Trong thế giới xe xăng, dầu, các hãng Nhật là "vua", nhưng với xe điện, họ đang bị các đối thủ từ Trung Quốc bỏ lại phía sau.
Toyota giữ ngôi vương hãng xe bán nhiều nhất thế giới suốt 3 năm qua. Honda và Nissan cũng nằm trong số những thương hiệu bán chạy nhất toàn cầu.
Nhưng khi xu hướng dịch chuyển sang xe điện đang ngày một hối hả, những "gã khổng lồ" Nhật Bản đang đối mặt với cuộc cạnh tranh khốc liệt từ những ngôi sao mới nổi như Tesla hay BYD. Ở thị trường Trung Quốc - thị trường ôtô lớn nhất thế giới với 25% doanh số là xe điện - mối đe dọa còn hiện hữu rõ rệt hơn. Trong 2023, doanh số xe điện ước tính đạt 9 triệu, chiếm khoảng 35% thị phần.
Doanh số của Honda và Nissan ở Trung Quốc đã giảm ít nhất hai năm qua, trong khi kết quả kinh doanh của Toyota cũng sa sút, lần đầu tiên trong một thập kỷ. Ngoài thiếu chip, những đợt giãn cách vì Covid-19 cũng như sự đứt gãy của chuỗi cung ứng, một vấn đề khác đang nổi lên - thiếu các mẫu xe điện hấp dẫn từ cả ba thương hiệu Nhật, theo Bloomberg.
Trung Quốc đang mở ra một cánh cửa vào tương lai nơi các hãng Nhật - những thương hiệu vốn cung cấp nhiều sản phẩm ra thị trường phổ thông hơn bất cứ hãng nào - đang ngã dần khỏi bệ, với nguy cơ đảo ngược bối cảnh sản xuất ôtô trên toàn cầu.
Tesla là hãng xe điện hàng đầu thế giới hiện nay, tính theo doanh số, theo sau là những BYD và Volkswagen, theo Bloomberg Intelligence. Không hãng xe Nhật nào có trong top 20, và các thương hiệu vốn nổi tiếng về truyền thống cũng như chất lượng và độ tin cậy nằm ngoài rìa của phân khúc đang tăng trưởng nhanh nhất của ngành công nghiệp ôtô.
"Nếu các hãng xe Nhật Bản tiếp tục cách tiếp cận bảo thủ và do dự trước những chiến lược xe điện, thì chỉ là vấn đề thời gian trước khi họ thất bại ở thị trường toàn cầu", theo Yale Zhang, giám đốc điều hành hãng tư vấn Automotive Foresight có trụ sở ở Thượng Hải, Trung Quốc.
Ở Trung Quốc, xe Nhật phần lớn được sản xuất và bán ra bởi các liên doanh với các đối tác địa phương. Guangzhou Automobile lập đối tác với Toyota và Honda, trong khi Dongfeng có các liên doanh với Honda và Nissan.
Những liên doanh này có một loạt sản phẩm động cơ đốt trong giá tốt, đáng tin cậy ở phân khúc hạng trung, với giá xe từ 14.500-43.600 USD. Mẫu sedan cỡ nhỏ Sylphy của Nissan, hay Toyota có Corolla và Honda với Civic được biết đến như "ba chàng lính ngự lâm" ở Trung Quốc. Sylphy là xe bán chạy thứ hai ở quốc gia này trong 2022, với doanh số 393.500 xe. Còn Corolla xếp thứ 10 với 191.610 xe.
Nhưng từ trong 2020, bộ ba hãng Nhật bắt đầu bị dồn ép từ cả hai phía. Hãng xe điện Mỹ Tesla cũng như những hãng xe điện nội địa, như Nio và Xpeng, bắt đầu xâm chiếm những vị trí đầu bảng. Những mẫu xe giá rẻ như Hongguang Mini EV từ General Motors và đối tác Trung Quốc cũng trở nên nổi tiếng và được rất nhiều khách hàng mua xe lần đầu lựa chọn.
Lúc này, BYD đang khẳng định vị thế ở phân khúc hạng trung, nơi các hãng Nhật đã hoạt động từ lâu, với một loạt mẫu xe điện như Song Plus giá từ 20.400 USD. Chiếc crossover điện này cũng như các mẫu xe phổ biến khác giúp đẩy BYD lên ngôi vị thương hiệu xe điện nội địa bán chạy nhất trong 2022.
BYD Atto 3 - xe điện Trung Quốc hiện đã bán ở một số thị trường khác trên thế giới. Ảnh: Car
Đổi lại, các công ty Nhật nỗ lực quảng bá dòng xe hybrid để chiếm lại thị phần. Lợi thế của xe hybrid vốn không được thúc đẩy một cách hiệu quả ở Trung Quốc, theo Cui Dongshu, tổng thư ký Hiệp hội Ôtô con Trung Quốc.
Trong tháng 2 vừa qua, Nissan đã giảm mục tiêu điện hóa ở Trung Quốc xuống 35% từ mức 40% trong năm tài chính 2026, dù nói rằng 98% doanh số của hãng ở châu Âu sẽ là xe hybrid hoặc thuần điện tính đến cùng năm.
Chỉ với hai mẫu xe điện bán ra ở Trung Quốc - Ariya và phiên bản điện của Sylphy - xe chạy pin chỉ chiếm 1% doanh số của Nissan trong quý III/2022. Trong khi các kế hoạch của hãng là ra mắt 19 mẫu xe điện và 35 xe hybrid đến hết 2030, thì mẫu SUV tiếp theo phải đến 2024 mới xuất hiện.
Về phía Honda, một đại diện hãng nói rằng các hãng xe Trung Quốc có lợi thế so với các hãng Nhật trong việc thu mua chip cũng như các loại linh kiện khác, rằng doanh số giảm là một "vấn đề của quá trình sản xuất" hơn là do xe của họ kém thu hút đối với khách hàng Trung Quốc.
Mẫu xe điện mới nhất của Toyota dành cho thị trường Trung Quốc - bZ3 - được sản xuất bởi đối tác với BYD, cũng là hãng cung cấp pin. Xe ra mắt hôm 6/3 kèm giá khởi điểm 24.700 USD. Hãng Nhật có khoảng 10 mẫu hybrid và 4 xe thuần điện tại quốc gia này.
Một đại diện của Toyota nói rằng trong khi vẫn có lo ngại về mâu thuẫn thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, hãng vẫn kỳ vọng "đạt mức tăng trưởng ổn định" tại thị trường này.
Toyota vẫn có một lượng khách hàng trung thành ở Trung Quốc, như Alfred Wu, một công dân ở Thâm Quyến, người đã đi chiếc Toyota Reiz trong 6 năm qua. Wu đang tính đổi xe và nếu Reiz không dừng sản xuất vào 2017, thì giờ đây anh có thể mua một chiếc Reiz mới. Wu đang đợi để thử mẫu Lexus TX, có lịch ra mắt cuối năm nay với động cơ Toyota 2,4 lít, 4 xi-lanh thẳng hàng.
"Tôi vẫn thích cảm giác lái xe xăng hơn", Wu nói, thêm rằng anh không thích xe điện vì nghĩ rằng công nghệ vẫn chưa đủ tin cậy, và pin sẽ bị lão hóa. Wu thường có những hành trình khoảng 2.800 km về quê mỗi năm, vì thế hành trình của xe điện cũng khiến anh lo ngại.
Nhưng Wu nói nhu cầu của anh không phổ biến trong số các chủ xe ở Trung Quốc, và anh thấy rằng xe điện - dòng sản phẩm hợp lý và có nhiều tính năng - đang "lần lượt hạ gục từng sản phẩm của Toyota, như Corolla, như các tay lính bắn tỉa".
