Covid-19 đang được sử dụng trên thế giới ngừa Covid-19 nhưng gần như không có tác dụng trước biến thể Omicron, nhưng mang trong mình một "vũ khí bí mật" vượt sức mong đợi còn hơn cả phòng ngừa biến thể mới.
Kết quả nghiên cứu
Theo một nghiên cứu sơ bộ được NYT trích dẫn, tất cả các loại vắc xin vẫn có khả năng bảo vệ đáng kể chống lại biến thể Omicron, đây là mục tiêu quan trọng nhất. Nhưng chỉ Pfizer và Moderna, khi tiêm đến mũi thứ ba, mới có vẻ thành công bước đầu trong việc ngăn chặn lây nhiễm. Tuy vậy, phần lớn các nước trên thế giới không đủ điều kiện nhập khẩu những loại vắc xin này.
Nghiên cứu ban đầu cho thấy các vắc xin khác - bao gồm AstraZeneca, Johnson & Johnson và các vắc xin được sản xuất ở Trung Quốc và Nga - đều không có bất kì tác dụng nào đối với Omicron. Do hầu hết các quốc gia đã triển khai chương trình tiêm chủng dựa trên những loại vắc xin này, điều này có thể tạo ra khoảng cách, và khoảng cách này có thể sẽ tác động sâu sắc đến diễn biến của đại dịch.
Việc xuất hiện các loại biến thể mới trong khi hàng tỷ người vẫn chưa được tiêm chủng không chỉ đe dọa sức khỏe của những người có nguy cơ cao mà còn làm tăng cơ hội đột biến ra nhiều biến thể hơn. Theo đó, sự chênh lệch về khả năng chống chọi với đại dịch của các quốc gia sẽ ngày càng sâu sắc. Đồng thời, tin tức về sự hạn chế của vắc xin trước Omicron có thể làm giảm nhu cầu tiêm chủng tại các nước đang phát triển, nơi nhiều người đã do dự hoặc lo ngại các vấn đề sức khỏe khác.
Cho đến nay, hầu hết bằng chứng đều dựa trên các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Vì vậy, các nhà khoa học không nắm bắt được đầy đủ các phản ứng miễn dịch của cơ thể, cũng như không thể theo dõi ảnh hưởng của vắc xin đối với người dân. Tuy nhiên, kết quả này vẫn gây chấn động.
Hiệu quả của từng loại vắc xin
Vắc xin của Pfizer và Moderna sử dụng công nghệ mRNA mới, có thể chống lại sự lây nhiễm của mọi biến thể. Trong khi đó, tất cả các loại vắc xin khác đều dựa trên các phương pháp kích hoạt phản ứng miễn dịch cũ hơn.
Các loại vắc xin của Trung Quốc như Sinopharm và Sinovac chiếm gần một nửa tổng số mũi tiêm được cung cấp trên toàn cầu, bao gồm phần lớn người dân Trung Quốc và các nước có thu nhập thấp và trung bình như Mexico và Brazil. Nhưng những loại này hầu như không có khả năng bảo vệ khỏi biến thể Omicron.
Một nghiên cứu sơ bộ ở Anh cho thấy vắc xin Oxford-AstraZeneca không có khả năng ngăn chặn Omicron sau sáu tháng tiêm. 90% trong tổng số người đã được tiêm chủng ở Ấn Độ đã sử dụng vắc xin này, với tên thương hiệu là Covishield. Loại này cũng đã được sử dụng rộng rãi trên phần lớn châu Phi cận Sahara, cụ thể là 67 triệu liều vắc xin cho 44 quốc gia, qua Chương trình chia sẻ vắc xin Covid toàn cầu (COVAX). Các nhà nghiên cứu cho rằng vắc xin Sputnik của Nga, được sử dụng rộng rãi ở châu Phi và Mỹ Latinh, cũng có kết quả "ảm đạm" tương tự trước Omicron.
Vắc xin Johnson & Johnson cũng được sử dụng với số lượng lớn ở châu Phi, do phác đồ với một mũi tiêm khiến những nơi có nguồn lực thấp có thể dễ dàng tiếp cận. Nhưng khả năng ngăn chặn biến thể Omicron của loại này cũng không đáng kể.
Tuyến phòng thủ
Kháng thể là tuyến phòng thủ đầu tiên mà vắc xin tạo ra, tiếp theo, các mũi tiêm cũng kích thích sự phát triển của tế bào T. Các nghiên cứu cho thấy những tế bào T này vẫn có khả năng nhận ra biến thể Omicron, điều này rất quan trọng trong việc ngăn ngừa vi rút.
John Moore, nhà vi rút học tại Weill Cornell Medicine ở New York, cho biết: "Bạn có thể mất sự bảo vệ khỏi các biến thể nhẹ không có triệu chứng, nhưng bạn sẽ giữ lại được thứ tốt hơn nhiều là sự bảo vệ chống lại bệnh nặng gây tử vong". Ông gọi đó là "một lớp lót bạc", đó cũng là nguyên nhân Omicron cho đến nay dường như ít gây chết người hơn so với biến thể Delta.
Tuy nhiên, sự bảo vệ này sẽ không đủ để ngăn Omicron gây ảnh hưởng đến toàn cầu, J. Stephen Morrison, Giám đốc Trung tâm Chính sách Y tế Toàn cầu tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược, cho biết. Ông nói: "Quy mô lây nhiễm tuyệt đối sẽ áp đảo các hệ thống y tế, đơn giản là vì số lượng người bị nhiễm rất lớn".
Những người nhiễm biến thể Omicron có thể không có triệu chứng hoặc bệnh nhẹ, nhưng họ vẫn sẽ lây vi rút cho những người chưa được tiêm chủng, những người này có thể bị bệnh nặng hơn và trở thành nguồn gốc phát sinh các biến thể mới.
Tiến sĩ Seth Berkley, giám đốc điều hành của Gavi, Liên minh vắc xin toàn cầu, nói rằng cần có thêm dữ liệu trước khi đưa ra kết luận về hiệu quả của vắc xin cho Omicron. Đồng thời, trọng tâm của kế hoạch ứng phó với đại dịch vẫn là đẩy nhanh tiến độ tiêm chủng.
Theo nghiên cứu từ Nam Phi, khả năng những người đã từng nhiễm Omicron bị tái nhiễm cao hơn nhiều so với các biến thể trước đó. Nhưng một số chuyên gia y tế cho biết họ tin rằng các quốc gia đã trải qua đợt "càn quét" của Covid, chẳng hạn như Brazil và Ấn Độ, có thể tạo ra chất chống lại Omicron, và việc tiêm phòng sau khi nhiễm bệnh sẽ sản sinh lượng kháng thể lớn.
Ramanan Laxminarayan, một nhà dịch tễ học, cho biết: "Sự kết hợp giữa tiêm chủng và tiếp xúc với vi rút dường như mạnh hơn việc chỉ tiêm vắc xin". Ông lưu ý, Ấn Độ có tỷ lệ tiêm chủng ở người lớn chỉ khoảng 40% nhưng có tới 90% dân số phơi nhiễm với vi rút ở một số khu vực. Ông nói: "Không nghi ngờ gì nữa, Omicron sẽ tràn qua Ấn Độ. Nhưng hy vọng Ấn Độ được bảo vệ ở một mức độ nào đó vì tiêm chủng và phơi nhiễm".
Trung Quốc không có lớp bảo vệ này để hỗ trợ các loại vắc xin của mình. Do những nỗ lực tích cực của Trung Quốc nhằm ngăn chặn sự lây lan của vi rút trong nước, nên tương đối ít người đã bị phơi nhiễm trước đó. Ước tính chỉ có khoảng 7% người dân ở Vũ Hán, nơi đại dịch bắt đầu, bị nhiễm bệnh.
Phần lớn người dân ở Mỹ Latinh đã tiêm vắc xin của Trung Quốc, Nga và AstraZeneca. Mario Rosemblatt, giáo sư miễn dịch học tại Đại học Chile, cho biết hơn 90% người Chile đã tiêm cả hai liều cùng một loại vắc xin, nhưng phần lớn trong số này là Coronavac, thuộc Sinovac. Tỷ lệ tiêm chủng cao kết hợp với các báo cáo ban đầu rằng Omicron không gây bệnh nghiêm trọng đang dẫn đến sự lơ là tại đây, ông nói.
Một bước lùi lớn
Brazil đã khuyến cáo rằng tất cả những người đã tiêm đủ hai mũi nên tiêm liều thứ ba và nước này bắt đầu sử dụng vắc xin của Pfizer cho tất cả những người đã tiêm vắc xin, nhưng chỉ có 40% số người được tiêm chủng trở lại để tiêm thêm mũi tăng cường. Tiến sĩ Amilcar Tanuri, một nhà vi rút học tại Đại học Liên bang Rio de Janeiro, nói rằng mức độ phơi nhiễm Covid cao trước đó có thể làm giảm tác động của Omicron. Nhưng ông cũng lưu ý rằng những người Brazil có nguy cơ cao được tiêm chủng trước đã tiêm Coronavac và AstraZeneca.
Ông Morrison gọi khả năng "né" vắc xin của Omicon là "một bước lùi lớn" đối với các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, nơi nhiều người vẫn chưa được tiêm mũi đầu tiên. "Thế giới được chia thành hai phần. Một nửa là các quốc gia tiêm mũi thứ ba cho người dân, và phần còn lại là những nước chưa tiêm xong nhưng đột nhiên phải chịu sự đả kích mới này". Theo thống kê, chỉ có 13% người dân châu Phi đã được tiêm ít nhất một liều vắc xin Covid-19.
Tiến sĩ Laxminarayan cho biết chính phủ Ấn Độ đang xem xét các mũi tiêm nhắc lại, nhưng Delta vẫn đang "hoành hành" tại đây và hai liều vắc xin đã đủ để chống lại biến thể này. Điều đó khiến chính phủ đứng trước hai sự lựa chọn khó khăn giữa việc tập trung vào những người vẫn chưa được tiêm chủng hoặc chỉ được tiêm một mũi, với việc cố gắng tiêm liều tăng cường cho người lớn tuổi và những người có tình trạng y tế thuộc nguy cơ cao để bảo vệ họ khỏi Omicron.
Ông Morrison cho biết thông tin các vắc xin không phải mRNA cung cấp ít khả năng bảo vệ ngăn ngừa sự lây nhiễm từ Omicron có thể làm xói mòn thêm nhu cầu tiêm vắc xin ở các quốc gia mà người dân phản đối việc tiêm chủng. Ông nói: "Điều này thách thức toàn bộ giá trị của vắc xin. Nếu một quốc gia bị tụt hậu quá xa về việc tiêm chủng và sau đó Omicron "tràn về", điều đó sẽ nuôi dưỡng tâm lý chống lại vắc xin và làm suy yếu lòng tin".
Tolbert Nyenswah, một nhà nghiên cứu cấp cao của Trường Y tế Công cộng Johns Hopkins Bloomberg, cho biết mối đe dọa đang nổi lên đối với các quốc gia ở phía nam toàn cầu, nơi họ dựa vào vắc xin không phải mRNA. Họ cho rằng Omicron là một bản cáo trạng về việc các nước giàu không chia sẻ công nghệ đó hoặc giúp xây dựng các điểm sản xuất ở các nước có thu nhập thấp và trung bình.
Do đó, các biến thể nguy hiểm sẽ tiếp tục xuất hiện từ các khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp và kéo dài đại dịch, Tiến sĩ Nyenswah, cựu Thứ trưởng Bộ Y tế ở Liberia, nhận xét khi nhớ lại đợt bùng phát dịch Ebola tồi tệ nhất của nước ông.
Tiến sĩ Berkley tại Gavi cho biết việc các quốc gia giảm nhẹ việc đẩy mạnh tiêm chủng hoặc cho rằng chỉ có vắc xin mRNA mới đáng được phân phối sẽ là một sai lầm nghiêm trọng. Ông nói: "Một số quốc gia nói: "Nếu các nước phát triển không cần những loại vắc xin này, thì chúng tôi cũng không muốn". Tất nhiên, đây sẽ là cách giải thích sai lầm, khi hóa ra những loại vắc xin này ngăn ngừa được các bệnh nặng gây tử vong".
VietBF@sưu tập
