Mặc dù nhiều người Mỹ cho rằng chỉ có người tốt mang súng mới ngăn được kẻ xấu vũ trang nhưng dữ liệu về các vụ xả súng cho thấy thực tế không như vậy.
Giám đốc Sở An toàn Công cộng Texas hôm 21/6 thừa nhận cảnh sát đã "thất bại thảm hại" khi phản ứng chậm chạp và mắc nhiều sai lầm khi ứng phó với kẻ xả súng tại trường tiểu học ở thành phố Uvalde.
Sự việc này, cùng cái chết của một bảo vệ khi đối đầu với kẻ xả súng tại một siêu thị ở Buffalo tháng trước đã làm dấy lên cuộc tranh luận: Cảnh sát và người dân có vai trò gì trong các vụ xả súng và đâu là biện pháp tốt nhất để ngăn chặn thảm kịch.
Cảnh sát tại hiện trường vụ xả súng ở trường tiểu học Robb, thành phố Uvalde, bang Texas, Mỹ hôm 24/5. Ảnh: AP.
Cuộc tranh luận đã lan tới Đồi Capitol, khi các nghị sĩ xem xét một dự luật an toàn súng đạn mới nhằm tăng ngân sách cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần, đảm bảo an toàn trường học và các biện pháp khác nhằm ngăn những "kẻ xấu mang súng".
"Để ngăn những kẻ xấu có súng cần có những người tốt mang súng", thượng nghị sĩ Ted Cruz nói sau thảm kịch ở Uvalde, lặp lại quan điểm của nhiều người ủng hộ quyền sở hữu súng trong những năm qua.
Các nhà nghiên cứu về xả súng nói rằng rất khó đưa ra chính sách chung từ các sự việc riêng lẻ, nhưng dữ liệu về các vụ xả súng được ghi nhận trong hai thập kỷ qua cho thấy mô hình chung của chúng cũng như những khó khăn trong việc ngăn chặn một khi chúng diễn ra.
Ít nhất 433 vụ xả súng đã xảy ra ở Mỹ trong giai đoạn 2000-2021. Chỉ riêng năm 2021, Mỹ ghi nhận trung bình hơn một vụ xả súng mỗi tuần. Dữ liệu này được đưa ra bởi Trung tâm Đào tạo phản ứng nhanh Nâng cao cho Lực lượng hành pháp (ALERRT) của Đại học bang Texas, nơi các nhà nghiên cứu làm việc cùng FBI để thống kê và nghiên cứu các vụ xả súng.
Dù dữ liệu cập nhật có thể chưa đầy đủ, các nhà nghiên cứu tin vào đánh giá tổng thể của họ rằng các vụ xả súng đang gia tăng tại Mỹ. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là làm thế nào để hạn chế thiệt hại, khi chúng diễn ra rất nhanh, với những loại vũ khí nguy hiểm có mức độ sát thương cao.
Kết thúc của 433 vụ xả súng ở Mỹ giai đoạn 2000-2021. Đồ họa: NY Times.
Dữ liệu của ALERRT cho thấy hầu hết các vụ xả súng ở Mỹ đều kết thúc trước khi cảnh sát đến. Những người có mặt tại hiện trường đã can thiệp. Nhưng trong khoảng một nửa số trường hợp, nghi phạm đã tự sát hoặc chạy trốn.
"Đó là bằng chứng trực tiếp không thể chối cãi cho thấy sai lầm của quan điểm 'người tốt có súng là cách duy nhất để ngăn kẻ xấu có súng'. Điều đó rõ ràng sai bởi vì những kẻ xả súng thường tự ngăn mình lại", Adam Lankford, giáo sư Đại học Alabama, nói.
Hầu hết các vụ xả súng đều kết thúc trước khi cảnh sát đến, nhưng các sĩ quan cảnh sát thường là những người kết thúc sự việc nếu họ đến khi nó đang diễn ra.
Hunter Martaindale, giám đốc nghiên cứu tại trung tâm ALERRT, cho biết nhóm đã sử dụng dữ liệu để đào tạo những nhân viên thực thi pháp luật rằng "khi bạn xuất hiện và nó đang diễn ra, bạn sẽ là người giải quyết vấn đề".
Thông tin về thời gian phản ứng của cảnh sát không đầy đủ, nhưng dữ liệu hiện có cho thấy phải mất trung bình 3 phút cảnh sát mới có mặt tại hiện trường một vụ xả súng. Tuy nhiên, ngay cả khi lực lượng chức năng phản ứng chỉ trong vài giây hoặc có mặt ở hiện trường trước vụ tấn công, các tay súng vẫn có thể làm bị thương và giết nhiều người.
"Lực lượng thực thi pháp luật có thể mất một phút mới xuất hiện. Nhưng nếu kẻ tấn công thành thạo sử dụng vũ khí, họ có thể nhanh chóng bắn rất nhiều đạn. Và nếu họ có khả năng bắn chính xác, số nạn nhân là rất lớn", ông Martaindale nói.
Tại Dayton, bang Ohio năm 2019, một kẻ tấn công đã bắn 26 người và giết 9 người bên ngoài một quán bar chỉ trong 32 giây trước khi bị cảnh sát bắn hạ. Một tuần trước đó, tại Lễ hội Gilroy Garlic ở Bắc California, một cảnh sát có mặt một phút sau khi kẻ tấn công xả súng, nhưng 20 người đã bị bắn trước đó. Ba nạn nhân chết và tay súng tự sát.
"Khó có thể làm gì nhiều để ngăn kẻ tấn công trong những giây đầu tiên gây án", ông Lankford nói.
Tương tự ở Uvalde, lực lượng thực thi pháp luật không phải lúc nào cũng nhanh chóng ngăn chặn vụ tấn công. Khi một tay súng tấn công hộp đêm Pulse ở Orlando, bang Florida năm 2016, một cảnh sát đã bắn kẻ tấn công từ bên ngoài hộp đêm. Nhiều cảnh sát đến trong vòng 2 phút sau đó. Nhưng họ không vào bên trong cho tới khi tay súng đã dừng cuộc tấn công ban đầu. Các sĩ quan cảnh sát kết thúc thảm kịch bằng cách bắn hạ tay súng sau ba giờ kể từ khi vụ xả súng bắt đầu, trong đó 49 người chết và 53 người bị thương.
Sau nhiều vụ xả súng chết người, những người ủng hộ quyền sở hữu súng cho rằng mọi người cần được trang bị vũ trang tốt hơn để ngăn "những kẻ xấu có súng".
Sau khi một tay súng bắn 46 người tại nhà thờ ở Sutherland Springs, bang Texas vào năm 2017, một người trong khu phố đã tới hiện trường và đấu súng với kẻ tấn công, khiến nghi phạm bị thương và bỏ trốn.
"Nhưng dữ liệu cho thấy những khoảnh khắc anh hùng của các công dân có vũ trang để ngăn tay súng là cực hiếm", ông Lankford nói.
Việc nhiều người có vũ trang dù không phải lực lượng cảnh sát tại hiện trường có thể gây ra sự nhầm lẫn và mang đến rủi ro nghiêm trọng. Một người qua đường sau khi tiêu diệt kẻ xả súng ở Arvada, bang Colorado năm 2021 đã bị cảnh sát bắn chết vì nhầm với kẻ xả súng.
Tuy nhiên, khoảng 1/4 trường hợp kẻ tấn công sẽ tự sát sau khi nhận thấy cảnh sát đã đến hiện trường.
Tại một trung tâm dịch vụ nhập cư ở Binghamton, New York năm 2009, kẻ xả súng đã bắn 17 người, giết 13 người, trước khi tự kết liễu đời mình. Một học sinh trung học đã tự sát sau khi bắn hai học sinh và một giáo viên ở Sparks, bang Nevada vào năm 2013. Sau khi bắn chết 471 người tại Lễ hội Route 91 Harvest tại Las Vegas từ một phòng khách sạn nhìn ra hiện trường, tay súng đã tự sát trước khi cảnh sát ập đến.
Giới quan sát cho biết nhiều kẻ tấn công đã mong đợi cái chết hoặc đôi khi cố kích động lực lượng chức năng để bị giết.
Các sĩ quan cảnh sát đã đấu súng với kẻ tấn công bắn 12 người ở một quán bar tại Thousand Oaks, bang California vào năm 2018 trước khi nghi phạm tự sát. Tại Virginia Tech năm 2007, một tay súng đã khóa trái cửa tòa nhà trước khi tấn công các sinh viên và giáo sư, khiến 49 người chết. Sau đó, tay súng tự bắn mình ngay khi cảnh sát ập vào.
Khoảng 1/4 vụ xả súng kết thúc khi các tay súng dừng lại và rời khỏi hiện trường, trước khi bị bắt hoặc tự sát ở một địa điểm khác.
Lý do những kẻ xả súng tự sát vẫn là điều khó nắm bắt, nhưng sau nhiều năm nghiên cứu, Lankford đã đưa ra một số giả thuyết. Theo ông, nhiều tay súng trước khi gây án đã lên kế hoạch cho một cuộc đối đầu kịch tính với cảnh sát, nhưng mọi thứ không diễn ra như họ dự tính và những kẻ xả súng này đã lựa chọn cách tự kết liễu đời mình.
Sau nhiều vụ xả súng gần đây, nhiều sáng kiến đã được đưa ra ở Mỹ nhằm đảm bảo an ninh cho các trường học, như bổ sung cảnh sát hoặc trang bị súng cho giáo viên. Tuy nhiên, Jani Hitchen, người từng có 23 năm làm giáo viên tại các trường trung học Mỹ và hiện là ủy viên Hội đồng Hạt Pierce, bang Washington, cho rằng những sáng kiến như vậy tồn tại rất nhiều bất cập.
Theo Hitchen, các trường học thường rất đông đúc và không giáo viên nào muốn mạo hiểm nổ súng ở nơi nhiều học sinh như vậy, kể cả trong tình huống ứng phó với kẻ xả súng. Việc tăng cảnh sát ở trường học cũng khó ngăn thảm kịch, bởi họ chỉ mang súng ngắn, trong khi những kẻ xả súng thường trang bị súng trường bán tự động có uy lực cao hơn nhiều.
"Những chính sách không nhắm vào vấn đề súng đạn đang tràn lan ở nước Mỹ sẽ không thể giải quyết được nguyên nhân gốc rễ và chỉ tạo ra thêm nhiều rắc rối", Hitchen nói.
VietBF@ sưu tập
