Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên tới châu Âu vào năm 2014. Ông Tập đặt mục tiêu mở đầu một kỷ nguyên hợp tác mới. Chủ tịch Nghị viện châu Âu khi đó mô tả chuyến thăm của ông Tập "cho thấy tầm quan trọng của quan hệ đối tác EU - Trung Quốc”.
8 năm sau, sự lạc quan này đã tiêu tan. Mối quan hệ giữa Trung Quốc và EU đã rơi xuống mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ.
Mối lo ngại của châu Âu về tham vọng toàn cầu của Trung Quốc, căng thẳng Mỹ - Trung với chiến tranh thương mại và giờ đây là xung đột Nga – Ukraine đã đẩy mối quan hệ giữa EU và Trung Quốc đến điểm thấp nhất, theo CNN.
Tại hội nghị thượng đỉnh G7 và hội nghị NATO diễn ra cuối tháng trước, các nhà lãnh đạo châu Âu thể hiện quan điểm giống Mỹ, đó là cần phải cứng rắn với Trung Quốc.
Theo CNN, sự thay đổi quan điểm của EU là kết quả của một loạt các hành động, trong đó Bắc Kinh đánh giá thấp phản ứng từ châu Âu. Nhưng cũng có thể Trung Quốc đã sẵn sàng chấp nhận đánh đổi.
Nhưng đó vẫn là một đòn giáng mạnh với tầm nhìn của Trung Quốc, về việc xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với châu Âu để tạo đối trọng với sức mạnh và vị thế của Mỹ.
"Trung Quốc và EU nên đóng vai trò là hai thế lực duy trì hòa bình thế giới và giải quyết bất ổn trên trường quốc tế", ông Tập nói với các nhà lãnh đạo EU tại hội nghị thượng đỉnh vào tháng 4, hối thúc EU gạt bỏ "tâm lý đối địch". Tuy nhiên, châu Âu muốn tăng cường gây sức ép để Trung Quốc thúc đẩy đàm phán hòa bình ở Ukraine.
Trong những thập kỷ gần đây, Trung Quốc đã cẩn thận xây dựng mối quan hệ với châu Âu. Bắc Kinh tổ chức hội nghị thượng đỉnh hàng năm dành riêng cho các nước Trung và Đông Âu, đồng thời tìm hướng đi cho Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Italia là quốc gia thành viên G7 ủng hộ sáng kiến BRI của Trung Quốc.
Những năm gần đây, Trung Quốc ngày càng hành động quyết liệt hơn trong chính sách đối ngoại, từ giọng điệu của các nhà ngoại giao "chiến lang" đến việc Trung Quốc thiết lập căn cứ hải quân ở châu Phi. Điều này khiến Mỹ lo ngại về rủi ro của châu Âu khi thúc đẩy hợp tác với Trung Quốc.
Theo các nhà phân tích, vấn đề Tân Cương và đặc khu hành chính Hong Kong góp phần khiến EU thay đổi quan điểm về Trung Quốc. EU lần đầu coi Trung Quốc là “đối thủ có hệ thống” vào năm 2019 và quan hệ giữa EU và Trung Quốc ngày càng căng thăng thẳng kể từ đó.
Cách tiếp cận của Trung Quốc khiến phương Tây “từ bỏ chính sách kéo dài nhiều thập kỷ, giúp Trung Quốc hiện đại hóa với hi vọng hội nhập kinh tế sẽ khuyến khích Bắc Kinh trở thành một bên có trách nhiệm trong các vấn đề quốc tế”, Steve Tsang, Giám đốc Viện SOAS Trung Quốc tại Đại học London, nói.
Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của châu Âu và là nguồn cung sản phẩm lớn nhất vào năm 2021, nhưng căng thẳng đã ảnh hưởng đến mối quan hệ kinh tế giữa EU và Bắc Kinh.
Năm ngoái, Trung Quốc tức giận với Lithuania – quốc gia thành viên EU, vì nước này cho phép Đài Loan mở văn phòng đại diện. Đầu năm nay, EU đã đệ đơn kiện Trung Quốc lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Trung Quốc bị cáo buộc hạn chế hàng xuất khẩu của Lithuania, khiến nước thành viên EU gặp nhiều khó khăn và chịu thiệt hại lớn.
Năm ngoái, Trung Quốc trừng phạt 10 cá nhân và 4 cơ quan châu Âu, sau khi EU thông qua biện pháp trừng phạt 4 quan chức Tân Cương, liên quan đến cách đối xử với người thiểu số Duy Ngô Nhĩ.
“Các biện pháp mạnh, ăn miếng trả miếng của Trung Quốc với châu Âu chỉ càng khiến quan hệ trở nên căng thẳng, đẩy châu Âu gần hơn với Mỹ”, Ingrid d'Hooghe, nhà nghiên cứu cấp cao tại tổ chức tư vấn Clingendael có trụ sở tại Hà Lan, nói.
Theo CNN, quan điểm của Trung Quốc về cuộc xung đột Nga – Ukraine càng khiến mối quan hệ với EU đi xuống.
Trong khi các nước thành viên EU và Mỹ ủng hộ Ukraine, Trung Quốc duy trì quan điểm trung lập nhưng từ chối lên án cuộc xung đột.
Bắc Kinh vẫn thúc đẩy hoạt động kinh tế, tích cực mua dầu giá rẻ từ Nga. Trung Quốc tuyên bố cách tiếp cận của Mỹ và NATO là nguyên nhân khiến xung đột ở Ukraine nổ ra, theo CNN.
Li Mingjiang, phó giáo sư về quan hệ quốc tế tại trường Nghiên cứu Quốc tế S.Rajaratnam, thuộc Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore, nói: “Trung Quốc đã đánh giá thấp tác động của xung đột Ukraine tới mối quan hệ với EU. Mặt khác, Trung Quốc cũng phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn”.
"Đó thực sự là một tình thế tiến thoái lưỡng nan với Trung Quốc. Bắc Kinh không muốn gây tổn hại đối với quan hệ đối tác chiến lược Nga - Trung", ông Li nhận định.
Tuy vậy, nhiều quốc gia thành viên EU đã lên tiếng kêu gọi cách tiếp cận tích cực và cân bằng hơn với Trung Quốc, bà Ingrid d'Hooghe nói.
Trong tương lai châu Âu sẽ khôi phục hợp tác với Bắc Kinh, trong khi vẫn chú ý đến vấn đề an ninh và sự cân bằng trong khu vực. “Hiện tại, các vấn đề tác động đến giá trị và sự cân bằng của EU như xung đột ở Ukraine đang được ưu tiên hơn thay vì lợi ích kinh tế với Trung Quốc”, bà Ingrid d'Hooghe nhận định.
