|
Ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, nhất là ở 3 tỉnh Lạng Sơn, Hà Giang, Sơn La, di cư của đồng bào dân tộc thiểu số giúp phân bố lại dân cư, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xă hội. Bên cạnh đó, quá tŕnh này cũng có những hạn chế nhất định. Chính v́ vậy, cần có những giải pháp phù hợp để giúp bảo đảm ổn định đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số.
Các loại h́nh di cư của đồng bào dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi phía Bắc
Thứ nhất, di cư theo kế hoạch (di cư có tổ chức, do ảnh hưởng của các dự án, thường là di chuyển hộ gia đ́nh đi khỏi nơi ở cũ).
Hiện nay, những phong trào hay chủ trương “đi kinh tế mới” (di cư theo kế hoạch) như những năm 60, 70, 80 của thế kỷ XX không c̣n, mà phần lớn là di cư trong nội tỉnh, nội huyện. Loại h́nh di cư này diễn ra trong một số trường hợp sau:
1- Di cư để chuẩn bị giải phóng mặt bằng cho các dự án (các công tŕnh thủy điện, các khu công nghiệp...): Địa bàn tỉnh Lạng Sơn thời gian qua chủ yếu là di cư ở Trường Bắn quốc gia 1 nằm giữa hai địa bàn tỉnh Bắc Giang và Lạng Sơn (trên địa bàn huyện Lộc B́nh). Tổng số hộ di cư tại dự án này của tỉnh Lạng Sơn là 111 hộ (638 người). Điểm đến của loại h́nh di cư này có hai loại: Một là, trường hợp các hộ dân chấp nhận tái định cư theo bố trí của Nhà nước tại các vùng trống có thể định cư xen ghép, được chính quyền quy hoạch, đầu tư kết cấu hạ tầng. Hai là, trường hợp các hộ dân không nhận tái định cư theo bố trí của Nhà nước, tự nguyện t́m kiếm nơi ở mới sau khi nhận một khoản kinh phí đền bù theo quy định. Nhóm này chủ yếu đi vào vùng Tây Nguyên mua đất rẫy để sản xuất. Họ thường đi theo từng nhóm gia đ́nh và cũng nhận thêm sự hỗ trợ từ chính quyền sở tại về kết cấu hạ tầng. Khoản hỗ trợ này được trao đổi giữa chính quyền nơi đi và nơi đến. Việc liên lạc, duy tŕ thông tin đời sống của nhóm di cư này cho đến nay vẫn được chính quyền nơi đi duy tŕ. Để phát huy lợi thế, phát triển các dự án thủy điện, tỉnh Sơn La đă di dời một số lượng lớn hộ dân để xây dựng đại thủy điện Ḥa B́nh, Sơn La, các thủy điện nhỏ như Thủy điện Nậm Chiến 1-2, Thủy điện Huổi Quảng, Mường Bú, Sập Vạt, Keo Bắc... (với 49 thủy điện hiện có). Di cư diện tái định cư liên quan đến các công tŕnh thủy điện thuộc trách nhiệm chính quyền cũng như phía doanh nghiệp (thủy điện). Các cơ quan này phải thực hiện đầy đủ các chính sách tái định cư theo quy định trên nguyên tắc “nơi đến phải có cuộc sống cao hơn hoặc bằng nơi cũ”.
2- Di cư ra khỏi vùng rừng đặc dụng, di cư do thiên tai, môi trường: Đây là loại h́nh di cư bị động từ cả phía chính quyền và người dân. Để bảo vệ các khu rừng pḥng hộ, rừng đặc dụng, rừng bảo tồn, chính quyền đă tổ chức cho người dân cư trú, sản xuất trong khu vực di cư ra nơi ở mới. Nh́n chung, loại h́nh di cư này không nhiều so với các loại h́nh khác. Trong một số trường hợp, khu vực, nhu cầu di cư chủ yếu xuất phát từ người dân và họ chủ động đề xuất chính quyền hỗ trợ. Đối với di cư tránh thiên tai ở vùng có nguy cơ sạt lở hoặc di cư đi ra khỏi rừng đặc dụng, chính quyền để người dân tự chọn nơi ở, hỗ trợ di dời. Trong quá tŕnh cư trú sau này, chính quyền nơi đi thường xuyên có trao đổi với nơi nhập cư, thậm chí thường xuyên cử cán bộ đến nơi ở của dân (kể cả vào vùng Tây Nguyên) để nắm thông tin, quan tâm và có những hỗ trợ cần thiết.
Thứ hai, di cư tự do (đi vào các vùng kinh tế mới như Tây Nguyên, Đông Nam Bộ).
Đây là những người di cư không nằm trong chương tŕnh di cư của chính quyền, do người di cư tự quyết định từ việc lựa chọn địa bàn nhập cư, đến trang trải mọi phí tổn di chuyển, t́m việc làm...
Di cư tự do vốn là vấn đề nóng những năm 90 trở về trước của thế kỷ XX, chủ yếu là việc di cư của đồng bào Tày, Nùng, Thái, Hmông, Dao... Tuy nhiên, loại h́nh di cư này trong 5 năm trở lại đây xuất hiện không đáng kể. Địa phương có di cư tự do nhiều nhất là tỉnh Hà Giang: Ở Đồng Văn trong 10 năm (2007 - 2017) có 36 hộ (152 người) di cư tự do vào Tây Nguyên, th́ có 20 hộ (76 người) đă hồi cư; ở Hoàng Su Ph́ trong giai đoạn 2013 - 2017 có 56 hộ (233 người) di cư tự do th́ có 20 hộ (81 người) hồi cư.
Thứ ba, di cư lao động (di cư tạm thời để tham gia lao động tại một địa bàn khác hoặc chỉ di cư theo thời vụ, nhà cửa, cơ sở vật chất ở quê vẫn giữ để quay về sinh sống lâu dài).
Có 2 loại di cư lao động chủ yếu đối với đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) ở các tỉnh miền núi phía Bắc.
1- Di cư lao động đến các doanh nghiệp công nghiệp trong nước (nhiều nhất là di cư đến các tỉnh Bắc Ninh và Thái Nguyên - nơi tập trung các khu công nghiệp. Đối tượng chủ yếu của loại h́nh di cư này là thanh niên trẻ, sau khi học hết phổ thông đi làm công nhân. Nhóm di cư này đang đứng trước một thách thức là cường độ làm việc cao, đ̣i hỏi có sức khỏe, kỷ luật lao động...
Ḍng di cư lao động, của đồng bào DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc không nhiều và phần lớn là bỏ việc sau một thời gian thử việc hoặc đă làm nhưng phải bỏ về, bởi không chịu được áp lực công việc, tác phong làm việc công nghiệp. Đồng bào DTTS thường phải tham dự đầy đủ các công việc của quê hương, của gia đ́nh, ḍng tộc, thôn bản. Do vậy, khi có các công việc này, họ thường xin về hoặc bỏ về để tham dự. Điều này là khó chấp nhận đối với các doanh nghiệp sản xuất theo hệ thống dây chuyền.
Các cấp ủy, chính quyền địa phương rất quan tâm đến ḍng di cư lao động này, bởi đây được coi là một trong những biện pháp quan trọng trong công tác xóa đói, giảm nghèo bền vững của địa phương. Để tạo thêm động lực thúc đẩy đối với những người di cư lao động này, tỉnh Hà Giang đă có phương án hỗ trợ cho người lao động đi tham gia xuất khẩu lao động và làm việc ngoài tỉnh. Khi người lao động đáp ứng đủ các điều kiện, chính quyền sẽ hỗ trợ 2 triệu đồng đối với mỗi lao động đi xuất khẩu lao động nước ngoài; hỗ trợ 1 triệu đồng đối với lao động đi làm việc ngoài tỉnh.
2- Di cư lao động thời vụ (đi lúc nhàn rỗi, tính công và trả công theo ngày, tuần). Đây là ḍng di cư lớn nhất trong các loại h́nh di cư. Ḍng di cư này thể hiện ở cả trên 2 khu vực. Một là, di cư lao động nội địa: đồng bào DTTS đi về các thành phố làm thuê cho các chủ thầu xây dựng, các doanh nghiệp tư nhân nhỏ lẻ hay giúp việc gia đ́nh. Đây là ḍng di cư lao động khá phổ biến hiện nay, bởi phù hợp với tŕnh độ, năng lực cũng như thời gian cho người lao động vùng đồng bào DTTS. Hai là, di cư lao động qua biên giới (Trung Quốc và Lào): Họ đi về theo mùa vụ, thời gian lao động có thể một, hai tháng, có thể một, hai tuần. Để ngăn chặn t́nh trạng đi lại, cư trú bất hợp pháp, chính quyền địa phương đă tích cực thông tin, tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Nhà nước, những vấn đề liên quan đến an ninh, trật tự và thủ tục pháp lư qua lại biên giới, tạo điều kiện cho người dân xuất cư lao động hợp pháp. Tóm lại, mục đích, động cơ của các ḍng di cư này chủ yếu là do sinh kế, t́m kiếm việc làm để tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống và sửa sang, xây mới nhà cửa, mua sắm phương tiện đi lại...
Dự báo xu hướng di cư của đồng bào dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi phía Bắc
Thứ nhất, di cư theo kế hoạch: Loại h́nh di cư theo kế hoạch trong phạm vi tỉnh, huyện tiếp tục diễn ra do yêu cầu bảo vệ vùng sinh thái tự nhiên; tránh các nguy cơ sạt lở, thiên tai; ô nhiễm môi trường v́ sự phát triển nóng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đặc biệt là phục vụ yêu cầu xây dựng các công tŕnh thủy điện.
Thứ hai, di cư tự do: Do sự giám sát chặt chẽ của chính quyền các cấp ở cả nơi đi và nơi đến, điều kiện môi trường sản xuất ở nơi đến không c̣n thuận lợi như trước, những vướng mắc khi triển khai các chính sách, các nguồn phúc lợi (không dành cho những người cư trú bất hợp pháp)..., nên trong thời gian tới, ḍng di cư này sẽ ngày càng ít đi.
Thứ ba, di cư lao động: Đây sẽ là ḍng di cư phổ biến, ngày càng gia tăng, chủ yếu gồm 3 h́nh thức. 1- Di cư lao động đến các doanh nghiệp: ḍng di cư này là hệ quả tất yếu của quá tŕnh phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, ḍng di cư này có gia tăng hay không tùy thuộc vào nhận thức, khả năng thích nghi với môi trường lao động công nghiệp của đồng bào DTTS. 2- Di cư lao động sang các nước láng giềng lao động: Sẽ ngày càng gia tăng, bởi sự chênh lệch thu nhập cũng như điều kiện giao lưu, hội nhập ngày càng sâu rộng. Sự gia tăng kiểm soát của chính quyền cả hai nước, cũng như quy định thời hạn qua lại biên giới của người dân được kéo dài hơn, thủ tục cấp phép được phân cấp cho chính quyền cấp cơ sở (cấp xă) đă tạo thuận lợi cho việc đi lại hợp pháp của bà con. Do đó, ở cấp quốc gia, cần có sự hợp tác kư kết giữa hai bên để không chỉ người dân vùng biên giới, mà cả người dân các tỉnh khác không có biên giới với các nước láng giềng cũng có thể làm thủ tục thuận tiện cho việc xuất khẩu lao động. Đây cũng là giải pháp để ngăn chặn hiện tượng di cư lao động trái phép qua biên giới; 3- Xu hướng di cư lao động giản đơn trong nội địa tiếp tục phát triển, bởi nhu cầu lao động giản đơn từ các công tŕnh xây dựng ở đồng bằng sẽ ngày càng gia tăng; nhu cầu giúp việc, các dịch vụ ở các thành phố cũng phát triển mạnh.
Một số giải pháp để thực hiện tốt việc di cư của đồng bào dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi phía Bắc
Thứ nhất, bảo đảm đất ở, đất canh tác, việc làm.
Bảo đảm đất ở, đất canh tác cho đồng bào DTTS di cư tự do đến các địa phương là vấn đề quan trọng, cấp thiết nhất hiện nay. Bởi có an cư, lạc nghiệp th́ người dân mới không tiếp tục di cư tự do nội vùng và ngoại vùng.
Những năm vừa qua, đă có các chương tŕnh, đề án xây dựng các tiểu khu, các điểm tụ cư đối với đồng bào DTTS. Các chương tŕnh, đề án này đă thu được kết quả tích cực; tuy nhiên, quá tŕnh triển khai c̣n gặp không ít khó khăn về nguồn vốn, quỹ đất tái định cư, tập quán du canh, du cư của đồng bào DTTS... Chính v́ vậy, cần có sự quan tâm hơn nữa của chính quyền địa phương nói riêng và của Đảng và Nhà nước nói chung về vấn đề di cư của đồng bào DTTS.
Thực hiện đúng tiến độ và mục tiêu các dự án quy hoạch bố trí, sắp xếp ổn định dân cư đă được phê duyệt. Các địa phương cần ưu tiên bố trí ổn định dân cư theo h́nh thức xen ghép, nhằm giảm chi phí và khó khăn về quỹ đất. Trong điều kiện có thể, khơi dựng tinh thần cộng đồng, động viên người dân bản địa trợ giúp người dân di cư tự do bằng cách thức nhường lại một phần đất ở, đất rừng, đất canh tác theo các phương thức phù hợp.
Thứ hai, xây dựng thiết chế xă hội ở cơ sở và trong cộng đồng các dân tộc di cư tự do.
Cần xây dựng, duy tŕ, phát huy các thiết chế xă hội ở cơ sở, tập trung vào việc phát triển đảng viên, gây dựng đội ngũ cán bộ cốt cán, người uy tín trong các cộng đồng, xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở, không để địa bàn tụ cư của đồng bào DTTS, di cư tự do “trắng” đảng viên, cán bộ cốt cán, người có uy tín. Cùng với đó, phát huy thiết chế xă hội trong các cộng đồng đồng bào DTTS. Cần nhận thức rơ rằng, các DTTS có ư thức cộng đồng thân tộc rất mạnh, đó là cội nguồn tâm linh, tinh thần, là cơ sở để họ tồn tại qua nhiều thế kỷ dù đă du canh, du cư qua nhiều vùng lănh thổ. Bên cạnh đó, khi xây dựng, phát huy thiết chế xă hội trong các cộng đồng đồng bào DTTS, cần chú trọng xây dựng, duy tŕ, phát huy bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc, làm cơ sở cho việc quản lư dân cư tốt hơn, bền chặt hơn.
Thứ ba, quản lư dân di cư, ổn định địa bàn.
Việc bảo đảm trật tự, an toàn xă hội trên địa bàn trước xu hướng di cư lao động tự do của đồng bào DTTS đ̣i hỏi phải kiểm soát, quản lư dân cư, nhất là đối với đồng bào các DTTS di cư tự do.
Việc quản lư dân cư đối với đồng bào DTTS di cư tự do đến các nơi khác đă, đang và sẽ c̣n gặp nhiều khó khăn, do ư thức công dân của người di cư lao động tự do. Họ chưa có thói quen “đi báo, đến tŕnh” và c̣n có trường hợp lảng tránh cán bộ cơ sở, không muốn vào khu định cư.
Một khó khăn khác cũng cần tính đến là, người dân di cư lao động tự do thường sống rải rác, cách xa các khu trung tâm, thiếu kết cấu hạ tầng thiết yếu. Do sống phân tán, ở vùng sâu, vùng xa nên thường bị kẻ xấu xúi giục, lôi kéo không hợp tác với chính quyền cơ sở trong việc quản lư dân cư. Do đó, chính quyền địa phương cần quan tâm, động viên, đặc biệt là tăng cường phổ biến, tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, giúp người dân nhận thức rơ các vấn đề liên quan trực tiếp đến an ninh, an toàn cho bản thân, gia đ́nh, cũng như liên quan đến an ninh quốc gia. Bên cạnh đó, cần có giải pháp sớm tháo gỡ những vấn đề bất cập về hộ tịch, hộ khẩu cho người dân di cư tự do theo quy định của pháp luật.
Xu hướng di cư của đồng bào DTTS ở các tỉnh miền núi phía Bắc trong thời gian tới đ̣i hỏi sự quan tâm sát sao hơn nữa của các cấp, các ngành, đặc biệt là các địa phương có sự di cư đi - đến của đồng bào DTTS, nhất là trong quá tŕnh thực hiện chính sách di cư nhằm đem lại hiệu quả tích cực, góp phần tạo sự ổn định đời sống của người dân và phát triển kinh tế - xă hội của các địa phương./.
|
|
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
