tống nhất quyết không chịu trả đất với lư lẽ: “Hai châu Thuận An và Quy Hóa đă thuộc về thiên triều. Đất đă có chủ, nay cớ sao các ông lại đ̣i? Đất mà quân của hoàng thượng đi chiếm lấy th́ trả lại cho Giao Chỉ, c̣n đất mà các người đă đem nộp th́ khó mà trả lại”.
Trước lư lẽ đó, thái sư Lê Văn Thịnh khảng khái trả lời rằng: "Ngài vừa nói đất th́ có chủ. Các viên quan coi giữ mang nộp mà trốn đi th́ đất ấy thành vật ăn trộm của chủ. Chủ không giao cho mà tự lấy trộm đă không tha thứ được, mà trộm của hay tàng trữ vật ăn trộm th́ pháp luật cũng không cho phép. Huống chi nay chúng lại mang đất ăn trộm để dâng lên làm bẩn sổ đất nhà vua”.
Những lập luận của Lê Văn Thịnh khiến sứ thần Thành Trạc nóng mặt. Tuy nhiên, ông ta vẫn nhất quyết không chịu trả lại đất cho Đại Việt với lư lẽ “đất ấy là do họ Nùng tự mang giao nộp”.
Nhận thấy Thành Trạc là kẻ ngoan cố và hănh tiến, khó ḷng có thể thuyết phục bằng lư lẽ được, Lê Văn Thịnh viết một lá thư cho Hùng Bản - cấp trên của Thành Trạc. Cuối cùng, bằng lư lẽ sắc bén và đanh thép của ḿnh, Lê Văn Thịnh đă khiến sứ thần nhà Tống "cứng họng", bởi tất cả quan viên khi được giao một phần lănh thổ để canh giữ, nếu đem bán hoặc hủy bỏ đều có tội.
Trong trường hợp cụ thể này, các thổ quan được triều đ́nh tin dùng, đời đời ăn lộc vua, nhưng đă phản bội triều đ́nh, tự tiện đem đất tổ tiên đem nộp cho ngoại quốc để xin thuần phục là xâm phạm lănh thổ Đại Việt. Việc nhà Tống chiếm giữ đất ấy cũng là hành động bất hợp pháp, không đúng với tinh thần ḥa hiếu đôi bên.
Thái độ mềm mỏng nhưng khôn khéo đó của Lê Văn Thịnh đă buộc vua Tống phải xuống chiếu trả lại đất cho Đại Việt sáu huyện, ba động ở Cao Bằng ngày nay.
Sau chiến công này, Lê Văn Thịnh được triều đ́nh ban thưởng 200 tấm vải, sau thăng dần đến chức thái sư - quan đứng đầu triều đ́nh.