Phó giáo sư Marc Lanteigne nhận định, khi căng thẳng giữa Nga và phương Tây leo thang, Trung Quốc và các chính phủ không thuộc Bắc Cực khác có thể bị đẩy ra khỏi khu vực này.
NATO chuẩn bị tập trận quy mô lớn ở Bắc Cực
Tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi Sáng (SCMP) ngày 20/3 dẫn lời các nhà quan sát cho rằng, Trung Quốc hiện cần phải thận trọng trong việc điều hướng hợp tác giữa Bắc Cực với Nga trong bối cảnh chiến sự ở Ukraine đang phủ bóng đen lên hợp tác quốc tế ở khu vực này cũng như khiến các hoạt động của Hội đồng Bắc Cực bị gián đoạn nặng nề.
Thực tế, 7 trong số 8 thành viên Hội đồng Bắc Cực, trừ Nga, đã tuyên bố tẩy chay mọi cuộc họp do Moscow tổ chức (Nga hiện là quốc gia giữ chức Chủ tịch luân phiên của Hội đồng), bao gồm cả các cuộc đàm phán sắp tới ở Nga vì chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine.
Trong tuyên bố chung đưa ra ngày 3/3, các quốc gia còn lại trong Hội đồng bao gồm Mỹ, Canada, Phần Lan, Đan Mạch, Iceland, Na Uy và Thụy Điển cũng đặt dấu hỏi về tương lai của diễn đàn liên chính phủ hàng đầu cho các quốc gia Bắc Cực này.
Bắc Cực những ngày "nóng bỏng"
Hội đồng Bắc Cực được thành lập vào năm 1996. Trung Quốc không phải là một quốc gia ở Bắc Cực nhưng là quan sát viên cùng với 12 quốc gia khác.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã tăng cường hợp tác trong khu vực với đối tác chiến lược Nga, khi băng tan mở ra các tuyến vận tải biển mới mà Trung Quốc xác định là "Con đường Tơ lụa ở Bắc Cực".
Theo phó giáo sư Marc Lanteigne thuộc trường Đại học Tromso (Na Uy), mặc dù Nga khẳng định vẫn sẽ tổ chức các sự kiện, nhưng thực tế thì việc các nước còn lại trong Hội đồng tẩy chay các sự kiện sẽ phủ bóng lên hợp tác khu vực giữa các chính phủ thuộc Bắc Cực và không thuộc Bắc Cực.
"Chúng tôi đang chứng kiến mối nguy hiểm ngày càng tăng đối với Bắc Cực, bao gồm nhiệt độ tăng kỷ lục, lớp băng vĩnh cửu tan và cháy rừng ở các vĩ độ cao hơn", vị phó giáo sư này nói.
Mối lo ngại ngày cảng tăng khi Nga và phương Tây không ngừng leo thang căng thẳng.
Điều này có thể dẫn đến việc gia tăng hiện diện quân sự ở Bắc Cực - động thái mang ý nghĩa an ninh lớn vì khu vực này là nơi có đường bay ngắn nhất cho tên lửa đạn đạo xuyên lục địa và máy bay ném bom liên lục địa trang bị vũ trang hạt nhân.
Ngày 14/3, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cho biết, khoảng 30.000 binh sĩ từ 27 quốc gia, bao gồm các đối tác thân cận và các thành viên Hội đồng như Phần Lan và Thụy Điển, đang tham gia cuộc tập trận mùa đông khắc nghiệt mang tên Cold Response 2022 do Na Uy tổ chức. Đây là cuộc tập trận thường niên 6 tháng một lần, nhưng không giống như những năm trước, lần này Nga đã từ chối cử quan sát viên tham gia.
Cùng ngày, Canada và Mỹ tuyên bố khởi động một chiến dịch phòng không ở Bắc Cực thuộc Canada, nhằm kiểm tra năng lực "phản ứng với cả máy bay và tên lửa hành trình" vốn có thể đe dọa Bắc Mỹ.
Cả hai cuộc tập trận đều là những sự kiện được lên kế hoạch không liên quan đến chiến sự tại Ukraine, nhưng có ý nghĩa quan trọng hơn trong bối cảnh địa chính trị hiện tại.
Phó Giáo sư Lanteigne cảnh báo: "Một Bắc Cực bị "Balkan hóa" không chỉ làm gia tăng tình trạng mất an ninh ở cấp tiểu bang mà còn khiến các nước phớt lờ các mối quan tâm trong khu vực, bao gồm môi trường cũng như sự phát triển, các vấn đề bản địa, các vấn đề sức khỏe hậu COVID-19, các dự án giao thông và truyền thông".
Nga - nước đã tiếp quản ghế Chủ tịch Hội đồng Bắc Cực vào năm 2021 từ Iceland - cũng đang tìm cách khôi phục hợp tác an ninh với các nước phương Tây ở vùng Bắc Cực.
Moscow tính tổ chức các cuộc họp của Bộ trưởng Quốc phòng Bắc Cực và Hội nghị Bàn tròn Lực lượng An ninh Bắc Cực, vốn đã bị tạm dừng hoặc không có Nga tham gia kể từ khi nước này sáp nhập Crime vào năm 2014.
Tuy nhiên, theo Zhao Long - một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Thượng Hải (SIIS) trực thuộc chính phủ Trung Quốc, những hy vọng như vậy có thể sẽ nhanh chóng tiêu tan.
Đồng thời, Hội đồng Bắc Cực sẽ khó tiếp tục nếu không có sự tham gia của Nga - quốc gia có đường bờ biển Bắc Cực lớn nhất và là trung tâm của nhiều sáng kiến khu vực, bao gồm ngoại giao môi trường và khoa học.
Theo Arctic Institute - một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, Nga hiện kiểm soát hơn một nửa đường bờ biển Bắc Băng Dương, có khoảng 2 triệu công dân Nga đang sống trong khu vực này, hoặc khoảng một nửa tổng số người đang sống ở vùng cực bắc.
"Không có Nga, rất khó để Hội đồng Bắc Cực hoạt động", ông Zhao nói.
Thế khó của Trung Quốc
Giống như nhiều quốc gia không thuộc Bắc Cực khác, Trung Quốc đã tìm kiếm một vai trò lớn hơn trong các hoạt động quản lý Bắc Cực thông qua Hội đồng.
Năm 2018, Trung Quốc tự tuyên bố mình là một "quốc gia cận Bắc Cực". Là nền kinh tế số 2 thế giới, nước này cũng đang tìm kiếm các cơ hội phát triển kinh tế ở khu vực giàu tài nguyên này do biến đổi khí hậu gây ra.
Khái niệm "Con đường Tơ lụa ở Bắc Cực" của Trung Quốc lần đầu tiên được giới thiệu chính thức trong Sách trắng Bắc Cực vào năm 2018, liên quan đến việc tạo ra các tuyến vận chuyển hàng hóa mới, nối liền Đông Á, Tây Âu và Bắc Mỹ qua Vòng Bắc Cực. Nó cũng bao gồm các nỗ lực khai thác tài nguyên, môi trường và khoa học.
Đây cũng là một phần của "Sáng kiến Vành đai - Con đường" trị giá nghìn tỷ USD của Bắc Kinh nhằm mở rộng ảnh hưởng thông qua đầu tư và xây dựng cơ sở hạ tầng toàn cầu.
Tuy nhiên, theo phó giáo sư Lanteigne, khi căng thẳng giữa Nga và phương Tây leo thang, Trung Quốc và các chính phủ không thuộc Bắc Cực khác có thể bị đẩy ra khỏi khu vực này, vì các quốc gia Vòng Bắc Cực tranh giành lợi thế chiến lược và nguồn lực.
Nhưng phó giáo sư Xu Qingchao của Đại học Học viện Khoa học Trung Quốc cho rằng, việc tạm thời đóng băng các hoạt động của Hội đồng Bắc Cực sẽ không ảnh hưởng đến chiến lược Bắc Cực của Trung Quốc.
Với tư cách là một quan sát viên, Trung Quốc không có vai trò thực chất nào trong quá trình ra quyết định của Hội đồng, bà Xu lưu ý.
Nhưng chuyên giao Zhao tại SIIS lại cho rằng, sự hợp tác của Trung Quốc với Nga ở Bắc Cực sẽ bị giám sát chặt chẽ do các biện pháp trừng phạt chưa từng có của phương Tây nhằm vào Moscow. Các chương trình nghiên cứu khoa học chung có thể bị hoãn lại, trong khi dự án nhà máy Yamal LNG ở miền bắc nước Nga - với khoảng 30% cổ phần trong đó thuộc sở hữu của Trung Quốc - có thể bị gián đoạn.
Bắt tay với Nga, Trung Quốc cũng có thể có nguy cơ bị gán cho là người ủng hộ hoạt động quân sự của Nga ở Ukraine hoặc thậm chí là việc Moscow quân sự hóa Bắc Cực.
"Vì vậy, làm thế nào để duy trì sự hợp tác bình thường trong khi tránh những rủi ro chính trị và kinh tế gây ra bởi cuộc xung đột ở Ukraine là một câu hỏi mà Trung Quốc phải suy ngẫm", ông Zhao nhận định.
Tuy nhiên, chuyên gia Artyom Lukin - phó giáo sư tại Đại học Liên bang Viễn Đông của Nga- lại nói rằng, cuộc chiến ở Ukraine sẽ giúp tăng cường hợp tác giữa Nga và Trung Quốc ở Bắc Cực.
Theo ông, Nga phải hứng chịu các lệnh trừng phạt của phương Tây và không còn ai ngoài Trung Quốc nếu muốn tiến hành các kế hoạch phát triển lớn ở Bắc Cực, vốn thường đòi hỏi đầu tư lớn, đặc biệt là vào cơ sở hạ tầng giao thông, khai thác tài nguyên và quản trị.
Chuyên gia Yilmaz tại Đại học Sơn Đông (Trung Quốc) cho biết, áp lực giảm lạm phát toàn cầu đang gia tăng cũng có thể khiến các tuyến vận tải biển ở Bắc Cực, đặc biệt là tuyến Biển Bắc dọc theo bờ biển của Nga, trở thành "một lựa chọn đáng mơ ước hơn" cho cả Trung Quốc và các đối tác thương mại.
VietBF @ Sưu tầm
