Hoa Kỳ hạn chế Trung Quốc trong việc thu hút các chuyên gia Mỹ. Hạ viện Quốc hội Mỹ đã thông qua dự luật cấm các nhà khoa học nhận tài trợ của chính phủ nếu họ đồng thời tham gia vào bất kỳ dự án nào do Bắc Kinh tài trợ. Bước đi tiếp theo của Washington phù hợp với chiến lược tổng thể của Mỹ về đối đầu công nghệ với Trung Quốc.
Trung Quốc thông qua chương trình 1000 nhân tài vào cuối những năm 2000
Chương trình 1000 nhân tài nhằm tới việc tuyển dụng tích cực các nhà khoa học đẳng cấp thế giới đến làm việc tại Trung Quốc. Theo chương trình, các chuyên gia như vậy được cung cấp các điều kiện làm việc rất hấp dẫn: lương không thấp hơn hoặc thậm chí cao hơn các nước phương Tây phát triển, miễn thị thực cho các nhà khoa học và thành viên gia đình của họ và các lợi ích khác, mức độ tự do khoa học cao, giảm các thủ tục quan liêu và báo cáo.
Ban đầu, chương trình chủ yếu nhắm tới những người Trung Quốc được đào tạo ở nước ngoài và ở lại làm việc tại đó. Theo thống kê của tổ chức tư vấn Mỹ "Marco Polo", cứ 10 người gốc Hoa học đại học và nhận bằng cấp cao tại Hoa Kỳ thì có 9 người ở lại đó làm việc trong thời gian hơn 5 năm. Như vậy, “1000 nhân tài” ban đầu nhằm tạo cho các nhà khoa học Trung Quốc các điều kiện làm việc không thua kém gì ở Mỹ.
Đồng thời, họ không gặp phải rào cản ngôn ngữ, môi trường văn hóa xã hội quen thuộc hơn, ngoài ra họ cảm thấy tự hào vinh dự hơn vì được phục vụ cho đất nước mình - tất cả những điều này phải trở thành động lực bổ sung cho sự trở lại của “rùa biển”. Tuy nhiên, sau đó, chương trình được mở rộng cho các nhà khoa học hàng đầu mang quốc tịch khác.
Chẳng hạn, nhà hóa học Đại học Harvard Charles Lieber Charles Lieber đang chờ xét xử tại Mỹ. Các công tố viên tuyên bố rằng ông này đã giấu giếm chính quyền Mỹ về việc ông đang làm việc cho Trung Quốc trong khuôn khổ chương trình 1000 nhân tài. Nhà khoa học phủ nhận tội lỗi của mình.
Theo Bloomberg, dự luật do Đảng Cộng hòa Randy Feenstra đưa ra nhằm mục đích chống lại các chính sách không công bằng của một số quốc gia nhằm thu hút các chuyên gia tài năng. Dự luật nhận được sự ủng hộ cũng bởi trước đó Hoa Kỳ đã thông qua một chương trình toàn diện "Về đổi mới và cạnh tranh" (Innovation and Competition Act), trong đó có sự đầu tư của chính phủ với khoản 250 tỷ USD vào nghiên cứu cơ bản và công nghệ tiên tiến. Đứng ra phân phối số tiền này là Quỹ Khoa học Quốc gia.
Chương trình được thiết kế để tăng khả năng cạnh tranh của Hoa Kỳ về khoa học và công nghệ, giữ cho Hoa Kỳ ở vị trí dẫn đầu. Do đó, dự luật của Feenstroy đề xuất rằng để được đứng ra phân phối tài trợ, Quỹ Khoa học Quốc gia phải quy định lệnh cấm hợp tác với các quốc gia khác. Ngoài Trung Quốc, tài liệu còn đề cập đến Nga, Iran và Triều Tiên. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, mục tiêu chính của nước này là hạn chế hợp tác với Trung Quốc, đối thủ chính của Mỹ.
Một mặt, đúng là việc hạn chế tiếp xúc giữa các nhà khoa học sẽ cản trở sự phát triển của Trung Quốc trong ngắn hạn. Tuy nhiên, trên quan điểm chiến lược, điều này sẽ không mang lại bất kỳ lợi ích nào cho Hoa Kỳ, theo Zhu Feng, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế tại Đại học Nam Kinh.
Tất cả những công ty được coi là niềm tự hào của nước Mỹ - Tesla, Nvidia, Google đều do những người nước ngoài thành lập. Trên thực tế, Hoa Kỳ đạt được vị trí lãnh đạo chính vì trong vòng nhiều năm nước này đã thu hút được những bộ óc giỏi nhất từ nước ngoài.
Theo nghĩa chặt chẽ của từ này, thành tựu của người Mỹ dựa trên sự tích lũy kiến thức thế giới. Người Trung Quốc thực sự đóng góp đáng kể vào nghiên cứu khoa học và phát triển. Các nhà nghiên cứu của Marco Polo đã phân tích các bài báo thành công nhất về trí tuệ nhân tạo được trích dẫn và được trình bày trong năm 2019 trên các tạp chí khoa học và tại các hội nghị hàng đầu.
Đặc biệt, trong số các bài báo được trình bày tại sự kiện hàng năm lớn nhất của ngành - Hội nghị về Hệ thống xử lý thông tin thần kinh (Conference on Neural Information Processing Systems), hơn một nửa số bài báo được viết bởi các nhà khoa học từ các tổ chức và công ty nghiên cứu của Mỹ: Google, Microsoft Research, Đại học Stanford, Đại học Carnegie Mellon, Viện Massachusetts Công nghệ. Trong số này, 30% công trình nghiên cứu là do các nhà nghiên cứu Trung Quốc thực hiện.
Nhân tiện xin nói thêm: về trí tuệ nhân tạo và một số ngành chiến lược khác, như cựu lãnh đạo Google Eric Schmidt, người hiện đứng đầu Ủy ban Trí tuệ nhân tạo của Mỹ, cho biết, Trung Quốc đang thu hẹp khoảng cách với Mỹ nhanh hơn nhiều so với dự kiến.
Nếu các chuyên gia trước đó ước tính Trung Quốc tụt hậu 10 năm, ít nhất cũng là vài năm, thì giờ đây Schmidt nhận định rằng vị trí dẫn đầu của Hoa Kỳ trong tương lai gần về AI, điện toán lượng tử và học máy hoàn toàn không phải là điều hiển nhiên. Schmidt tin rằng Hoa Kỳ sẽ chỉ có thể đánh bại Trung Quốc nếu đoàn kết với Nhật Bản và Hàn Quốc.
Nhưng ở đây xuất hiện một vấn đề - liệu Tokyo và Seoul có sẵn sàng chơi theo luật của Mỹ và bắt đầu "tách rời" Trung Quốc hay không? Vì bước đi này sẽ mang tới tác hại lớn cho họ, chuyên gia Zhu Feng nhận định.
Trung Quốc sẽ tăng cường hợp tác với Hàn Quốc và Nhật Bản
Trung Quốc đặt cược vào việc phát triển năng lực của mình trong các công nghệ tiên tiến và nghiên cứu cơ bản. Và trong bối cảnh mối quan hệ với Hoa Kỳ đang xấu đi, Trung Quốc sẽ tìm cách tăng cường hợp tác với Hàn Quốc và Nhật Bản.
Đối với Tokyo và Seoul, Trung Quốc là đối tác thương mại quan trọng nhất. Trong năm 2019, một phần tư tổng kim ngạch xuất khẩu của Hàn Quốc là sang Trung Quốc. Đối với Nhật Bản, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai - chiếm 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của Nhật Bản.
Moody's dự đoán rằng, theo kế hoạch 5 năm, Trung Quốc sẽ tăng chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển lên 7% mỗi năm, các đối tác Nhật Bản và Hàn Quốc, theo dự đoán của Moody's, sẽ là những đối tác bên ngoài hưởng lợi chính từ chiến lược phát triển công nghệ của Trung Quốc.
Trong khi đó, Washington không đưa ra các cơ chế hợp tác cụ thể. Như Eric Schmidt đã thừa nhận, chẳng hạn trong khuôn khổ Quad, Hoa Kỳ có thể tăng cường tương tác về mặt khoa học-thực tiễn. Nhưng để làm được điều này cần phải tạo ra các cơ chế trao đổi có hiệu quả và các thể chế thích hợp. Chứ còn nếu chỉ sẵn sàng "nói chuyện" không thôi thì khó mà đạt được ý nghĩa thực tế
