Từ khi Tổng thống Donald Trump lên nhậm chức, có cảm giác chính quyền của ông đă bỏ rơi Đông Nam Á. Ông có quá nhiều việc phải quan tâm? Thực tế Mỹ đang t́m "công thức mới" cho chiến lược xoay trục sang châu Á
Hoạt động đối ngoại của các quan chức cấp cao của Mỹ sau khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức, đặc biệt là bài tham luận của Bộ trưởng Quốc pḥng Mỹ James Mattis tại Shangri-La Dialogue 2017 chứng tỏ Washington đang t́m “công thức mới” cho chiến lược xoay trục tới châu Á của Mỹ.
Tổng thống Mỹ Donald Trump
Sau quyết định của tân Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa Mỹ rút khỏi Hiệp định đối tác xuyên Thái B́nh Dương (TPP), các nước trong khu vực này tỏ ư lo ngại chính quyền mới ở Mỹ sẽ “khai tử” chiến lược xoay trục tới châu Á của Tổng thống tiền nhiệm Barack Obama. Tuy nhiên, hoạt động đối ngoại của các quan chức cấp cao của Mỹ sau khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức, đặc biệt là bài tham luận của Bộ trưởng Quốc pḥng Mỹ James Mattis tại Shangri-La Dialogue 2017 chứng tỏ Washington đang t́m “công thức mới” cho chiến lược xoay trục tới châu Á của Mỹ.
Nỗ lực t́m kiếm “công thức mới” cho chiến lược xoay trục
Có một thực tế khách quan mà không một tổng thống Mỹ nào có thể phủ nhận. Đó là, Thế kỷ XXI sẽ là “Thế kỷ Châu Á-Thái B́nh Dương”. C̣n giới tinh hoa chính trị ở Washington muốn biến Thế kỷ Châu Á-Thái B́nh Dương thành “Thế kỷ Mỹ”. Do đó, xuất phát từ vị thế là cường quốc Châu Á-Thái B́nh Dương, với chủ trương “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”, tân Tổng thống Donald Trump không thể không tập trung nỗ lực xây dựng chiến lược ứng xử của Mỹ đối với các nước trong khu vực này.
Khi kư kết TPP-một hiệp định có ư nghĩa lịch sử đối với nước Mỹ trong suốt cả thế kỷ XXI và cũng là một trong những nội dung then chốt của chiến lược xoay trục tới châu Á, cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama tuyên bố, với TPP Mỹ “sẽ viết luật chơi cho thế giới chứ không phải là Trung Quốc hay là Nga”. Do đó, tân Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ phải đi t́m “công thức mới” cho chiến lược này.
V́ vậy, ngay sau khi có nội các mới, chính quyền mới ở Washington dưới thời tân Tổng thống Mỹ Donald Trump đă phải bắt tay ngay vào việc t́m kiếm “công thức mới” cho chiến lược xoay trục tới châu Á thông qua chuyến thăm châu Á đầu tiên của Bộ trưởng Quốc pḥng James Mattis, Bộ trưởng ngoại giao Rex Tillerson và Phó Tổng thống Mike Pence. Ba chuyến thăm này là phép thử đối với chính sách ngoại giao của Mỹ nói chung và chiến lược xoay trục tới Châu Á-Thái B́nh Dương của Washington được thực hiện dưới thời cầm quyền của cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama.
Ba chuyến thăm này diễn ra trong bối cảnh khá đặc biệt ở châu Á, với mấy đặc điểm nổi bật đáng chú ư.
Một là, Tổng thống Mỹ Donald Trump quyết định đưa Mỹ rút khỏi TPP-một trong những công cụ then chốt của Học thuyết Obama và là công cụ để thiết lập “không gian sinh tồn” của đồng đô la Mỹ (USD) đang đứng trước nguy cơ bị chia tay trong các hoạt động thanh toán thương mại trên thế giới do cuộc khủng hoảng mang tính hệ thống bùng phát từ Mỹ năm 2008 mà giới phân tích cho là xuất phát tự vị thế độc tôn của USD trong nền kinh tế toàn cầu [4,5,6]. Hiện các nước trong Nhóm các nền kinh tế mới nổi BRICS (gồm Brasil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Cộng ḥa Nam Phi) và nhiều nước khác đă chấm dứt sử dụng USD trong giao dịch thương mại song phương.
Hai là, vũ khí hạt nhân của Triều Tiên đang nhằm hướng tới các mục tiêu trên lănh thổ các đồng minh của Mỹ ở Đông Á, thậm chí cả các mục tiêu trên lănh thổ Hoa Kỳ. Các vụ phóng thử tên lửa của Triều Tiên vừa qua đều nhằm vào mục tiêu giả định là các căn cứ quân sự của Mỹ ở Hàn Quốc và Nhật Bản, thậm chí xa hơn.
Trong khi đó các nước đồng minh của Mỹ đang ngày càng lo ngại về năng lực của Washington sau nhiều năm hao tiền tổn của và sức lực không hiệu quả vào nhiều cuộc chiến, xung đột và khủng hoảng. Đó là lư do tại sao Bộ trưởng Quốc pḥng James Matttis chọn khu vực này là điểm đến cho chuyến công du nước ngoài đầu tiên của ḿnh và ngay sau đó đến lượt Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex Tillerson.
Ba là, Trung Quốc kiên quyết phản đối Mỹ xúc tiến lắp đặt hệ thống pḥng thủ tên lửa tên lửa tầm cao giai đoạn cuối, gọi tắt là THAAD (Terminal High Altitude Area Defense) trên lănh thổ Hàn Quốc. Trong khi Mỹ cho rằng hệ thống này chỉ nhằm bảo vệ Hàn Quốc và binh lính Mỹ ở nước này trước khả năng phóng tên lửa của Triều Tiên, th́ Bắc Kinh cáo buộc hệ thống đó cũng nhằm cả vào các hệ thống tên lửa hạt nhân chiến lược của Trung Quốc. V́ thế, Trung Quốc đă tuyên bố áp dụng nhiều biện pháp cấm vận Hàn Quốc nếu quốc gia nay không từ bỏ THAAD. Nga cũng kiên quyết phản đối THAAD của Mỹ.
Mỹ đă triển khai hệ thống pḥng thủ tên lửa THAAD tại Hàn Quốc
Bốn là, ở Nhật Bản, Thủ tướng Shinzo Abe đang gây áp lực để tăng chi tiêu quốc pḥng nhằm chia sẻ gánh nặng an ninh với Mỹ theo yêu cầu của Tổng thống Mỹ Donald Trump-một động thái khiến cả Trung Quốc và Hàn Quốc không thể ngồi yên bởi cả hai lo ngại trước một Nhật Bản quyết đoán hơn về quân sự có thể làm sống lại lo ngại bắt nguồn từ Chiến tranh thế giới lần thứ II.
Năm là, trong bối cảnh rối loạn chính trị liên quan tới vụ Tổng thống Park Geun-hye bị phế truất, Hàn Quốc lo ngại trước các hoạt động của Triều Tiên và rất hoan nghênh việc triển khai THAAD. Tuy nhiên, Hàn Quốc cũng quan ngại rằng việc triển khai THAAD có thể làm đảo lộn quan hệ với Trung Quốc-đối tác kinh tế lớn nhất của họ.
Sáu là, ở Biển Đông, cả Bộ trưởng ngoại giao Rex Tillerson và Tổng thống Mỹ Donald Trump đều tuyên bố, Mỹ sẵn sàng triển khai lực lượng để ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận các đảo nhân tạo mà họ xây trái phép ở Trường Sa.
Bảy là, trong quan hệ với Trung Quốc, Tổng thống Mỹ Donald Trump từ chỗ tuyên bố cứng rắn coi Trung Quốc là “kẻ thù của nước Mỹ”, sẵn sàng xem xét lại “chính sách một Trung Quốc” của Washington trong gần nửa thế kỷ qua, lại bắt đầu hạ giọng và coi Trung Quốc là “đối tác quan trọng của Mỹ”.
Nhân chuyến thăm đầu tiên của Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex Tillerson tới châu Á, trong cuộc họp báo của quyền trợ lư của Bộ trưởng ngoại giao Mỹ phụ trách Đông Á và Thái B́nh Dương, bà Susan Thornton cho biết:“Tuy chiến lược xoay trục đă bị chính quyền của Tổng thống Donald Trump “khai tử” nhưng Mỹ sẽ có kế hoạch của riêng ḿnh cho khu vực Châu Á-Thái B́nh Dương. Tôi nghĩ quư vị có thể kỳ vọng là chính quyền của Tổng thống Donald Trump sẽ có “công thức riêng” cho khu vực này”.
Bà Susan Thornton c̣n cho biết: “Công thức riêng cho châu Á của Tổng thống Donald Trump sẽ vẫn gắn kết Mỹ với khu vực này cho dù tính chất cơ bản của cam kết đó có thể thay đổi bởi nền kinh tế châu Á rất quan trọng đối với sự thịnh vượng và tăng trưởng của Mỹ. Do đó, chúng tôi sẽ đến đó làm việc về các vấn đề thương mại công bằng và tự do, về những thách thức an ninh khu vực từ phía CHDCND Triều Tiên, cũng như tiếp tục thúc đẩy nỗ lực nhằm duy tŕ một trật tự ổn định, ḥa b́nh, mang tính xây dựng và dựa trên luật pháp ở châu Á”. Cũng theo quan chức Mỹ này, hiện vẫn c̣n quá sớm để đưa ra lộ tŕnh cho những bước đi chiến lược ở châu Á của chính quyền mới dưới thời Tổng thống Donald Trump.
Đá Chữ Thập đă bị Trung Quốc bồi lấp, xây dựng thành đảo nhân tạo phi pháp với đường băng dài 3.000m, nhà chứa máy bay và các công tŕnh quân sự kiên cố
Chuyến thăm ba nước Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc của Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex Tillerson chứng tỏ, “công thức mới” cho châu Á có hai nội dung quan trọng là gắn cách thức hóa giải nguy cơ hạt nhân từ phía Triều Tiên với việc thiết lập khung quan hệ đối tác chiến lược kiểu mới giữa Mỹ và Trung Quốc. Để hóa giải nguy cơ hạt nhân từ Triều Tiên, Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex Tillerson phải đứng trước nhiều sự lựa chọn: đối thoại với Triều Tiên, bổ sung các biện pháp trừng phạt mới, hoặc thậm chí tiến hành tấn công phủ đầu nhằm vào các cơ sở hạt nhân của B́nh Nhưỡng. Hiện cả ba sự lựa chọn này đang được Mỹ “đặt lên bàn cân” trên cơ sở huy động nỗ lực các đồng minh của Mỹ là Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng như sử dụng ảnh hưởng của Trung Quốc để thuyết phục Triều Tiên.
Trong quan hệ với Trung Quốc, sau những tuyên bố cứng rắn nhằm “nắn gân” Bắc Kinh, rút cuộc chính quyền mới của Tổng thống Donald Trump vẫn phải chọn Trung Quốc là đối tác chiến lược quan trọng nhất của Mỹ. Do đó, tới Bắc Kinh, nhiệm vụ chủ yếu của Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex Tillerson là chuẩn bị cho cuộc gặp thượng đỉnh đầu tiên giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh và Tổng thống Mỹ Donald Trump vào đầu tháng 4/2017. Tại cuộc gặp giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh với Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Rex Tillerson, hai bên khẳng định hợp tác dựa trên nguyên tắc “không xung đột, không đối đầu, tôn trọng lẫn nhau và hợp tác cùng có lợi”. Như vậy, khác với phán đoán của không ít người, dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump, Trung Quốc và Mỹ bước vào thời kỳ ổn định chiến lược.
“Công thức mới” cho chiến lược xoay trục nh́n từ Shangri-La Dialogue 2017
Tại diễn đàn an ninh Châu Á-Thái B́nh Dương Shangri-La Dialogue 2017, Bộ trưởng Quốc pḥng Mỹ James Mattis có bài phát biểu rất quan trọng và nhận được sự thu hút đặc biệt của dư luận, trong đó ông nêu rơ ba cách tiếp cận của chính quyền Tổng thống Donald Trump về “công thức mới” cho chiến lược xoay trục tới châu Á trong bối cảnh đang nổi lên những thách thức an ninh tại khu vực này như mối đe dọa từ chương tŕnh hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên, hoạt động bồi đắp và quân sự hóa đảo nhân tạo tại Biển Đông và khủng bố.
Cách tiếp cận mới đó có những nội dung chủ yếu sau:
Mỹ tiếp tục củng cố mối quan hệ với các nước đồng minh. Theo Bộ trưởng Quốc pḥng Mỹ, các liên minh sẽ giúp thúc đẩy ḥa b́nh, tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế giữa các nước chia sẻ chung tầm nh́n, đồng thời giúp hóa giải mưu đồ tấn công của một số nước.
Mỹ khuyến khích, hỗ trợ các nước trong khu vực để những nước này có thể đóng góp nhiều hơn cho ḥa b́nh và ổn định của chính ḿnh; khuyến khích các nước chủ động t́m kiếm cơ hội và quan hệ đối tác với những nước có cùng chí hướng để giữ vững ḥa b́nh.
Mỹ sẽ tăng cường sức mạnh quân sự của ḿnh này tại Châu Á-Thái B́nh Dương v́ an ninh là nền tảng cho sự thịnh vượng, tạo điều kiện khơi thông ḍng chảy thương mại. Theo đó, 60% tàu hải quân, 55% lực lượng lục quân của Mỹ và 2/3 đội tàu của lực lượng Lính thủy đánh bộ Mỹ trực thuộc Bộ tư lệnh Thái B́nh Dương sẽ nhận được sự đầu tư, bổ sung lớn trong thời gian sắp tới.
Một mặt, Mỹ thúc đẩy Trung Quốc thực hiện nhiều nỗ lực hơn nữa để kiềm chế Triều Tiên, mặt khác Washington không chấp nhận việc Bắc Kinh quân sự hóa các ḥn đảo ở Biển Đông.
Như vậy, bài phát biểu của Bộ trưởng Quốc pḥng Mỹ James Mattis đă bước đầu phác thảo những đường nét cơ bản của “công thức mới” cho chiến lược xoay trục của Washington dưới thời cầm quyền của tân Tổng thống Donald Trump, góp phần tạo nên một môi trường tích cực và hé mở hy vọng về một giai đoạn hợp tác và ḥa b́nh trong khu vực Châu Á-Thái B́nh Dương. Đáng chú ư là “công thức mới” này vẫn kế thừa một số nội dung cơ bản của chiến lược xoay trục do cựu Tổng thống Barack Obama đề xuất./.
