Tại Đà Nẵng vừa diễn ra Hội thảo Quốc tế lần thứ 10 về Biển Đông. Tranh chấp Biển Đông ngày càng phức tạp, đó là một trong những quan ngại mà các chuyên gia đưa ra trong Hội thảo lần này. Cuộc hội thảo mang chủ đề: Hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực”.
Tàu cá của ngư dân Việt Nam từng bị tàu "lạ" đâm chìm trên Biển Đông đã đánh dấu cho những xung dột tranh chấp đang diến biến phức tạp.
Chiều ngày 9.11, Hội thảo Quốc tế lần thứ 10 về Biển Đông với chủ đề “Biển Đông: Hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực” do Học viện Ngoại giao (DAV), Quỹ Hỗ trợ Nghiên cứu Biển Đông (FESS), và Hội Luật gia Việt Nam (VLA) đã chính thức bế mạc sau 2 ngày làm việc với nhiều nội dung quan trọng. Đã có 36 bài phát biểu được trình bày, cùng với hơn 200 lượt thảo luận, trao đổi xoay quanh các vấn đề về an ninh và phát triển tại khu vực.
Tranh chấp Biển Đông thay đổi phức tạp, nhiều tầng lớp
Trong phiên Khai mạc diễn ra ngày 8.11, hơn 300 đại biểu đã thảo luận bốn chủ đề lớn gồm: Biển Đông: Trung tâm của khu vực Ấn Độ -Thái Bình Dương; Biển Đông Tiêu điểm: 10 năm nhìn lại; Lập trường và yêu sách của các bên: Tiếp nối và điều chỉnh; Các nước lớn: can dự hay không can dự.
Nhận định tầm quan trọng của Biển Đông trong chiến lược cạnh tranh địa chính trị, các nước tổng kết những thay đổi trên thực địa của khu vực Biển Đông và điều chỉnh chính sách liên quan trong 10 năm qua. Nhất là trong bối cảnh địa chính trị rộng lớn của khu vực Ấn Độ Dương - Châu Á - Thái Bình Dương, các học giả đã nhất trí về vị trí địa chính trị chiến lược của khu vực Biển Đông. Họ cho rằng Biển Đông là điểm khởi đầu của những thay đổi lớn lao ở khu vực do nằm ở nơi giao kết giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương và là điểm trung chuyển từ lục địa Á-Âu ra đến đại dương.
Trên cơ sở đó, các học giả cho rằng Ấn Độ đang tập trung vào chính sách cân bằng, ngăn chặn chiến lược, Nhật Bản quan tâm tới ý tưởng kết nối trên biển, ASEAN ủng hộ khái niệm Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, thúc đẩy các nước nhỏ gắn kết với nhau, với vai trò trung tâm của ASEAN. Australia muốn thông qua chính sách Ấn Độ - Thái Bình Dương để tăng cường vị trí tại khu vực. Theo các học giả dự đoán, việc xây dựng khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương sẽ nhận được sự ủng hộ rộng rãi hơn nữa trong tương lai. Các cơ chế của ASEAN như Cấp cao Đông Á (EAS) hay Diễn đàn an ninh khu vực (ARF) có thể đóng vai trò chủ chốt trong ý tưởng Ấn Độ - Thái Bình Dương, EAS có thể ưu tiên tới hợp tác trong lĩnh vực kinh tế.
Đánh giá về tình hình tại Biển Đông trong 10 năm qua, các học giả nhất trí cho rằng tranh chấp Biển Đông sau 10 năm đã thay đổi về lượng và chất, ngày càng trở nên phức tạp.
Tuy nhiên, tổng kết, đánh giá về tình hình tại Biển Đông trong 10 năm qua, các học giả nhất trí cho rằng tranh chấp Biển Đông sau 10 năm đã thay đổi về lượng và chất, ngày càng trở nên phức tạp và chứa đựng nhiều tầng nấc. Và Biển Đông là khu vực cạnh tranh địa chiến lược và địa chính trị giữa hai siêu cường Mỹ-Trung Quốc. Đồng thời thu hút sự quan tâm của nhiều cường quốc trong và ngoài khu vực như Úc, Ấn Độ, Nhật Bản. Tranh chấp Biển Đông có quan hệ mật thiết với tranh chấp ở các khu vực biển lân cận khác, như Biển Hoa Đông, do đó tác động mạnh mẽ tới hòa bình, ổn định, hợp tác và thịnh vượng chung tại khu vực.
Về chính sách của các nước đối với vấn đề Biển Đông trong 10 năm qua, các học giả đánh giá các nước giữa mức duy trì lập trường và có một số điều chỉnh nhất định, đặc biệt là sau phán quyết của Tòa Trọng tài năm 2016.
Cảnh báo nguy cơ xung đột từ thiết bị không người lái
Trong ngày làm việc thứ 2, các đại biểu đã thảo luận về các chủ đề liên quan đến việc Xây dựng các lực lượng trên Biển Đông; Xây dựng lòng tin, Ngoại giao phòng ngừa và giải quyết tranh chấp; Các nhân tố mới có thể tạo bất ổn trên Biển Đông; và Trật tự và bất ổn trên Biển Đông: Tổng kết quá khứ và định hình tương lai.
Tại phiên thảo luận, nhiều học giả cho rằng việc các nước gia tăng xây dựng lực lượng và quân sự hóa Biển Đông là nguy cơ bất ổn lớn nhất hiện nay và đang diễn ra nhanh chóng, không chỉ bởi sự gia tăng hiện diện các lực lượng trên mặt biển, mà cả dưới đáy biển và trên không. Nhiều ý kiến bày tỏ lo ngại việc mở rộng triển khai các cơ sở lưỡng dụng dưới danh nghĩa các công trình dân sự, như đài khí tượng ở Biển Đông. Các chuyên gia pháp lý tại Hội thảo nhấn mạnh các quy định của luật pháp quốc tế về giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, nghiêm cấm việc đe dọa hoặc sử dụng vũ lực trong luật pháp quốc tế.
Đặc biệt, việc các phương tiện không người lái được sử dụng ngày càng nhiều trên Biển Đông đang làm dấy lên các tranh cãi pháp lý mới. Việc thiếu vắng các chuẩn mực quốc tế trong việc sử dụng các thiết bị công nghệ này sẽ làm gia tăng nguy cơ gây xung đột trong thời gian tới. Bên cạnh đó, cạnh tranh tài nguyên biển, như nguồn cá và khai thác tài nguyên dầu khí là một nhân tố gây bất ổn và ảnh hưởng tới trật tự trong khu vực.
Để giải quyết các vấn đề xung đột, các chuyên gia cho rằng các bên tranh chấp cần xem lại yêu sách của mình, từ bỏ các yêu sách thái quá, không phù hợp luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về luật biển năm 1982. Từ đó thu hẹp tranh chấp, tiến tới từng bước giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình. Các học giả ghi nhận trong thời gian qua các bên đã nỗ lực đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông. Tuy nhiên cảnh báo tiến trình đàm phán COC sẽ mất nhiều thời gian. Nhiều đại biểu từ các nước ngoài khu vực mong muốn ASEAN và Trung Quốc tăng cường minh bạch tiến trình đàm phán, tôn trọng lợi ích hợp pháp của các nước ngoài khu vực.
Nhiều đại biểu từ các nước ngoài khu vực mong muốn ASEAN và Trung Quốc tăng cường minh bạch tiến trình đàm phán, tôn trọng lợi ích hợp pháp của các nước ngoài khu vực.
Bên cạnh COC, nhiều học giả cho rằng các nước ASEAN cũng có thể chủ động đề xuất các sáng kiến xây dựng các quy tắc ứng xử khác ở Biển Đông, như quy tắc ứng xử phòng chống va chạm không mong muốn ở trên không, hoặc chuẩn mực xử lý vấn đề rác thải nhựa ra biển. Trước việc một số nước có cách diễn giải khác nhau về UNCLOS 1982, không nhất trí và tuân thủ Phán quyết của Tòa trọng tài, một số học giả gợi ý ASEAN chủ trì việc mời các nước lớn đối thoại để thống nhất cách giải thích và áp dụng UNCLOS tại Biển Đông, như các quy định liên quan đến quyền tự do hàng hải.
Phát biểu trong Phiên bế mạc, PGS.TS. Nguyễn Vũ Tùng - Giám đốc Học viện Ngoại giao đã đánh giá cao những chia sẻ đóng góp tích cực từ các diễn giả và đại biểu tham dự Hội thảo. Sau 10 năm tổ chức, Hội thảo đã chứng tỏ tầm quan trọng, thể hiện tính lan tỏa trong tăng cường nhận thức vấn đề Biển Đông. Ngoài đa số các điểm đã đạt được đồng thuận, việc còn tồn tại những khác biệt trong đánh giá càng cho thấy yêu cầu tiếp tục chuỗi Hội thảo quốc tế trong những năm tới.
"Sau 10 năm, các học giả đã có thể thảo luận với niềm tin lớn hơn về một hệ thống dựa trên nền tảng luật phápl nhiều khía cạnh pháp lý đã trở nên rõ ràng hơn, các học giả có nhận thức chung rằng luật pháp quốc tế cần phải được tôn trọng và thực thi đầy đủ nhằm duy trì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực Biển Đông"
