Người nông dân Ukraine đang đứng ngồi không yên. Họ lo ngại thỏa thuận ngũ cốc mới đạt được không thể giúp họ vượt qua bế tắc.
Hàng loạt máy gặt đập liên hợp lăn bánh trên một cánh đồng bất tận trong một buổi chiều gần đây ở miền tây Ukraine, tung những đám bụi mù lên bầu trời. "Đội quân" máy gặt đập này tập kết về nông trại khi những cánh đồng đậu nành và ngô sẽ được thu hoạch trong vài tuần tới.
Tất cả sẽ làm đầy thêm 20 triệu tấn ngũ cốc đang tồn đọng trong các kho chứa ở Ukraine v́ cuộc xung đột với Nga.
Theo thỏa thuận mang tính đột phá do Liên Hợp Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian vào tuần trước, Nga sẽ chấm dứt mọi hoạt động phong tỏa Biển Đen, tạo điều kiện cho các tàu chở ngũ cốc rời cảng Ukraine. Theo kế hoạch, một con tàu chở đầy ngũ cốc sẽ xuất cảng Ukraine trong vài ngày tới, cung cấp nguồn lương thực rất cần thiết cho thế giới.
Nhưng bất chấp những tuyên bố đầy lạc quan ở Brussels và Washington, thỏa thuận đang được nông dân Ukraine đón nhận với tâm thế thận trọng, cảnh giác. Sống trong lo âu suốt nhiều tháng qua, họ hoài nghi về khả năng thỏa thuận được tuân thủ nghiêm túc.
"Dỡ phong tỏa Biển Đen không phải là giải pháp cho mọi vấn đề", Georg von Nolcken, giám đốc điều hành Tập đoàn Nông dân Lục địa, doanh nghiệp sở hữu nhiều vùng canh tác rộng lớn ở miền tây Ukraine, cho hay. "Đó chắc chắn là một bước tiến, nhưng chúng tôi không cho rằng thỏa thuận có thể đưa Ukraine trở lại như trước".
Cuộc tập kích tên lửa của Nga hồi tuần trước nhắm vào Odessa, cảng lớn nhất của Ukraine trên Biển Đen, đă khiến niềm tin vào thỏa thuận ngũ cốc suy yếu, nguy cơ cản trở nỗ lực xuất khẩu lương thực của Ukraine trước cả khi nó được thực thi.
"Không ai tin Nga sẽ không tấn công thêm một lần nữa", Vasyl Levko, giám đốc kho lưu trữ ngũ cốc tại MHP, một trong những công ty sản xuất nông nghiệp lớn nhất Ukraine, nói.
Ngay cả khi mở cửa trở lại theo thỏa thuận, các cảng Biển Đen dự kiến chỉ hoạt động với khoảng một nửa công suất so với thời điểm trước khi xung đột nổ ra, nên không thể xử lư toàn bộ hơn 20 triệu tấn ngũ cốc mắc kẹt.
Không ai có thể đảm bảo sẽ có đủ tàu hàng sẵn sàng mạo hiểm vượt qua các băi thủy lôi để cập cảng Ukraine. Các công ty vận tải từng hoạt động ở Biển Đen đă thiết lập những tuyến đường vận chuyển hàng hóa khác. Các công ty bảo hiểm th́ luôn cảnh giác với việc cung cấp dịch vụ cho những tàu hoạt động trong khu vực xung đột, và nếu thiếu bảo hiểm, không tàu nào có thể xuất cảng.
Áp lực với Ukraine đang ngày càng lớn khi khoảng 40 triệu tấn nông sản, gồm lúa ḿ, hạt cải dầu, lúa mạch, đậu nành, ngô và hạt hướng dương, dự kiến được thu hoạch trong những tháng tới, trong khi các cơ sở lưu trữ đă dần hết sức chứa.
Levko, giám đốc MHP, cho biết điều khiến công ty ông lo lắng hơn cả là phải làm ǵ với số lúa ḿ sắp thu hoạch. Các kho chứa của MHP ở Lviv đều sắp đầy, nên họ sẽ buộc phải nhồi lúa ḿ vụ tiếp theo vào các bao nhựa để bảo quản tạm thời.
Công ty đang cố gắng mua thêm bao nhựa, nhưng tên lửa Nga đă phá hủy nhà máy duy nhất của Ukraine sản xuất chúng, trong khi các nhà sản xuất châu Âu đang ngập trong đơn đặt hàng nên không thể đáp ứng kịp, Levko cho hay.
Sau lúa ḿ sẽ đến vụ thu hoạch ngô. Levko cho biết nhiều khả năng họ sẽ phải chất đống chúng ngoài trời và phủ bạt để bảo quản tạm.
"Chúng tôi sẽ phải trữ ngũ cốc ở bất kỳ đâu", ông nói, đưa tay chỉ về phía một cánh đồng rộng lớn. Levko cho rằng ngay cả khi thỏa thuận gỡ phong tỏa Biển Đen được thực hiện, với năng lực vận chuyển hiện tại của Odessa, có thể phải mất nhiều tháng để giải phóng bớt lượng ngũ cốc tồn đọng.
Ukraine vài tháng qua đă nỗ lực t́m các tuyến xuất khẩu ngũ cốc ngoài Biển Đen. Trước khi cảng Odessa bị phong tỏa, Ukraine xuất khẩu tới 7 triệu tấn ngũ cốc mỗi tháng, chủ yếu là bằng những con tàu trọng tải lớn. Kể từ khi xung đột bùng phát, con số này giảm xuống c̣n khoảng hai triệu tấn mỗi tháng, thông qua các tuyến đường bộ và đường sông vốn phức tạp và tốn kém hơn đường biển.
Von Nolcken cho biết trước đây, các chuyến tàu chở ngũ cốc qua Biển Đen có thể đến Trung Đông và Bắc Phi trong 6 ngày. Nhưng khi cảng bị phong tỏa, công ty của ông phải vận chuyển ngũ cốc theo đường ṿng. Ngũ cốc được đưa tới Ba Lan bằng xe tải, tàu hỏa, sà lan, rồi chuyển lên tàu biển đi qua Biển Bắc, eo biển Anh, eo biển Gibraltar và quay trở lại Địa Trung Hải, với hành tŕnh có thể kéo dài đến 18 ngày.
Chi phí vận chuyển v́ thế tăng lên 130-230 USD một tấn, từ mức khoảng 35 USD trước xung đột, trong đó các khu vực miền đông Ukraine đối mặt mức tăng giá cao nhất, theo von Nolcken. Trong khi đó, giá ngũ cốc ở Ukraine đă giảm khoảng 2/3, do nông sản tồn đọng quá nhiều.
Phương án khả thi nhất để tăng năng lực xuất khẩu khi Biển Đen bị phong tỏa là bằng xe tải, theo giới chuyên gia. Roman Slaston, người đứng đầu Hiệp hội Kinh doanh Nông nghiệp Ukraine, cho biết nhóm ông đặt mục tiêu xuất khẩu 40.000 tấn ngũ cốc mỗi ngày bằng xe tải. Đến tháng 6, xuất khẩu bằng xe tải đă đạt công suất 10.000 tấn/ngày.
Nhưng nỗ lực này cũng chỉ giải quyết được một phần lượng ngũ cốc mắc kẹt của Ukraine. Khi quá nhiều xe tải hoạt động, các cửa khẩu biên giới sẽ bị tắc nghẽn. Levko cho hay hiện phải mất 4 ngày, thay v́ 4 giờ như trước xung đột, để các xe chở ngũ cốc đi qua biên giới Ukraine đến Ba Lan. Hành tŕnh đến biên giới Serbia kéo dài 10 ngày, thay v́ hai ngày như trước đây. Liên minh châu Âu (EU) đang cố gắng đẩy nhanh quy tŕnh bằng cách giảm thủ tục giấy tờ.
"Câu hỏi là t́nh h́nh này sẽ tiếp diễn trong bao lâu?", von Nolcken nói. "Vào ngày 24/2, mọi người đều cho rằng chiến sự sẽ chỉ kéo dài khoảng một tuần. Hơn 150 ngày sau, chúng ta vẫn đang nói về việc mở các cảng trở lại".
Bất chấp xung đột, nông dân Ukraine năm nay vẫn có vụ mùa bội thu, nhưng đây thực sự là một t́nh cảnh trớ trêu với Kiev. "Chúng tôi đang tích tụ một cơn sóng thần khi sản xuất nhiều hơn mức có thể xuất khẩu", von Nolcken cho biết. "Chúng tôi sẽ ngồi trên những núi ngũ cốc khổng lồ, không biết chuyển chúng tới đâu".
