Theo như trong một đoạn video, các nhà khoa học chiếu đèn lên bức tường trông hang động để mở rộng tầm nhìn. anh Tian Junhua, một trong những nhà khoa học săn dơi, cho biết: “Nếu để hở, da của chúng ta có thể dễ dàng tiếp xúc với phân dơi và chất ô nhiễm. Điều này đồng nghĩa với mức độ rủi ro cao". Tian Junhua, nhà nghiên cứu virus tại CDC Vũ Hán, người từng nổi tiếng về các phát hiện mới về các virus lây lan từ dơi, đã không phát biểu thêm bất cứ điều gì về loài dơi.
Bộ phim ca ngợi cách đây 2 năm
Trong video, các nhà khoa học chiếu đèn lên bức tường trông hang động để mở rộng tầm nhìn. anh Tian Junhua, một trong những nhà khoa học săn dơi, cho biết: “Nếu để hở, da của chúng ta có thể dễ dàng tiếp xúc với phân dơi và chất ô nhiễm. Điều này đồng nghĩa với mức độ rủi ro cao".
"Chúng tôi phải sống nhiều ngày trong hang...", anh tiếp tục nói trên nền nhạc kịch tính. "Không có tín hiệu điện thoại di động, không có nguồn cung nhu yếu phẩm. Điều này thực sự đáng sợ" - đoạn video do Cơ quan khoa học quốc gia và đài truyền hình nhà nước Trung Quốc CCTV công bố vào ngày 10/12/2019 và được lan truyền trên phương tiện truyền thông xã hội.
Đây là sản phẩm truyền thông nhằm quảng bá nỗ lực nghiên cứu về virus tại Trung Quốc.
Anh Tian và nhóm của mình từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Vũ Hán đang quay cảnh bắt dơi móng ngựa, dơi Pipistrelle và thu thập mẫu phân chim, để nghiên cứu các bệnh mới lây truyền từ dơi và đặt cơ sở của việc điều chế vaccine mới.
Anh Tian nhấn mạnh về sự cần thiết phải thận trọng. “Chính trong lúc phát hiện ra các loại virus mới là chúng ta có nguy cơ lây nhiễm cao nhất", Tian nói, mặc dù anh được cho là đang xử lý các mẫu mà không mang đầy đủ đồ bảo hộ.
Anh Tian Junhua- Trợ lý kĩ thuật viên trưởng tại CDC Vũ Hán
Đoạn video có lẽ còn đáng chú ý hơn vì những gì nó không trình chiếu trên màn hình. Công chúng bên ngoài Trung Quốc không biết được thông tin khoa học nào thu thập được từ chuyến thám hiểm này của CDC Vũ Hán, cơ quan chịu trách nhiệm triển về những ứng phó ban đầu trong đại dịch ở Trung Quốc.
Nhóm nghiên cứu không tiết lộ loại virus nào được tìm thấy trong hang động, hoặc thậm chí khi hoạt động thu thập đang diễn ra. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới được công bố vào tháng 3, CDC Vũ Hán đã phủ nhận bất kỳ hoạt động lưu trữ hoặc phòng thí nghiệm nào liên quan đến virus ở dơi trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát, một tuyên bố trái ngược với những tuyên bố trước đây của Tian trong video về việc đã đến thăm hàng chục hang dơi và nghiên cứu 300 loại của các vectơ virus. Nhà khoa học này đã không còn phát biểu công khai trong hơn một năm qua.
Không có bằng chứng trực tiếp nào liên hệ tới nhóm của anh Tian hay nhóm chuyên gia về bệnh lây lan từ dơi tại Viện Virus học Vũ Hán, đối với sự bùng phát của dịch Covid-19. Nhiều nhà khoa học cho biết khả năng khả dĩ nhất là virus lây lan trong tự nhiên và truyền từ động vật sang con người. Nhưng niềm tin này phần lớn dựa trên nguồn gốc của các virus họ corona khác, chứ không phải những gì được biết đến về SARS-Cov2.
Bản báo cáo của WHO
Tổng giám đốc WHO, chính phủ Mỹ và các nước khác, giới khoa học trên khắp thế giới đã lên tiếng trách móc Bắc Kinh vì đã không tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc điều tra này.
Tuần trước, Tổng thống Joe Biden đã chỉ đạo các cơ quan tình báo Mỹ nỗ lực gấp đôi để xác định nguồn gốc của đại dịch, bao gồm cả khả năng nó có thể xuất hiện "từ một sự cố trong phòng thí nghiệm".
Thời hạn để đệ trình báo cáo về vấn đề này là 90 ngày. Bộ Ngoại giao Trung Quốc phản đối, với tuyên bố của phát ngôn viên hôm 30/5 rằng Bắc Kinh đã hỗ trợ cuộc điều tra này trên phương diện khoa học chứ không phải là "một cuộc điều tra do tình báo chỉ đạo với mục đích tạo ra sự đối đầu".
Giới chức Trung Quốc cũng không thể hiện sự đón tiếp nhiệt tình đối với nhóm điều tra quốc tế do WHO ủy quyền. Các cuộc thảo luận qua lại giữa hai bên về việc đưa nhóm điều tra tới Trung Quốc đã liên tục trì hoãn cho đến hơn một năm. Khi đến thực địa, các chuyên gia quốc tế chỉ được quyền tiếp cận hạn chế.
Họ đã đến thăm khu chợ có liên quan đến các trường hợp nhiễm COVID đầu tiên nhưng nó đã bị đóng cửa trong một năm và mọi thứ trong chợ đã bị chuyển đi từ lâu. Chuyến thăm của họ đến Viện Virus học Vũ Hán chỉ kéo dài 3 giờ. Nhìn chung, họ phải tự hài lòng với dữ liệu phần lớn được các nhà khoa học Trung Quốc thu thập trước chuyến đi.
Kết quả là sự ra đời của một bản báo cáo không mang đến những thông tin mới giải thích cho cách thức xảy ra đại dịch. Báo cáo nghiêng về giả thuyết ưa thích của Bắc Kinh rằng loại virus này có thể thâm nhập từ nước ngoài, có thể thông qua các loại thực phẩm nhập khẩu đông lạnh - mặc dù Bắc Kinh hầu như không đưa ra bằng chứng nào cho giả thuyết này. Về nghi vấn về khả năng tai nạn trong phòng thí nghiệm, báo cáo kết luận rằng tình huống này "cực kỳ khó xảy ra".
Tuy nhiên, Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus đã chỉ trích báo cáo này là "không đủ bao quát", nói rằng vẫn cần điều tra thêm khả năng virus thoát ra từ phòng thí nghiệm.
Hai nhân vật chính trong tầm ngắm luôn im lặng
Hai nhóm chuyên gia về các bệnh từ con dơi của Vũ Hán hiện đang được đưa vào tầm ngắm: nhóm của anh Tian tại Vũ Hán CDC và cô Shi Zhengli tại Viện Virus học Vũ Hán (WIV).
Vũ Hán CDC và WIV đã không trả lời yêu cầu bình luận, Tian và Shi cũng vậy.
Được mệnh danh là "Nữ người dơi" của Trung Quốc, Shi Zhengli là nhà nghiên cứu virus corona hàng đầu ở Trung Quốc.
Báo cáo của WHO cho biết Shi nói với đoàn điều tra của WHO rằng tất cả các công việc thực địa được thực hiện với đầy đủ thiết bị bảo hộ, theo tiêu chuẩn của các chuyên gia gồm khẩu trang N95, bộ đồ liền thân Tyvek, kính bảo hộ và găng tay. Nhưng trong một bài giảng vào tháng 6/2018, Shi nói rằng trên thực tế, không phải ai cũng thực thi đúng quy trình. "Trong hầu hết các trường hợp, chúng tôi sẽ mặc đồ bảo hộ đơn giản hơn, và mọi thứ đều ổn", Shi phát biểu và giải thích vì hầu hết các bệnh do dơi gây ra không thể lây nhiễm trực tiếp cho con người mà chỉ lây qua động vật trung gian.
Shi đã ít xuất hiện trước công chúng kể từ khi đại dịch bùng phát. Vào ngày 2/2/2020, Shi "thề bằng sinh mạng" rằng phòng thí nghiệm của cô không liên quan tới sự bùng phát dịch bệnh. Ba tháng sau, cô công bố một bài đăng phủ nhận tin đồn cô đã bỏ trốn sang phương Tây cùng với các hồ sơ tình báo.
Nhà khoa học Shi Zhengli - "Nữ người dơi" của Trung Quốc. Ảnh: Sputnik.
Khi các câu hỏi về WIV ngày càng gia tăng, cô Shi đã viết một bài báo dài cho tạp chí Science vào tháng 7, khẳng định, không thể có việc virus corona rò rỉ từ WIV, vì nhóm của cô ấy đã không tiếp xúc với chủng virus này trong nghiên cứu và tất cả các nhân viên đã xét nghiệm âm tính.
Những nghi ngờ về phòng thí nghiệm đã tăng lên vào đầu năm nay, sau khi Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết họ có "lý do để tin" rằng một số nhà nghiên cứu WIV đã mắc các triệu chứng tương tự như của Covid-19 vào mùa thu năm 2019.
Tờ Wall Street Journal đưa tin vào tháng trước, trích dẫn từ một báo cáo tình báo, rằng ba nhà nghiên cứu tại đây đã bị ốm đến mức phải nhập viện. Giám đốc phòng thí nghiệm WIV Yuan Zhiming đã tuyên bố trên các phương tiện truyền thông quốc gia rằng đây "hoàn toàn là một lời nói dối".
Viện Virus học Vũ Hán.
Phòng thí nghiệm CDC Vũ Hán ít nhận được sự chú ý hơn. Báo cáo của nhóm WHO về chuyến khảo sát đề cập rằng phòng thí nghiệm đã được di chuyển đến một địa điểm gần chợ Huanan có liên quan đến các trường hợp nhiễm Covid-19 đầu tiên vào ngày 2/12/2019.
Tian có chức danh là trợ lý kỹ thuật viên trưởng trong bộ phận kiểm soát dịch bệnh của CDC Vũ Hán, nhưng nổi tiếng là một nhà thám hiểm hàng đầu trong việc nghiên cứu loài dơi và côn trùng. "Anh ấy thường đến những nơi mà người khác không thể tìm thấy để tìm kiếm những mẫu anh ấy cần", đồng nghiệp Liu Jing, cho biết trên truyền hình địa phương vào tháng 1/2020.
Sử dụng lưới và bẫy, nhóm của Tian đã bắt được 155 con dơi ở Hồ Bắc và hàng trăm con khác ở các vùng khác trong một nghiên cứu năm 2013. Anh ấy cũng là thành viên của nhóm đã phát hiện ra 1.445 virus RNA mới ở động vật không xương sống, phát hiện đã được công bố trên tạp chí danh tiếng Nature vào năm 2016.
Nhưng Tian cũng thừa nhận có những trường hợp không an toàn. Vào năm 2017, trả lời tờ tin tức Vũ Hán buổi tối, anh cho biết từng quên thiết bị bảo hộ cá nhân và bị nước tiểu dơi bắn lên người và phải cách ly tại nhà trong hai tuần. Nhiều lần, máu dơi phun lên da khi Tian cố gắng giữ chặt các con vật.
Vào ngày 3/2/2020, thông tin của nhóm Tian lại tiếp tục được đăng tải trên tạp chí Nature, với tài liệu lâm sàng ban đầu của một bệnh nhân mắc bệnh Covid-19 ở Vũ Hán. Bài báo chỉ ra dơi là vật chủ khả dĩ. Nhưng khi đại dịch lây lan, Tian trở nên im lặng.
Tờ báo nhà nước Health Times trích dẫn một nguồn tin giấu tên vào tháng 3/2020 nói rằng Tian không bị nhiễm virus Corona và đang bị suy sụp về những nghi ngờ của mọi người về việc liệu Tian có phải là bệnh nhân đầu tiên (F0) tại Trung Quốc hay không. Tờ báo này cho biết họ đã liên lạc với Tian qua điện thoại và anh ta từ chối trả lời các câu hỏi. Anh Tian đã không phát biểu công khai kể từ thời điểm đó.
Diễn biến này cho thấy một thách thức phải đối mặt với những nỗ lực điều tra độc lập: Nhiều người ở Vũ Hán có thể nắm giữ thông tin quan trọng đều đã im lặng, do chịu áp lực hay lựa chọn cá nhân. Anh Tian vẫn tiếp tục sự nghiệp nghiên cứu cá nhân trong khi tránh xa sự chú ý của công luận. Vào tháng 8 năm ngoái, anh là đồng tác giả của bài viết về sự đa dạng di truyền ở bọ ve. Đến tháng 11, một bài nghiên cứu khác tập trung vào các gen kháng thuốc kháng sinh ở cá. Tuy nhiên, anh ấy đã không nói hoặc công bố thêm bất cứ điều gì về loài dơi nữa.
