Miễn trừ kiểm tra nhu cầu kinh tế trong FTA: Cơ hội đầu tư nước ngoài đối với ngành bán lẻ của Việt Nam

[Romano]

Các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam muốn thành lập các cửa hàng bán lẻ thường phải tuân theo các tiêu chí kiểm tra nhu cầu kinh tế (ENT). Một số nhà đầu tư đã cho rằng, yêu cầu này là một trở ngại đối với môi trường kinh doanh, làm tăng thêm các vấn đề quan liêu và sự chậm trễ. Mặc dù chính phủ đã thừa nhận vấn đề này và trong tương lai có thể xem xét lại yêu cầu này, các tiêu chí ENT đã được miễn trừ trong một số hiệp định thương mại tự do (FTA).
ENT là kiểm tra điều kiện tiếp cận thị trường khi đáp ứng các tiêu chí kinh tế nhất định và được áp dụng cho việc thành lập các cửa hàng thứ hai và các cửa hàng tiếp theo, theo Nghị định 09/2018/NĐ-CP ngày 15 tháng 01 năm 2018 của Chính phủ. ENT không áp dụng cho các cơ sở bán lẻ có diện tích nhỏ hơn 500 m2, đặt tại các trung tâm thương mại và không được phân loại là siêu thị mini hoặc cửa hàng tiện lợi. ENT cũng không áp dụng cho cửa hàng bán lẻ đầu tiên mà chỉ yêu cầu giấy phép thành lập cửa hàng.

Tiêu chí ENT bao gồm: Ảnh hưởng của cơ sở bán lẻ đối với quy mô của khu vực địa lý; Số lượng cửa hàng bán lẻ hoạt động trong khu vực thị trường địa lý; tác động của cửa hàng đến sự ổn định của thị trường và hoạt động của các điểm bán lẻ và chợ truyền thống khác trên địa bàn; ảnh hưởng đến giao thông, vệ sinh môi trường và phòng chống cháy nổ trong khu vực chợ địa lý; đóng góp của cơ sở bán lẻ vào sự phát triển kinh tế xã hội của khu vực trong việc tạo việc làm tại chỗ, phát triển khu vực bán lẻ của khu vực, cải thiện môi trường và điều kiện sống cho người dân địa phương và đóng góp vào ngân sách Nhà nước.

Nghị định 09 nêu rõ, bất kỳ cơ sở bán lẻ nào được thành lập dưới cùng tên hoặc cùng nhãn hiệu với một cơ sở bán lẻ khác tại Việt Nam thuộc sở hữu của bất kỳ doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FIE) nào khác sẽ được coi là cơ sở bán lẻ bổ sung và cần có các giấy phép cần thiết để hoạt động. Do đó, mô hình nhượng quyền thương mại hiện đang được một số chuỗi bán lẻ hoặc chuỗi cửa hàng khổng lồ sử dụng, có khả năng phải thông qua ENT để có được các giấy phép liên quan.Ủy ban nhân dân cấp tỉnh là cơ quan có thẩm quyền xem xét liệu cơ sở có vượt qua được ENT hay không. Điều này có nghĩa là đối với những cơ sở này, Ủy ban nhân dân và Bộ Công Thương có trách nhiệm phê duyệt đơn đăng ký thành lập. Để giải quyết vấn đề này, Nikkei Asia cho biết, Công ty E-Mart của Hàn Quốc đang vận hành một siêu thị tại TP. Hồ Chí Minh đã quyết định nhượng quyền các cửa hàng của mình cho công ty nội địa Trường Hải Auto Corporation (Thaco) - công ty lắp ráp và sản xuất ô tô tại Việt Nam. Nếu E-Mart có thể vượt qua các tiêu chí ENT, thì được phép kinh doanh các cửa hàng của riêng mình.

Trong khi đây là một giải pháp cho E-Mart, các nhà đầu tư khác như H&M và Uniqlo đã tuân thủ ENT để giữ quyền kiểm soát các cửa hàng của họ. Các nhà đầu tư khác vượt qua ENT bằng cách đặt các cửa hàng của họ trong các trung tâm mua sắm và chiếm diện tích dưới 500m2. Một cách khác là liên doanh. Công ty siêu nhỏ GS25 của Hàn Quốc đã hợp tác với Công ty bán lẻ Sơn Kim của Việt Nam để hoạt động.

Theo Nielsen, các chợ truyền thống của Việt Nam đã giảm sút trong khi số lượng cửa hàng tiện lợi năm 2020 tăng 6,7% so với năm trước và số lượng siêu thị tăng 3,8%. Điều này mang lại cơ hội đáng kể cho các nhà đầu tư muốn thiết lập sự hiện diện của họ trên thị trường bán lẻ.

Tuy nhiên, Việt Nam đã đồng ý loại bỏ ENT đối với các nước tham gia Hiệp định Thương mại tự do EU - Việt Nam (EVFTA), Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Thương mại tự do Anh - Việt (UKVFTA). ENT sẽ bị loại bỏ sau 5 năm kể từ khi EVFTA và CPTPP có hiệu lực; đối với UKVFTA, Việt Nam đã cam kết loại bỏ dần ENT sau 5 năm kể từ khi EVFTA có hiệu lực.

Đối với các nhà đầu tư không thuộc các hiệp định này như Hàn Quốc, quốc gia có đầu tư đáng kể vào Việt Nam, họ vẫn phải chịu ENT. Việt Nam đã nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh trong vài năm qua và tiếp tục là “thỏi nam châm” thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Trong khi cần phải có những cải cách hơn nữa, gần đây chính phủ đã nới lỏng các hạn chế đối với một số yêu cầu đối với người nước ngoài xin giấy phép lao động. Việt Nam cũng đã xem xét tác động kinh doanh của việc đóng cửa và hạn chế di chuyển và mở lại hoạt động kinh doanh tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận.

Trong khi các nhà đầu tư nước ngoài chia sẻ quan ngại về ENT, các phản hồi trên cho thấy chính phủ đã xem xét yêu cầu này. Khi Việt Nam tự do hóa hơn nữa nền kinh tế thì có thể giảm bớt một số điều kiện này trong thời gian thích hợp.