Theo như tin tức từ chiến trường, nền ngoại giao bị tắt tiếng, sự thống khổ của những người dân bị mất nhà cửa, tất cả có thể đă quá choáng ngợp, khiến hiện nay thật khó để dự đoán cuộc chiến tại Ukraine cuối cùng sẽ diễn tiến như thế nào.
Quân đội Ukraine vào tháng 02/2022
V́ thế chúng ta hăy chậm lại trong chốc lát và nh́n nhận cuộc xung đột tại Ukraine có thể diễn tiến tiếp theo như thế nào. Và một số kịch bản kết thúc cuộc chiến nào đang được các nhà hoạch định chính trị và quân sự xem xét? Chỉ một số ít người có thể tự tin dự báo tương lai nhưng cũng có vài kịch bản có khả năng xảy ra. Đa số là không mấy sáng sủa.
1-Cuộc chiến ngắn ngày
Theo kịch bản này, th́ Nga sẽ tiếp tục leo thang quân sự. Xuất hiện thêm các cuộc pháo kích bằng rocket và tên lửa bừa băi. Không quân Nga - vốn có vai tṛ không nổi trội lắm cho đến nay - sẽ tiến hành những cuộc pháo kích có sức hủy diệt. Những cuộc tấn công mạng quy mô lớn càn quét qua Ukraine, nhắm vào các cơ sở hạ tầng quốc gia quan trọng. Hệ thống cung cấp năng lượng và mạng lưới viễn thông bị cắt đứt. Hàng ngàn dân thường bị thiệt mạng. Mặc dù kháng cự kiên cường nhưng Kyiv bị thất thủ trong thời gian tính chỉ theo ngày. Một chính quyền bù nh́n thân Nga được lập lên tại Ukraine. Tổng thống Zelensky bị ám sát hoặc bỏ trốn đến miền tây Ukraine hoặc ra nước ngoài, lập nên chính phủ lưu vong. Tổng thống Putin tuyên bố chiến thắng và rút đi một số lực lượng, chỉ duy tŕ đủ lực lượng để kiểm soát. Hàng ngàn người tị nạn tiếp tục rời bỏ đất nước. Ukraine cùng Belarus trở thành những nhà nước chư hầu của Moscow.
Kết cục này không phải là không thể xảy ra nhưng c̣n phụ thuộc vào một số nhân tố: Lực lượng Nga mạnh lên, Nga huy động thêm lực lượng và tinh thần chiến đấu ngoan cường của phía Ukraine bị suy giảm. Tổng thống Putin có thể đạt được mục tiêu thay đổi chế độ của Kyiv và đặt dấu chấm hết cho sự ḥa nhập với phương Tây của Ukraine. Thế nhưng bất kỳ chính phủ thân Nga nào cũng sẽ không chính danh và dễ có nguy cơ bị lật đổ. Và kết cục như thế này sẽ là không bền vững và khả năng cao xảy ra một cuộc xung đột.
2-Cuộc chiến dài hơi
Cuộc chiến tại Ukraine có thể kéo dài. Có thể lực lượng Nga sẽ bị sa lầy, gặp khó khăn v́ khâu hậu cầu thiếu hiệu quả và tinh thần xuống dốc, cùng năng lực lănh đạo kém. Có lẽ lực lượng Nga cần thêm thời gian để đảm bảo vị thế tại thủ đô Kyiv nơi có các chiến binh pḥng vệ chiến đấu ở mọi nơi. Sự vây hăm kéo dài. Cuộc giao tranh cũng làm gợi nhớ đến chiến kéo dài và tàn bạo của Nga vào những năm 1990 nhằm đánh chiếm và phá hủy phần lớn Grozny, thủ phủ của Chechnya.
Binh sĩ Chechnya trong cuộc chiến chiếm Grozny của Nga
Và thậm chí khi lực lượng Nga đă có thể hiện diện tại một số thành phố của Ukraine th́ có lẽ họ phải chật vật để duy tŕ thế kiểm soát. Có lẽ Nga không thể cung cấp đủ binh sĩ cho một quốc gia rộng lớn như vậy. Lực lượng pḥng vệ Ukraine chuyển sang nổi dậy hiệu quả, tinh thần dâng cao và được dân chúng hậu thuẫn. Phương Tây tiếp tục cung cấp vũ khí và đạn dược. Và sau đó, có lẽ sau nhiều năm, có lẽ là một thế hệ lănh đạo mới ở Moscow, lực lượng Nga cuối cùng rời khỏi Ukraine, trong thế thua cuộc và đổ máu như những người tiền nhiệm đă rời khỏi Afghanistan vào năm 1989 sau một thập kỷ chiến đấu chống lực lượng nổi dậy theo đạo Hồi.
3-Chiến tranh lan ra châu Âu
Cuộc chiến này có thể lan ra khỏi biên giới của Ukraine hay không? Tổng thống Putin có thể t́m cách giành thêm một số phần khác như gửi quân đến các quốc gia cộng ḥa từng thuộc Liên Xô cũ như Moldova và Gruzia, không thuộc Nato. Hoặc cũng có tính toán sai lầm và leo thang. Ông Putin có thể tuyên bố cung cấp vũ khí đến cho lực lượng Ukraine, một hành động đàn áp có thể gây nên sự đáp trả. Putin cũng có thể đe dọa gửi quân đến các quốc gia vùng Baltic - là thành viên của Nato như Lithuania để lập nên một hành lang trên đất liền với thành phố biển Kaliningrad tách biệt của Nga.
Quảng trường bên ngoài ṭa thị chính của thành phố Kharkiv ngày 01/03 bị tàn phá sau các trận pháo kích của Nga
Kịch bản này sẽ là một cuộc chiến đầy rủi ro và vô cùng nguy hiểm đối với Nato. Theo Điều số 5 trong Hiến chương của Nato th́ một cuộc tấn công nhằm vào một quốc gia thành viên của liên minh quân sự này là cuộc tấn công đối với toàn khối. Thế nhưng Putin có thể chấp nhận rủi ro nếu ông cảm thấy đây là cách duy nhất để cứu văn vị thế lănh đạo của ḿnh. Nếu như vậy th́ ông ta có thể khiến t́nh h́nh leo thang hơn khi phải đối mặt với khả năng bại trận tại Ukraine.
Chúng ta hiện biết rằng nhà lănh đạo Nga đă sẵn ḷng phá vỡ những nguyên tắc quốc tế bấy lâu nay. Logic tương tự cũng có thể được áp dụng đối với việc sử dụng vũ khí hạt nhân. Tuần này, ông Putin đă ra lệnh đặt lực lượng răn đe hạt nhân vào mức cảnh báo cao. Hầu hết các nhà phân tích cho rằng điều này có nghĩa việc Nga sẽ sử dụng vũ khí hạt nhân là có thể hoặc một nguy cơ tiềm tàng. Nhưng đó là một cảnh báo rằng học thuyết của Nga cho phép việc sử dụng vũ khí hạt nhân chiến lược trên chiến trường.
4-Giải pháp hạt nhân
Mặc cho tất cả, có thể đạt một giải pháp ngoại giao khả dĩ hay không?
"Súng đă nổ nhưng con đường đối thoại vẫn c̣n rộng mở," Tổng Thư kư Liên Hiệp Quốc António Guterres nói. Chắc chắn đối thoại sẽ tiếp diễn. Tổng thống Pháp Macron đă có cuộc điện đàm với ông Putin. Các nhà ngoại giao cho rằng những đề nghị không chính thức đă được chuyển đến Moscow. Và thật ngạc nhiên khi giới chức Nga và Ukraine đă có các cuộc đàm phán ở biên giới Ukraine với Belarus. Họ có thể đă không đạt tiến triển nào. Nhưng thông qua việc đồng thuận đàm phán, Putin dường như đă chấp nhận một khả năng ngừng bắn thông qua thương lượng.
Và câu hỏi chính là liệu phương Tây có thể đưa ra điều mà các nhà ngoại giao gọi là "off-ramp" (ngă rẽ) hay không. Các nhà ngoại giao nói rằng điều quan trọng là Tổng thống Putin biết là cần phải làm ǵ để dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của phương Tây nhằm có thể đạt được một thỏa thuận giữ được thể diện ở mức tối thiểu.
Hăy xem xét kịch bản này. Chiến tranh cũng không tốt đẹp ǵ cho Nga. Các lệnh trừng phạt cũng khiến Moscow bất ổn. Phe đối lập th́ thêm lợi thế khi số lượng thương vong ngày càng tăng. Putin tự hỏi liệu có đang làm điều vượt quá sức của ḿnh hay không. Ông ta đánh giá cuộc chiến kéo dài có thể gây rủi ro cho vị thế cầm quyền hơn là kết thúc trong tủi nhục.
Việc Trung Quốc can thiệp, gây nên áp lực ḥa giải cho Moscow, và Trung Quốc có thể cảnh báo sẽ không mua dầu và khí đốt của Nga nếu nước này không giảm leo thang căng thẳng.
V́ vậy Putin bắt đầu t́m một lối thoát mới. Trong khi đó chính quyền Ukraine xem xét việc quốc gia bị tàn phá và kết luận rằng một sự ḥa giải chính trị có thể tốt hơn là tiếp tục tổn thất nhân mạng. V́ thế các nhà ngoại giao tham gia và đạt được một thỏa thuận. Ukraine th́ chấp nhận việc Nga tuyên bố chủ quyền tại Crimea và một số phần ở Donbass. Đối ngược lại Putin chấp nhận nền độc lập của Ukraine và quyền của quốc gia này có mối quan hệ sâu sắc hơn nữa với Châu Âu. Điều này có thể dường như không khả thi. Nhưng một kịch bản trỗi lên từ đống tàn tích của một cuộc xung đột đẫm máu không phải là không có khả năng xảy ra.
5-Putin bị lật đổ
Và c̣n về chính Vladimir Putin th́ sao? Khi tiến hành cuộc xâm lược th́ ông đă tuyên bố: "Chúng tôi sẵn sàng cho bất kỳ kết cục nào."
Thế nhưng chuyện ǵ sẽ xảy ra với kết cục ông ấy mất quyền lực? Điều này có thể khó mà nghĩ ra được. Thế giới đă thay đổi trong những ngày gần đây và điều này đă được suy tính đến.
Giáo sư Sir Lawrence Freedman, từ Đại học Kings College, London viết rằng: "Hiện nay có khả năng sẽ có sự thay đổi chế độ tại Moscow cũng như ở Kyiv."
Một người bị cảnh sát bắt giữ ở Moscow vào ngày 02/03 trong một cuộc biểu t́nh chống chiến tranh ở Moscow
Tại sao ông ấy lại có thể nói điều này? Có lẽ Putin theo đuổi một cuộc chiến tàn khốc. Hàng ngàn binh sĩ Nga đă bỏ mạng. Nga th́ thấm đ̣n từ các lệnh trừng phạt. Putin bị mất sự ủng hộ của công chúng. Có lẽ có nguy cơ về một cuộc cách mạng quần chúng. Ông ấy sử dụng lực lượng an ninh nội bộ để đàn áp phe đối lập. Điều này khiến các thành viên cấp cao trong giới chính trị, kinh tế và quân sự của Nga cảm thấy chua chát và nổi dậy. Phương Tây nói rơ là Putin phải bị lật đổ và được thay thế bằng một lănh đạo ôn ḥa hơn, sau đó th́ Nga sẽ được dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và các mối quan hệ ngoại giao được phục hồi. Xảy ra cuộc lật đổ đẫm máu ở Điện Kremlin và Putin thất bại. Một lần nữa ngay lúc này kịch bản này dường như khó xảy ra. Nhưng không phải là không thể xảy ra nếu mà những người hưởng lợi từ Putin không c̣n tin rằng ông ta có thể bảo vệ được lợi ích của họ.
Kết luận
Những kịch bản trên không mang tính loại trừ lẫn nhau - một số có thể kết hợp lại để tạo ra những kết cục khác nhau. Tuy nhiên khi cuộc xung đột diễn tiến th́ thế giới đă thay đổi và sẽ không quay trở lại hiện trạng như trước.
Mối quan hệ giữa Nga với thế giới bên ngoài sẽ khác biệt. Thái độ của Châu Âu đối với an ninh sẽ có bước đổi thay. Và đối với những người theo chủ nghĩa tự do th́ một trật tự thế giới dựa trên luật pháp có lẽ đă trở lại như ư nghĩa vốn có lúc ban đầu.
