Trên giấy khai sinh của con gái, tên Minh Khang - người đàn ông Việt đầu tiên sinh con, ghi ở mục người mẹ trong khi anh khát khao được công nhận là người cha hợp pháp.
Minh Khang 26 tuổi, ở Đồng Tháp, là người chuyển giới nam, thụ thai tự nhiên và sinh thường bé gái nặng 2,3 kg vào năm 2020. Mẹ của bé, Minh Anh, cũng là người chuyển giới, 23 tuổi, ở Cần Thơ. Đây là đôi vợ chồng hoán đổi giới tính công khai đầu tiên trong cộng đồng LGBT Việt Nam.
Ngày 11/9, trao đổi với VnExpress, Khang cho biết trước phẫu thuật chuyển giới, anh mang cơ thể nữ hoàn chỉnh, c̣n Minh Anh là một chàng trai đă trưởng thành. Do đó, dù chuyển thành giới tính nam, Khang vẫn có tử cung và khả năng mang thai như một phụ nữ b́nh thường.
"Người chuyển giới chúng tôi như bị bỏ lại phía sau", Khang nói, thêm rằng quăng thời gian anh mang thai là một trải nghiệm "khủng khiếp". Anh không được hưởng các quyền thai sản như người phụ nữ, không được nghỉ ngơi và nhận các ưu tiên căn bản, phải làm việc nhiều hơn để chuẩn bị kinh tế đón con chào đời.
Những tháng cuối thai kỳ, Khang tự lái xe hàng trăm cây số sang các tỉnh làm việc bất kể ngày mưa gió. Đến tuần thai 32, thai nhi có dấu hiệu dọa sinh non, Khang nhập viện cấp cứu, tiêm thuốc dưỡng thai để giữ em bé ở trong bụng càng lâu càng tốt. Như những bà bầu khác, thai nhi lớn lên đè vào các cơ quan nội tạng khiến anh khó thở, mất ngủ. Điểm khác biệt là anh bị nhiều người bàn tán "đă chuyển giới mà vẫn c̣n sinh con", "c̣n tử cung, c̣n mang thai sao lại gọi là người chuyển giới"... khiến tâm trạng căng thẳng, buồn bă suốt thai kỳ.
Khang chịu thêm áp lực có thể sinh con không khỏe mạnh bởi trước mang thai cả hai vợ chồng đă tiêm hormone (để đổi giới tính) trong thời gian dài, nhất là Khang sử dụng lượng lớn thuốc gây tê, gây mê, kháng sinh. "Tuy vậy hai vợ chồng khát khao có con nên quyết tâm sinh bé bằng mọi giá, dù phải đánh đổi bằng cả mạng sống", anh nói.
Sợ con thiệt tḥi, Khang và vợ cố gắng dành nhiều thời gian để ở bên và vui chơi cùng con. Hiện, bé Chuột đă hai tuổi, rất ngoan và nghe lời. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Minh Khang là một trong hàng ngh́n người chuyển giới ở Việt Nam có nhu cầu được hưởng chế độ thai sản và bảo hiểm xă hội khi mang thai, sinh con. Chính sách này không chỉ giúp họ đảm bảo về mặt tài chính, sức khỏe trong quá tŕnh mang thai và sinh con nhỏ, mà c̣n mang ư nghĩa họ được sống b́nh đẳng như những người khác trong xă hội.
Tuy nhiên, hiện rất ít người chuyển giới Việt Nam được pháp luật công nhận. Để được phép phẫu thuật chuyển giới, họ phải đến các bệnh viện như Chợ Rẫy, Bạch Mai, Nhi Đồng... thăm khám, xác định "cấu trúc cơ thể đặc thù của người chuyển giới", ví dụ ngoại h́nh nam nhưng có tử cung, hoặc nam có âm đạo.
Những trường hợp này sẽ được bác sĩ tư vấn chọn bản giới phù hợp với từng cá nhân và phẫu thuật chuyển đổi giới tính. Sau chuyển giới thành công và có xác nhận của bác sĩ, họ được phép tiến hành các thủ tục sửa đổi thông tin cá nhân trên khai sinh và các giấy tờ tùy thân khác phù hợp bản giới đă thay đổi.
Trong thực tế, hầu hết người chuyển giới tại Việt Nam sang Thái Lan phẫu thuật, nên khi về nước, ngoại h́nh giới tính của họ thay đổi nhưng không thể sửa đổi thông tin cá nhân trên giấy tờ tùy thân. Điều này dẫn tới thực tế ngoại h́nh là nam/nữ nhưng giới tính trên giấy tờ là nữ/nam.
Bộ Y tế đang xây dựng dự thảo Luật chuyển đổi giới tính, cho phép người chuyển giới có đủ quyền và nghĩa vụ công dân b́nh thường, như kết hôn, đi nghĩa vụ quân sự... Dự thảo cũng đề xuất người chuyển giới nam được công nhận mang thai, sinh con th́ hưởng chế độ thai sản theo quy định pháp luật lao động và bảo hiểm xă hội. Ngoài ra, dự thảo đề xuất người chuyển giới không bắt buộc phải thực hiện can thiệp y học, "việc thực hiện can thiệp là hoàn toàn tự nguyện".
Anh Huỳnh Minh Thảo, nhà hoạt động thúc đẩy quyền LGBTQ+ Việt Nam cho rằng người chuyển giới là người có nhận diện về giới khác với giới tính sinh học của họ. Ví dụ một người sinh ra với cơ thể (giới tính sinh học) là nam nhưng lại nghĩ ḿnh là nữ, hoặc ngược lại sinh ra với cơ thể là nữ, nhưng lại nghĩ ḿnh là nam.
"Chỉ cần suy nghĩ đó thôi thúc mănh liệt trong đầu khiến một người nh́n nhận về giới của ḿnh khác với giới tính của cơ thể thôi th́ đă là người chuyển giới rồi, chứ không cần phải can thiệp phẫu thuật th́ mới gọi họ là người chuyển giới", anh nói.
Tuy nhiên, v́ nhiều lư do như sức khỏe, tài chính... mà nhiều người chuyển giới không can thiệp y tế với cơ thể của họ. Hiện có khoảng 122 quốc gia và vùng lănh thổ thừa nhận quyền của người chuyển giới (ở nhiều cấp độ khác nhau) và rất nhiều trong số đó đă thừa nhận quyền này được thực thi, kể cả khi người đó không cần can thiệp y tế lên cơ thể.
"Việc giữ lại tử cung (sau khi chuyển giới sang nam) để mang thai là quyền cá nhân và bất cứ ai đang chăm sóc trẻ con th́ đều có thể được hưởng thai sản, chứ không chỉ riêng người phụ nữ", anh nói.
Cùng quan điểm, anh Lương Thế Huy, Viện trưởng Nghiên cứu Xă hội Kinh tế và Môi trường, cho rằng người chuyển giới nhận biết bản thân và thể hiện rất sớm. Quan niệm "muốn là nam th́ phải hoàn toàn là nam, nữ th́ hoàn toàn là nữ" không đúng về cả y học lẫn xă hội.
Phẫu thuật chuyển giới chỉ đơn thuần là những can thiệp như triệt sản, tạo h́nh bộ phận sinh dục, điều trị nội tiết tố và phẫu thuật thẩm mỹ. Tuy nhiên, việc này không thay đổi cấu trúc gene, nhiễm sắc thể giới tính. Ngoài ra, không phải người chuyển giới nào cũng đi theo những bước đầy đủ, tuần tự như tiêm hormone, phẫu thuật ngực, cơ quan sinh dục, thẩm mỹ...
"Họ có thể không muốn phẫu thuật v́ lư do kinh tế, sức khỏe, gia đ́nh, nhưng vẫn có nhu cầu được thừa nhận về mặt pháp luật theo giới tính mà họ mong muốn", anh Huy nói. Do đó, việc được thừa nhận bởi pháp luật, bất kể có phẫu thuật hay không, giúp người chuyển giới dễ dàng hơn trong cuộc sống, như xin việc, xuất nhập cảnh hoặc các hoạt động cần giấy tờ tùy thân khác. Từ đó, người chuyển giới cảm thấy được b́nh đẳng, được bảo vệ và có cơ hội phát triển bản thân cũng như sống hạnh phúc, khỏe mạnh hơn.
Phẫu thuật chuyển giới từ nữ sang nam. Video: Universitat Tubingen
Theo Bộ Y tế, ước tính có khoảng 480.000 người chuyển giới tại Việt Nam, song con số thực tế cao hơn rất nhiều bởi đa số giấu kín, chưa công khai. Nhiều người chuyển giới dường như đang sống "ngoài ṿng pháp luật", do giấy tờ tùy thân không ghi giới tính giống như ngoại h́nh, hoặc họ không sử dụng tên khai sinh, và không được thừa nhận bản dạng giới thật.
Như Minh Khang, đến nay con gái đă tṛn hai tuổi, song trên giấy tờ anh vẫn là người mẹ sinh học, chưa được luật pháp công nhận giới tính nam. "Tâm nguyện của tôi là trở thành người bố hợp pháp của con và được ghi vào giấy khai sinh của con", anh chia sẻ.
