Vụ hiếp dâm ở Alibaba đã làm dấy lên cơn bão giận dữ trên mạng xã hội trong những tuần qua về văn hóa làm việc "độc hại" - ép nhân viên uống rượu tại các cuộc nhậu, sau khi có một cáo buộc cưỡng hiếp tại hãng công nghệ khổng lồ của Trung Quốc, Alibaba - chuyện đang thu hút rất nhiều chú ý thổi bùng cơn giận dữ về văn hóa ép nhậu ở nước này.
Với việc giám sát của công chúng đối với các hành vi sai trái của doanh nghiệp ngày càng tăng ở Trung Quốc, liệu văn hóa uống rượu vốn đã tồn tại từ lâu này có thể bị loại bỏ vĩnh viễn?
Khoảng hai tuần một lần, Mingxi phải cùng đồng nghiệp uống rượu sau giờ làm việc, điều khiến cô rất sợ.
Rốt cuộc thì đó không phải là chuyện chỉ uống vài ly ở quán rượu nơi góc phố, mà thay vào đó, những cuộc chè chén thường là những lần buộc phải cười gượng gạo với khách hàng và cụng ly mừng một cách trịnh trọng - điều không bao giờ khiến Mingxi cảm thấy thoải mái.
Nhà tư vấn trong lĩnh vực quan hệ công chúng, 26 tuổi, ở Quảng Châu nói với BBC: "Tôi luôn lo lắng rằng mọi thứ có thể vượt quá tầm kiểm soát, mặc dù tửu lượng của tôi khá tốt."
"Đôi khi, mọi người chớt nhả về chuyện tình dục và tôi phải vờ như nó thật sự buồn cười."
Mingxi không phải là tên thật vì cô không muốn tiết lộ danh tính.
Những cảm nhận của cô được nhiều lao động trẻ Trung Quốc khác đồng cảm. Họ cũng cảm thấy áp lực khi tham dự các sự kiện như vậy, nhất là ở đất nước mà việc xây dựng guanxi - hiểu nôm na là quan hệ cá nhân - là chìa khóa để giữ các mối làm ăn cũng như vị thế vững trong mắt cấp trên.
Truyền thống ăn nhậu đến say xỉn để bàn chuyện làm ăn ở Trung Quốc một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý, sau vụ một quản lý cấp cao của Alibaba - hãng công nghệ khổng lồ của Trung Quốc - bị tố hiếp dâm.
Theo lời kể dài 11 trang của một nữ nhân viên về vụ việc, được lan truyền trên mạng Weibo hồi tháng trước, cô cáo buộc rằng mình đã bị hiếp dâm khi đang mê man trong một "đêm say xỉn" khi đi công tác.
Một vụ hiếp dâm gây bão mạng xã hội về truyền thống "độc hại" ép nhân viên uống rượu tại các cuộc gặp gỡ bàn việc kinh doanh
Cáo buộc cấp trên đã ép cô uống quá nhiều trong một bữa tối bàn công việc, cô nói cô đã tỉnh dậy sau đó trong phòng khách sạn, không mảnh vải che thân, không nhớ gì về các sự việc trong buổi tối đó.
Sau khi có được các cảnh quay từ camera giám sát, cô nói cấp trên đã vào phòng cô bốn lần trong đêm.
Alibaba đã sa thải viên quản lý và nói rằng ông ta sẽ "không bao giờ được tuyển dụng lại".
Nhưng các công tố viên Trung Quốc sau đó đã đóng lại hồ sơ vụ việc. Các luật sư nói rằng "hành động khiếm nhã cưỡng bức" mà ông ta thực hiện không phải là trọng tội. Cảnh sát cho biết ông ta sẽ bị giam giữ trong 15 ngày "như một hình phạt", nhưng cuộc điều tra đã khép lại.
Tuy nhiên, việc này đã gây ra làn sóng giận dữ trên mạng xã hội - không chỉ về quấy rối tình dục tại nơi làm việc, mà còn là truyền thống "độc hại" khi ép nhân viên uống rượu quá mức tại các sự kiện giao tế.
Trên Weibo, hashtag "nên nhìn nhận văn hóa uống rượu tại nơi làm việc như thế nào" kể từ đó đã được dùng hơn 110 triệu lần. Mọi người chia sẻ trải nghiệm cá nhân khi bị áp lực phải uống rượu trong môi trường kinh doanh.
'Từ chối là không nể mặt'
Có những điểm tương đồng giữa văn hóa uống rượu bàn chuyện kinh doanh của Trung Quốc và các nước láng giềng Đông Á. Các cuộc tụ họp nomikai của Nhật Bản và các cuộc gặp gỡ hoesik của Hàn Quốc cũng được coi là chìa khóa để xây dựng các mối quan hệ làm ăn vững chắc.
Ở Trung Quốc, đồ uống thường được dùng trong các bữa tiệc xa hoa, rượu mạnh của Trung Quốc baijiu - chứa tới 60% cồn - là thức uống được ưa chuộng.
Baijiu là một loại rượu truyền thống có độ cồn mạnh của Trung Quốc
Các nhân viên trẻ được trông đợi thể hiện lòng tôn trọng với cấp trên bằng cách nâng ly kính rượu, và bất kỳ dân kinh doanh nào hy vọng gây ấn tượng với khách hàng của họ cũng thường làm tương tự.
Bà Rui Ma, một nhà phân tích công nghệ đã tham dự nhiều bữa tối bàn chuyện kinh doanh khắp Trung Quốc cho biết: "Nói chung, bạn nói những lời có cánh, bày tỏ lòng ngưỡng phục, biết ơn và trân trọng vì đã có mối quan hệ này".
"Đương nhiên rồi, càng cụng ly thì càng dễ say."
Đôi khi, các quản lý thường ép nhân viên mới uống giúp phần của họ, khiến những người chân ướt chân ráo vào công ty dễ bị say mèm và đổ bệnh.
Bà Ma nói: "Khó mà từ chối sếp, vì ở Trung Quốc, việc phân chia thứ bậc là rất rõ ràng."
Đây cũng là lý do tại sao, ngay từ đầu, nhân viên thường khó từ chối bất kỳ lời mời ăn tối nào.
Nhà phân tích thị trường Trung Quốc, Hanyu Liu, từ Daxue Consulting nhận định: "Từ chối sẽ bị coi là cực kỳ thiếu tôn trọng và không nhân viên nào muốn sự nghiệp mình thăng tiến mà lại dám từ chối."
Mingxi nói rằng cô lo lắng về việc bị gạt khỏi công việc nếu cô không tham gia những buổi tụ tập như vậy.
"Những bữa tối này quan trọng đến mức một số người sẽ sử dụng chúng như một con đường để họ có được sự chú ý của các giám đốc điều hành. Nhưng không phải ai cũng vậy", cô nói.
Năm 2016, các quan chức chính phủ đã mạnh tay đối với giới công chức, cấm họ đụng đến rượu khi đang làm nhiệm vụ.
Nhưng truyền thống vẫn tiếp tục ở nhiều công ty tư nhân - đặc biệt là khi các giám đốc điều hành lớn tuổi nắm quyền - và một số sự cố nghiêm trọng đã gây chấn động dư luận.
Vào tháng 1 năm ngoái, một nhân viên bảo vệ ở Thâm Quyến tử vong sau khi được cho là bị sếp gây sức ép, buộc tham gia một cuộc thi uống rượu trong bữa tối sau giờ làm việc.
Đồng nghiệp của người đàn ông này cũng bị ép uống rượu quá mức tại cùng bữa tối đó, và đã phải nhập viện vì ngộ độc rượu.
Theo các tường thuật trên truyền thông địa phương, công ty an ninh đã trả 5.000 nhân dân tệ (775 đô la) để trang trải chi phí y tế cho nhân viên trên, còn người sếp thì thôi việc.
Những vụ việc quá khích về việc ép uống rượu kinh doanh, thường được tổ chức trong các bữa tiệc xa hoa, đã trở thành chủ đề trên báo chí
Tháng 8 năm ngoái, một nhân viên ngân hàng trẻ ở Bắc Kinh nói anh đã bị chửi bới và tát vào mặt vì từ chối rượu từ một nhân viên cấp cao trong một bữa tiệc lớn.
Câu chuyện được phơi bày sau khi anh viết về nó trong một nhóm trò chuyện trên mạng.
Anh cũng phát hiện ra các đồng nghiệp của mình nôn mửa và "các quan chức say xỉn sờ soạng đồng nghiệp nữ" tại buổi tiệc đó. Anh viết: "Tôi muốn hỏi bộ phận nhân sự: Liệu việc tôi không uống được rượu có phải là không đáp ứng được yêu cầu công việc của công ty không?"
Đáp lại, ngân hàng xác nhận rằng một nhân viên cấp cao đó đã có hành động vượt khuôn phép và thay mặt ông ta nói lời xin lỗi. Họ nói thêm rằng đã cảnh cáo và phạt lương của ông đó.
Trong khi đó, các cáo buộc cưỡng hiếp thu hút sự chú ý của dư luận quanh người nổi tiếng như Ngô Diệc Phàm vào đầu năm nay cũng bao gồm cáo buộc ép uống rượu trong một cuộc gặp gỡ và hứa hẹn cơ hội việc làm cho các cô gái trẻ. Ngô Diệc Phàm đã phủ nhận tất cả các cáo buộc.
Chấm dứt truyền thống 'đáng ghê tởm'
Trước sự phẫn nộ cực độ về những vụ việc gần đây này, các chuyên gia cho rằng thời của việc ép uống rượu trong kinh doanh có thể sớm tàn lụi.
Ông Liu từ hãng tư vấn Daxue Consulting nói với BBC: "Việc uống rượu để bàn việc kinh doanh đã diễn ra trong một thời gian dài, nhưng lý do duy nhất khiến vụ Alibaba gây ra phản ứng dữ dội từ công chúng là do mạng xã hội."
"Người Trung Quốc kết nối rất mạnh mẽ với mạng xã hội, và chỉ cần có đủ một lượng người dùng online chú ý tới là họ có thể nhanh chóng hạ gục các cá nhân và các công ty."
Trong bối cảnh nhà nước đang mở rộng các biện pháp trấn áp đối với một số ngành nghề, nhắm vào cả một số công ty lớn nhất nước, thì các công ty sẽ muốn cẩn trọng, tránh làm bất kỳ điều gì có nguy cơ khiến chính phủ để mắt đến.
Ông Liu nói: "Xét đến những tác động qua lại gần đây giữa giới doanh nghiệp và chính trị ở Trung Quốc, bị chú ý đến là điều cuối cùng mà các công ty muốn."
Sau khi vụ việc ở Alibaba vỡ lở, CEO Tiểu Dao Tửđã trấn an nhân viên trong một bản ghi nhớ rằng công ty "kiên quyết phản đối văn hóa ép rượu".
Rất nhanh sau đó, cơ quan phòng chống tham nhũng Trung Quốc đã kêu gọi chấm dứt truyền thống "đáng kinh tởm", đồng thời nói thêm trong một bài bình luận trực tuyến rằng họ sẽ tăng cường giám sát các công ty Trung Quốc để dẹp việc này.
Ông Liu nói: "Văn hóa uống rượu sau giờ làm việc của Trung Quốc chắc chắn sẽ thay đổi."
