Huyền thoai về nữ thám tử đầu tiên của làng báo thế giới

[june04]

Nellie Bly xông vào văn phòng của Joseph Pulitzer tại tờ New York World, đòi đi viết phóng sự điều tra. Pulitzer “thách” cô đột nhập viết bài về bệnh viện tâm thần khét tiếng nhất New York.

Nellie không chỉ chấp nhận thử thách, cô quyết định giả bệnh tâm thần để được nhập viện và tiết lộ cách bệnh nhân được điều trị. Với hành động dũng cảm và táo bạo này, Nellie Bly đã làm nên tên tuổi mình như một trong những nhà báo nữ xuất sắc nhất lịch sử.

Nellie Bly tên khai sinh là Elizabeth Jane Cochran vào ngày 5/5/1864. Gia đình cô sở hữu một doanh nghiệp giàu có ở Cochran, Pennsylvania. Cha mất khi Nellie 6 tuổi, kinh tế suy sụp khiến mẹ cô phải chuyển nhà đến Pittsburgh.

Khi đang theo học tại Trường Cao đẳng Sư phạm Indiana, khủng hoảng tài chính của gia đình khiến cô đành bỏ học, giúp mẹ quản lý nhà trọ.

Năm 1885, Nellie đọc một bài báo trên tờ Pittsburgh Dispatch nội dung "vị trí của phụ nữ là ở trong nhà, để trở thành người bạn giúp đỡ của đàn ông". Dưới bút danh "Cô gái mồ côi cô đơn", Nellie gửi một bức thư đầy những lời giận dữ đến tờ báo để phản đối.

Nellie Bly. Ảnh: Post gazette
Nellie Bly. Ảnh: Post gazette

Biên tập viên của tờ báo rất ấn tượng với bức thư, đến nỗi ông đã xuất bản nguyên văn nó và yêu cầu "Cô gái mồ côi cô đơn" tiết lộ danh tính thật. Nellie đến toà soạn và giới thiệu bản thân và biên tập viên ngay lập tức đề nghị cô giữ chức trưởng ban một mục.

Ngay sau khi bài báo đầu tiên của cô được xuất bản, Nellie đã đổi bút danh của mình từ "Cô gái mồ côi cô đơn" thành Nellie Bly, theo tên một bài hát nổi tiếng.

Nellie tự định hình mình là một phóng viên điều tra. Cô làm việc bí mật tại một nhà máy nơi cô trải qua điều kiện làm việc không an toàn, lương thấp và nhiều giờ. Cô đóng giả nhân viên cửa hàng bán đồ may mặc để phơi bày điều kiện làm việc tồi tệ của phụ nữ.

Các phóng sự điều tra nhập vai của cô về sự khủng khiếp của cuộc sống công nhân đã thu hút sự chú ý tiêu cực từ các doanh nghiệp địa phương. Song tổng biên tập của Nellie không muốn chọc giận giới thượng lưu của Pittsburgh và nhanh chóng bổ nhiệm cô làm người phụ trách chuyên mục xã hội, chuyên viết về hôn nhân gia đình và chuyện yêu đương, phụ nữ.

Để thoát khỏi công việc nhàm chán này, Nellie tình nguyện đi du lịch đến Mexico trong sáu tháng và viết cuốn Six Months in Mexico, xuất bản năm 1888, trong đó, cô kể lại các khám phá về con người và phong tục của đất nước này. Khi trở về, cô lại bị phân vào trang xã hội nên lập tức dứt áo ra đi.

Nellie Bly trong một bức ảnh chụp trong thời gian tại Mexico. Ảnh: Biographics

Nellie hy vọng ngành công nghiệp báo chí đồ sộ của thành phố New York sẽ cởi mở hơn với một nữ nhà báo và do đó, cô rời Pittsburgh. Mặc dù một số tờ báo đã từ chối đơn ứng tuyển của cô vì cô là phụ nữ, nhưng cuối cùng cô đã được trao cơ hội để viết cho New York World của Joseph Pulitzer.

Nhiệm vụ đầu tiên Pulitzer dành cho cô gái 23 tuổi là giả điên để một mình đột nhập vào Viện tâm thần Blackwell, thuộc Manhattan, để điều tra những điều kiện sống khắc nghiệt và việc tra tấn bệnh nhân. Pulitzer cảnh báo nữ nhân viên "không có gì đảm bảo cô có thể thoát được ra".

Nhiệm vụ sau này được các nhà phê bình đánh giá "gây kinh sợ ngay cả đấng nam nhi". Nhưng Nellie đã nhận nó mà không do dự một giây.

Cuối tháng 9/1887, Nellie bắt đầu hoá trang vào vai một người phụ nữ loạn trí, áo quần rách rưới tóc tai rối bù, giả vờ rằng cô ấy đến từ Cuba và nói những câu lẩn thẩn vô nghĩa khi lê lết ngoài phố. Mưu mẹo của cô đã phát huy tác dụng.

Cô đã bị nhốt vào Blackwell, nổi tiếng là một bệnh viện tâm thần kinh dị, nghiệt ngã đầy dịch bệnh, một nhà tù và nhà tị nạn.

Trong 10 ngày, Nellie sống cạnh những phụ nữ tự tử, bạo lực và rối loạn tâm thần, cũng như những phụ nữ hoàn toàn bình thường bị giam giữ nhầm vào viện. Cô trải qu những bữa ăn với bánh mì "cứng như đồng" được phết bơ ôi, "lộn nhộn những con vật chết không rõ đã bao nhiêu ngày". Các bệnh nhân không được nói chuyện hay đi lại và bị buộc phải tắm nước đá lạnh trong nước bẩn, 45 phụ nữ chỉ được dùng chung một chiếc khăn lau người.

"Răng tôi kêu và chân tay tôi nổi da gà, xanh tái vì lạnh. Đột nhiên tôi bị ba xô nước đã lạnh dội lên đầu. Tôi nghĩ rằng tôi đã trải qua cảm giác của một người chết đuối và thật sự như bị loạn trí", cô viết. "Gần như suốt đêm dài, tôi nghe một người phụ nữ khóc vì lạnh và cầu xin Chúa cho mình chết".

Nellie đã nói chuyện với nhiều phụ nữ nhất có thể. Trong đó, có cả những người lành mạnh, và bị tống vào đây, đơn giản vì họ là người nhập cư không hiểu tiếng Anh. Họ khóc khi bị các y tá đánh đập, trói tay chân để ném vào bồn nước lạnh. Với những bệnh nhân chống cự quá đà, nhân viên ở đây sẽ dùng đến cách ít tốn ức hơn, là tiêm những liều morphin vô độ.

Kiệt sức và đói khát, nữ phóng viên được các luật sư sắp xếp để được thả. Dù tiếc nuối khi phải rời xa những người phụ nữ đau khổ, Nellie đang sôi sục quyết tâm viết về những gì cô đã thấy.

Hai ngày sau khi được thả, 9/10/1887, tờ New York World đã in phần đầu tiên của loạt ảnh minh họa gồm hai phần của Nellie trên trang nhất của chuyên san cuối tuần. Những tiêu đề chói tai của phần thứ hai đã thu hút độc giả: "Bên trong nhà thương điên", "Nỗi kinh hoàng của những bồn tắm nước lạnh và những cô y tá tàn nhẫn"...

Lời kể ngôi thứ nhất về hành vi lạm dụng của cô đã gây chấn động dư luận. Các nhà phê bình đánh giá, "Để thành công trong việc giả vờ điên và tồn tại để viết về điều đó là một kỳ tích phi thường. Như thành tích của một nữ nhà báo trong thời kỳ này, nó là chiến công chói lòa".

Câu chuyện bùng nổ đến mức các tờ báo cạnh tranh đã đưa ra các bài tường thuật ăn theo về việc Nellie đã thành công như thế nào trong công việc nguy hiểm của cô ấy.

Trong khi đó, các quan chức thành phố bắt đầu điều tra viện tâm thần này. Một tháng sau, một ban bồi thẩm đoàn lớn đã cùng Nellie đến thăm trại tị nạn. Nhưng đã quá trễ, sau loạt phóng sự của cô, các lãnh đạo cơ sở điều trị này đã quét dọn sạch sẽ và cung cấp cho bệnh nhân những thức ăn tốt hơn nhiều.

Nhưng bất chấp sự che đậy, bồi thẩm đoàn vẫn tin những gì Nellie đã viết và những bệnh nhân khai. Ngay sau chuyến thăm, các quan chức đã bổ sung gần 1 triệu USD vào ngân sách của khu điều trị Blackwell, một số tiền khổng lồ cho năm 1887.

Bộ truyện gồm hai phần của Bly đã được phát hành dưới dạng sách hai tháng sau đó, có tên Mười ngày trong nhà thương điên".

Cuộc điều tra bí mật của Nellie mở đường cho phụ nữ trong ngành báo chí và nâng tầm báo chí điều tra nghiêm túc. Cô tiếp tục phanh phui việc lạm dụng phụ nữ của các sĩ quan cảnh sát nam, và vạch trần các chính trị gia tham nhũng.

Sự nghiệp đấu tranh vì bình đẳng giới của Nellie lên một tầm cao mới năm 1889 khi cô quyết định đi du lịch vòng quanh thế giới. Ý định của Nellie là đánh bại kỷ lục của nhân vật hư cấu của Jules Verne trong cuốn tiểu thuyết Vòng quanh thế giới trong 80 ngày.

Thứ hai, cô ấy muốn chứng minh rằng phụ nữ cũng có khả năng đi du lịch, "nếu không muốn nói là tốt hơn nam giới". Cô đã đi du lịch nhẹ nhàng, chỉ mang theo chiếc váy đang mặc, một chiếc áo choàng và túi du lịch nhỏ.

Cô đã thách thức giả định khuôn mẫu rằng phụ nữ không thể đi du lịch mà không có nhiều vali, quần áo thay đổi và các vật dụng trang điểm. Sự thành công của chuyến đi vòng quanh thế giới chỉ trong 72 ngày đã khiến cô trở thành nhân vật nổi tiếng toàn cầu.

Khi trở lại, cô ấy mong đợi một phần thưởng hoặc sự công nhận. Nhưng Joseph Pulitzer hầu như không tỏ thái độ. Đáp lại, Nellie quyết định rời bỏ tờ New York World.

Năm 1895, ở tuổi 31, Nellie nghỉ việc viết văn và kết hôn với Robert Livingston Seaman, triệu phú công nghiệp hơn 40 tuổi. Sau cái chết của chồng vào năm 1904, bà nắm quyền lãnh đạo Công ty, bắt đầu cho sản xuất thùng dầu thép 55 gallon đầu tiên, đã phát triển thành loại tiêu chuẩn được sử dụng ngày nay.

Trong thời gian phụ trách công ty, bà cũng đã thực hiện các cải cách xã hội của mình và các nhân viên được hưởng một số đặc quyền chưa từng có vào thời điểm đó, bao gồm phòng tập thể dục, thư viện và chăm sóc sức khỏe.

Năm 1911, bà trở lại nghề báo, viết cho tờ New York Evening Journal. Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, bà đã đến châu Âu với tư cách là phóng viên chiến trường đầu tiên của thế giới. Bà qua đời vì bệnh viêm phổi, ngày 27/1/1922, khi 57 tuổi.