Theo như nhìn bề ngoài, Thung lũng Panjshir là một bức tranh của sự thanh bình. Nhưng người ta không thể không cảm thấy sự bất an và căng thẳng ẩn trong những ngọn đồi, khiến phóng viên Hollie McKay của The New York Times đã có một hành trình tới tận thung lũng Panjshir hiện đang do Taliban kiểm soát để miêu tả về tình hình tại đây.
Ít giờ trước, tờ The New York Times đăng tải bài viết của phóng viên Hollie McKay với tiêu đề: "An inside look to Taliban-run Panjshir, Afghanistan" (tạm dịch: Một cái nhìn vào bên trong Panjshir của Afghanistan do Taliban vận hành).
Nhằm đem lại cho độc giả cái nhìn đa chiều, đặc biệt là tình hình ở khu vực thung lũng Panjshir hiện do Taliban kiểm soát ra sao, chúng tôi xin lược dịch bài viết.
Thung lũng Panjshir dưới "gót sắt" của Taliban
Sương mù bao phủ xung quanh những ngọn núi nhấp nhô rải rác với những túp lều bằng bùn, và dòng nước màu ngọc lục bảo chảy qua những con kênh hẹp đầy sỏi ở Panjshir, Afghanistan.
Nhìn bề ngoài, Thung lũng Panjshir là một bức tranh của sự thanh bình. Nhưng người ta không thể không cảm thấy sự bất an và căng thẳng ẩn trong những ngọn đồi.
Một bức ảnh phong cảnh miêu tả Thung lũng Panjshir, Afghanistan.
Khi chúng tôi đi qua toàn bộ 8 huyện của tỉnh này vào ngày 10/9 - tất nhiên là dưới sự giám sát của Taliban - có vẻ như câu trả lời cho việc liệu Panjshir đã thất thủ hay chưa đã khá rõ ràng.
Hàng chục chiến binh Taliban mặc áo choàng tụ tập bên ngoài Chi cục Thuế Panjshir. Tất cả đều đến từ từ tỉnh Farah cách đó khoảng 500 dặm (hơn 800 km) và thuộc một đơn vị cơ động - tức là sẽ nhanh chóng được triển khai đến những nơi cần thiết.
Chỉ huy Taliban Mawlawy Khalid tuyên bố rằng toàn bộ Panjshir đã bị chiếm giữ 3 ngày trước , nhưng nhiều người Panjshir đã chạy lên núi: "Chúng tôi cho họ một thời hạn chót (để đầu hàng), hôm nay hoặc ngày mai hoặc bất cứ khi nào. Kẻ nào không đầu hàng sẽ bị bắn chết".
Chỉ huy Taliban Mawlawy Khalid (vòng tròn đỏ) và các tay súng Taliban đến từ Tỉnh Farah (Ảnh: The New York Post).
Theo Khalid, quy trình đầu hàng là đối tượng giao nộp vũ khí để kiểm tra và bàn giao, sau đó người này sẽ được cấp "một lá thư" cho biết rằng họ "được tự do" trở về nhà như bình thường.
Một chỉ huy Taliban khác có tên là Haji Asad, đóng quân tại một văn phòng nhìn ra lăng mộ Tư lệnh Liên minh Phương Bắc Ahmad "Shah" Massoud, cho biết rằng áp lực của Taliban đang gia tăng và trung bình 100 đến 200 người Panjshir đầu hàng mỗi ngày.
"Chúng tôi cử một đội thương thuyết gồm những người lớn tuổi lên núi và nói chuyện với (những người ở trên núi) và bảo họ xuống nói chuyện với chúng tôi. Nếu không, chúng tôi sẽ sử dụng vũ lực. Họ nên từ trên núi xuống và tiếp tục sống trong nhà của họ".
Haji Asad (giữa ảnh) và các vệ sĩ (Ảnh: The New York Post).
Liên quan tới cáo buộc Taliban đang thực thi những gì mà họ đã làm trước năm 2001, Asad tuyên bố:
"Miêu tả Taliban đang làm sai và không thực thi nhân quyền là sai lầm. Chúng tôi muốn một Afghanistan hòa bình, một Afghanistan thống nhất. Chúng tôi mong các nước láng giềng không can thiệp nữa. Chúng tôi muốn có quan hệ tốt với tất cả mọi người, kể cả nước Mỹ ".
Asad cũng lưu ý rằng bất chấp những lời bàn tán rằng Taliban sẽ chuyển thủ đô của mình đến Kandahar, chỉ có văn phòng chính trị của họ ở đó trong khi tất cả các bộ khác sẽ ở lại Kabul.
Khi được hỏi về việc viếng thăm lăng mộ của Massoud, Asad cho biết rằng người Panjshir có thể đến thăm khu vực một cách tự do.
Tuy nhiên, khu vực này hiện đang bị phong tỏa bởi các tay súng Taliban vào một chỉ huy có tên Raaz Muhammad, người tự xưng là một kỹ sư nông nghiệp từng làm việc với Ngân hàng Thế giới (WB) lưu ý:
"Chúng tôi đang tiến hành các hoạt động rà phá (bom mìn) và chúng tôi đang yêu cầu mọi người vui lòng trở về nhà - chúng tôi không muốn bất kỳ ai gặp rắc rối".
Các bức ảnh lan truyền trên mạng xã hội cho thấy khu lăng mộ mang tính biểu tượng đã bị xúc phạm. Taliban không phủ nhận điều này nhưng khẳng định rằng những kẻ cướp địa phương phải chịu trách nhiệm.
Taliban tuyên bố họ đang bảo vệ trực thăng, một chiếc máy bay cũ rỉ sét và ô tô từng thuộc về Massoud và nhanh chóng cho chúng ta thấy rằng chúng vẫn còn nguyên.
Lá cờ trắng đen của Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan ở khắp mọi nơi, ngay cả trên đỉnh một tấm poster lớn có hình Chỉ huy Massoud.
Theo Asad, hiện có khoảng 8.000 thành viên Taliban đóng quân trên khắp Panjshir.
Khu lăng mộ của Ahmad "Shah" Massoud nhìn từ bên ngoài (Ảnh: The New York Post).
Hầu hết mọi cửa hàng dọc theo con đường chính đầy bụi bặm chạy qua thung lũng trung tâm tỉnh đều đang đóng cửa và gần như mọi phương tiện và con người trên đường phố đều thuộc về Taliban.
Tất cả họ đều đến từ những nơi xa xôi, những khuôn mặt hốc hác sau những tháng ngày bất tận trên chiến trường và hầu như tất cả đều có một khẩu súng trường trong tay.
Taliban được trang bị bằng nhiều loại vũ khí khác nhau, chủ yếu là súng trường M4 và M16 của Mỹ, súng máy SAW, PKM và một số ít súng bắn tỉa cỡ nòng .50 BMG (12,7x99mm NATO).
Một số có xe bọc thép có thể là chiến lợi phẩm thu được từ lực lượng an ninh Afghanistan.
Trong Sân vận động Marshal Fahim, 3 chiếc trực thăng bao gồm 2 chiếc UH-60 Blackhawk và một chiếc trực thăng tấn công - của ban lãnh đạo kháng chiến ở Panjshir vẫn nằm tại hiện trường.
Các tay súng Taliban trên con đường chính ở Panjshir (Ảnh: The New York Post).
Có thể cảm nhận được sự bất an cả ở bên trong và bên ngoài Panjshir. Tôi (phóng viên Hollie McKay) thấy những người đàn ông địa phương tụ tập thành từng nhóm nhỏ bên ngoài những mặt tiền cửa hàng tối tăm và bỏ hoang.
Một số đứng dậy khi nhìn thấy một chiếc xe bọc thép của Taliban đang lao qua, một số thì vẫy tay trong sự xen lẫn giữa sợ hãi và tò mò. Tuy nhiên, các gia đình sợ hãi vẫn đang chạy trốn.
Chúng tôi phát hiện một chiếc xe tải chất đầy người và hàng đống đồ đạc. Chỉ huy Taliban Hussein Ahmad vẫy người lái xe lại - mặt anh ta tái đi với vẻ lo lắng - để hỏi tại sao họ rời đi và thề rằng Taliban sẽ không làm tổn thương họ.
"Mọi người đã ra đi - gia đình chúng tôi đã đến Kabul. Nhưng có lẽ chúng tôi sẽ trở lại", người đàn ông nói.
Qua ống kính của tôi, tỉnh miền trung Afghanistan phần lớn vẫn còn nguyên vẹn. Bằng chứng duy nhất về chiến chiến sự chỉ là xác các phương tiện đã bị phá hủy - bao gồm như Humvee, Ford Rangers và một xe bọc thép chống mìn (MRAP) MX-Pro.
Các chỉ huy Taliban cho biết họ đã đặt thêm các trạm kiểm soát để "đảm bảo an ninh", nhưng họ đã chỉ thị cho lính canh không được dừng bất kỳ phương tiện nào chở theo phụ nữ.
Giữa những dấu tích cuối cùng của ánh sáng ban ngày, tôi thấy một cặp vợ chồng ăn mày, những đứa trẻ chăn dê và duy nhất một người phụ nữ đang đi lên một ngôi nhà bằng đất sét ở đằng xa.
Phần lớn khoảng trống thông tin trong những tuần gần đây đã là do khu vực đã bị mất điện gần như toàn bộ và việc truyền thông tin bị rối loạn.
Tuy nhiên, Taliban vẫn thực hiện các cuộc gọi và sử dụng điện thoại của họ trong và xung quanh khu vực. Khi được hỏi, họ nói rằng họ đã sử dụng dịch vụ của nhà cung cấp Etisalat có trụ sở tại UAE. Tuy nhiên, sâu trong núi sẽ không có sóng.
Bất chấp sự hiện diện dày đặc của Taliban từ đầu chí cuối thung lũng, nhiều nhà phân tích chỉ ra rằng vài tuần tới rất quan trọng trong việc xác định tương lai của Mặt trận Kháng chiến Quốc gia Afghanistan (NRF).
Một nhóm các tay súng NRF tại vị trí chưa xác định ở Panjshir.
Thủ lĩnh NRF Ahmad Massoud - con trai của Ahmad "Shah" Masoud, người bị al-Qaeda ám sát hai ngày trước vụ khủng bố 11/9 - vẫn đang tỏ ra quyết tâm khi kêu gọi người dân Afghanistan tiếp tục chiến đấu.
Những lo ngại của Massoud dẫn tới đổ vỡ đàm phán với Taliban đã thành hiện thực khi toàn bộ "chính phủ lâm thời" được công bố vào đầu tuần này đều là các thành viên Taliban - hành động đã thu hút sự lên án từ Panjshir và phần lớn cộng đồng quốc tế.
Tôi không biết rõ Panjshir hùng vĩ sẽ ra sao và không thể chắc chắn chiến tranh đã dừng lại hay chưa, tuy nhiên những thanh âm gần như duy nhất của cuộc chiến là tiếng hai trái rocket được phóng từ xa khi mặt trời bắt đầu lặn.
Tôi gặp một số người dân Panjshir, những người nói rằng họ sẽ ở lại vùng đất thân yêu của họ và những người khác thừa nhận rằng họ không còn nơi nào khác để đi. Đối với họ, nỗi đau xung đột trên khắp đất nước Trung Á này đang mỏng dần.
Abdul Hay, người bảo vệ một nhà nguyện Hồi giáo ở thủ phủ Bazarak nói: "Việc này (chiến tranh) đã diễn ra trong nhiều năm và mọi người đã chán ghét nó - còn những người khác sợ hãi"
