Khi chính phủ bị bao vây trong vòng vây người biểu tình bạo loạn, Tổng thống Kazakhstan đã quay sang nhờ cậy Nga, một sự lựa chọn có thể sẽ định hình lại nền chính trị của Trung Á.
Để được tiếp thêm sức lực trong tình cảnh bị "bao vây tứ phía", Tổng thống Tokayev đã nhờ cậy người đồng cấp Nga Vladimir Putin can thiệp và đó là quyết định kịp thời cho Kazakhstan.
Vị Tổng thống đương nhiệm của Kazakhstan - ông Kassym-Jomart Tokayev - lớn lên trong một gia đình kỹ trị. Là con trai của một nhà trí thức lỗi lạc, ông Tokayev học tại một học viện hàng đầu ở Moscow dành cho các nhà ngoại giao, và sau đó làm việc tại Đại sứ quán Liên Xô ở Bắc Kinh.
Ông từng là cố vấn cho vị cựu Tổng thống Kazakhstan đầy quyền lực Nursultan Nazarbayev, nhân vật đã nắm quyền cai trị đất nước Trung Á giàu dầu mỏ này trong gần ba thập kỷ (1991-2019) và sau đó, vào năm 2019, đã trở thành người kế nhiệm của ông.
Vì vậy, việc ông Tokayev lên nắm quyền được xem như là một mô hình về chính sách nắm quyền "nối ngôi".
Chiến thắng lớn cho ông Putin?
Tuy nhiên, giờ đây, nguyên nhân đằng sau cuộc khủng hoảng đẫm máu tại Kazakhstan vẫn chưa được giải đáp, nhưng các chuyên gia nhận định đây có thể là dấu hiệu của cuộc chiến quyền lực giữa các phe phái trong chính phủ nước này, mà cụ thể ở đây là giữa hai phe của Tổng thống Tokayev và người tiền nhiệm quyền lực Nazarbayev, 81 tuổi.
Đỉnh điểm của sự bất ổn là vào hôm 5/1, Tổng thống Tokayev tuyên bố đã sa thải ông Nazarbayev khỏi chức vụ người đứng đầu Hội đồng An ninh Quốc gia. Đây là vị trí mà cựu Tổng thống Nazarbayev dù đã rời chính trường vào năm 2019 nhưng vẫn nắm giữ cho đến nay. Tổng thống Tokayev cũng sa thải cháu trai của ông Nazarbayev là Samat Abish khỏi vị trí Phó Giám đốc Cơ quan an ninh Quốc gia chính cũng như sa thải một số người khác thân cận với cựu tổng thống.
Và để được tiếp thêm sức lực trong tình cảnh này, ông Tokayev đã nhờ cậy người đồng cấp Nga Vladimir Putin.
Còn quá sớm để nói chắc rằng, liệu khủng hoảng của Kazakhstan có phải là một chiến thắng cho ông Putin hay không. Nhưng nhà lãnh đạo Nga đã nhanh chóng đáp ứng yêu cầu giúp đỡ của người đồng cấp Tokayev bằng cách điều quân đội thuộc Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) đến dập tắt cuộc nổi dậy ở quốc gia láng giềng.
Định hình lại bản đồ chính trị Trung Á
Các nhà phân tích và chuyên gia về Trung Á nói rằng, khi chính phủ bị bao vây và vị thế chính trị đang bị nghiêng ngả, ông Tokayev, 68 tuổi, thật sự không đủ lực và cũng không đủ một mình chống chọi.
Và sự liên kết nhanh chóng của ông với Moscow cho thấy một sự thay đổi có khả năng định hình lại bản đồ chính trị trong một khu vực vốn đã chứng kiến sự tranh giành ảnh hưởng gay gắt giữa Mỹ, Nga và Trung Quốc.
Bà Erica Marat, giáo sư tại Đại học Quốc phòng, một trường đại học quân sự ở Washington (Mỹ) cho biết, sau động thái này Kazakhstan sẽ trở thành "một đối tác phục tùng hơn, trung thành hơn", đồng thời cho biết thêm rằng, Kazakhstan sẽ "phải liên kết nhiều hơn với Nga để chống lại phương Tây trong các vấn đề địa chính trị và toàn cầu".
Trong một bài phát biểu đầy mạnh mẽ vào hôm 7/1, trong đó có cảnh báo rằng lực lượng an ninh chính phủ mạnh tay trấn áp làn sóng biểu tình bạo loạn, Tổng thống Tokayev thể hiện sự tôn trọng đối với ông Putin, gửi lời cảm ơn đặc biệt tới nhà lãnh đạo Nga vì đã hỗ trợ "rất kịp thời và quan trọng nhất, nồng nhiệt, một cách thân thiện".
Nhà lãnh đạo Kazakhstan một lần nữa bày tỏ "lòng biết ơn đặc biệt" đối với Nga trong cuộc điện đàm với ông Putin hôm 8/1, Điện Kremlin cho biết.
Thật vậy, theo giới quan sát, một trong những tình tiết bất ngờ khác trong cuộc khủng hoảng lần này là sự thay đổi của Tổng thống Tokayev, từ một nhà lãnh đạo điềm tĩnh thành một vị tướng quân đội với tuyên bố mạnh mẽ sẽ "không tha cho những kẻ khủng bố và cướp bóc".
Ông Tokayev có lý do và động lực để làm điều đó.
Cuộc chiến trong nội bộ tinh hoa chính trị?
Vài ngày sau khi các cuộc biểu tình bắt đầu vào ngày 2/1 để phản đối giá nhiên liệu tăng cao, ông Tokayev cho biết sẽ hủy bỏ việc tăng giá. Nhưng những người biểu tình đã bắt đầu yêu cầu cao hơn, yêu cầu chấm dứt hệ thống chính trị mà ông Nazarbayev đã xây dựng và duy trì kể từ khi đất nước tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô vào năm 1991.
Những kẻ nổi loạn đã nhanh chóng đột nhập vào ít nhất một kho vũ khí của chính phủ và hầu như không vấp phải nhiều kháng cự. Họ lao vào tiếp quản các tòa nhà chính phủ và sân bay ở Almaty, thành phố lớn nhất và trung tâm kinh tế của Kazakhstan. Điều lạ là, ở những nơi khác trong nước, đặc biệt là phía Tây, các cuộc biểu tình vẫn diễn ra trong ôn hòa.
Akezhan Kazhegeldin, người từng giữ chức thủ tướng Kazakhstan từ năm 1994-1997 nhưng đã từ chức vì lo ngại về tham nhũng, nói rằng có khả năng ông Tokayev xác định rằng đã "mất quyền kiểm soát đối với quân đội và các cơ quan thực thi pháp luật", dẫn đến việc cách chức ông Nazarbayev, ông Masimov và chính phủ.
Ông Kazhegeldin, người đã sống lưu vong trong nhiều thập kỷ, cho biết ông vẫn nuôi hy vọng rằng ông Tokayev, người từng giữ chức quan trọng trong nội các của ông khi ông còn là thủ tướng, có thể xoay chuyển tình thế.
Ngoài ra, tờ NY Times dẫn lời Danil Kislov, một chuyên gia người Nga về Trung Á cho rằng, sự hỗn loạn này là kết quả của "một cuộc đấu tranh tuyệt vọng để giành quyền lực" giữa các gia tộc chính trị ở trong nước, cụ thể là những người trung thành với Tổng thống Tokayev, 68 tuổi, và những người thân cận của "người cũ" Nazarbayev, 81 tuổi.
Ngay từ thời điểm các cuộc biểu tình ôn hòa leo thang bạo lực và khi ông Nazarbayev và người đứng đầu trung thành của cơ quan tình báo quyền lực của đất nước Karim Masimov bị sa thải - đã có những đồn đoán về một cuộc chiến âm ỉ trong nội bộ giới tinh hoa chính trị.
Ông Kislov cho biết, bạo loạn ở Almaty dường như là một kế hoạch của các thành viên trong gia tộc chính trị của cựu Tổng thống Nazarbeyev nhằm chiếm vị thế trên chính trường, trong đó chính cháu trai của ông Nazarbayev, Samat Abish, "đóng vai trò lớn" trong việc tạo ra tình trạng bất ổn.
VietBF @ Sưu tầm
