Theo như chính quyền Mỹ đã tỏ ra rất chủ động, và khinh khí cầu Trung Quốc không thực sự đe dọa an ninh quốc gia. Vậy vì sao Hoa Kỳ lại làm lớn chuyện? Phải chăng chỉ duy nhất nhằm tố cáo tham vọng do thám quân sự của Bắc Kinh?, sau khi Mỹ tương kế tựu kế, dùng vụ khinh khí cầu xâm nhập để tố cáo với thế giới tham vọng bá chủ của Bắc Kinh, thách thức chủ quyền nhiều quốc gia.
Ảnh trào phúng: nước Mỹ tràn ngập khính khí cầu Trung Quốc. REUTERS - DADO RUVIC
Vụ khinh khí cầu Trung Quốc bay vào không phận Hoa Kỳ là tâm điểm thời sự quốc tế đầu tháng 2/2023 này. Vào thời điểm vụ việc được Washington loan báo ngày 02/02, Bắc Kinh dường như không coi là quan trọng. Bộ Ngoại Giao Trung Quốc tỏ ý ‘‘lấy làm tiếc’’ về vụ việc, nhưng cho rằng đây chỉ là một ‘‘khinh khí cầu nghiên cứu khí tượng’’ dân sự, di chuyển tự động, bị lạc vào đất Mỹ. Một bài viết trên Hoàn Cầu Thời Báo ấn bản Anh ngữ, của đảng Cộng Sản Trung Quốc, thậm chí còn châm biếm nước Mỹ, việc để cho một khinh khí cầu xâm nhập không phận cho thấy ‘‘hệ thống phòng không của Mỹ chỉ để làm cảnh, chứ không đáng tin’’ (dẫn lại theo nhà báo Pierre-Antoine Donnet, thành viên trang mạng chuyên về thời sự chính trị châu Á Asialyst).
Bản thân nhà báo Pierre-Antoine Donnet, trong một cuộc trả lời phỏng vấn RFI ngay sau khi Washington loan báo về vụ việc, cũng phủ nhận là biến cố này có khả năng dẫn đến khủng hoảng ngoại giao Mỹ - Trung, và không thể có chuyện chuyến đi dự kiến của ngoại trưởng Antony Blinken bị hủy bỏ. Nhà báo Asialyst giải thích:
‘‘Không, không, việc này chắc chắc sẽ không xảy ra. Hai việc này không thể đặt trên cùng một cấp độ. Tôi nghĩ rằng có sự chia sẻ một mong muốn chung, giữa Washington và Bắc Kinh, về việc cần hạ nhiệt căng thẳng… Không, Blinken vẫn sẽ đi. Ông ấy sẽ đến Bắc Kinh ngày Chủ nhật. Ông ấy có kế hoạch không chỉ gặp đồng nhiệm Trung Quốc, mà còn cả lãnh đạo Tập Cận Bình. Tôi cho rằng kết quả của cuộc gặp này sẽ không mang lại gì nhiều cho phía Mỹ, bởi họ cũng không trông đợi gì nhiều ở Trung Quốc, nhưng ít nhất thì đây cũng là việc đối thoại được tái lập, kể từ cuộc hội kiến Tập Cận Bình – Joe Biden ở thượng đỉnh G20 ở Bali, Indonesia’’.
Thế rồi sự việc diễn biến như chúng ta đã biết. Chuyến đi Trung Quốc của ngoại trưởng Mỹ bị hủy. Quân đội Mỹ bắn hạ khinh khí cầu. Chính quyền Biden tổ chức nhiều cuộc họp với giới ngoại giao quốc tế tại Washington và Bắc Kinh, với đại diện của khoảng 40 quốc gia. Mỹ tố cáo Trung Quốc duy trì một đội khinh khí cầu gián điệp quân sự trên toàn cầu, ngang nhiên xâm phạm chủ quyền hàng chục quốc gia.
Về phía Trung Quốc, lẽ dĩ nhiên Bắc Kinh đã phản ứng dữ dội, lên án Washington chuyện bé xé ra to. Hoàn Cầu Thời Báo hôm 09/02/2023 dẫn lời một cựu sĩ quan tình báo thủy quân Mỹ, ông Scott Ritter, khẳng định tính chất không đáng sợ của khinh khí cầu nói trên, và khẳng định đây là một nỗ lực đã được lên kế hoạch để kích động ‘‘tình cảm sợ hãi Trung Quốc’’.
‘‘Làm mất mặt giới lãnh đạo Trung Quốc’’
Ý đồ thực sự của Trung Quốc đằng sau vụ khinh khí cầu là gì? Vì sao Mỹ lại phản ứng như vậy? Ắt hẳn còn nhiều vấn đề mà phải với thời gian mới có thể làm sáng tỏ hơn. Nhưng trước mắt, theo một số nhà quan sát, dù giả thiết nào là đúng, và gạt ra một bên các tranh cãi trong nội bộ nước Mỹ, vụ việc này vẫn là một ‘‘thất bại với Tập Cận Bình’’.
Nhà bình luận Luc de Barochez của tuần báo Pháp Le Point nhận định: vụ việc khinh khí cầu Trung Quốc xuất hiện trên đất Mỹ thoạt tiên có vẻ như mang lại lợi thế cho Bắc Kinh trong cuộc cạnh tranh với Washington, nhưng ‘‘hành trình ly kỳ và bất thường’’ (son odyssée) của khính khí cầu sau đó ‘‘rút cục lại đặc biệt có ích cho Mỹ’’. Việc Không quân Mỹ bắn hạ khinh khí cầu bị cáo buộc gián điệp đã ‘‘làm mất mặt ban lãnh đạo đảng Cộng Sản Trung Quốc’’. Hình ảnh Trung Quốc trong công luận Mỹ vốn đã xuống cấp càng thêm xuống cấp.
Trong khi đó, chính quyền Mỹ đã đưa ra hàng loạt thông điệp cho thấy vụ khinh khí cầu hoàn toàn nằm trong vòng kiểm soát. Theo một số giới chức tình báo quân đội Mỹ, khinh khí cầu đã bị phát hiện ngay từ ngày 27/01, tức một ngày trước khi phương tiện này xâm nhập vào bang miền tây bắc Alaska. Còn theo bộ Quốc Phòng Mỹ, Hoa Kỳ đã có các biện pháp ngăn cản khinh khí cầu thu thập thông tin. Đây cũng không phải là lần đầu tiên Mỹ phát hiện khinh khí cầu Trung Quốc xâm nhập lãnh thổ những năm gần đây. Đài CNN hôm 10/02 cho biết ‘‘cộng đồng tình báo’’ Mỹ đã hoàn thiện phương thức cho phép theo dõi phi đội khinh khí giám sát của Trung Quốc ‘‘theo thời gian thực’’, kể từ năm ngoái. Phát biểu hôm 08/02, người phát ngôn Lầu Năm Góc, tướng Pat Ryder cũng khẳng định, việc để cho khinh khí cầu nói trên xuyên qua lãnh thổ Mỹ là ‘‘một cơ hội duy nhất’’ để nắm bắt thêm nhiều thông tin về ‘‘chương trình khinh khí cầu do thám của Trung Quốc’’.
Mỹ phản công ngoại giao, tố Trung Quốc bán thiết bị quân sự cho Nga
Chính quyền Mỹ đã tỏ ra rất chủ động, và khinh khí cầu Trung Quốc không thực sự đe dọa an ninh quốc gia. Vậy vì sao Hoa Kỳ lại làm lớn chuyện? Phải chăng chỉ duy nhất nhằm tố cáo tham vọng do thám quân sự của Bắc Kinh?
Cuộc xâm lăng Ukraina của Nga và thái độ mập mờ của Trung Quốc trong quan hệ với Nga ắt hẳn đóng vai trò quan trọng trong vụ khủng hoảng ngoại giao khinh khí cầu gián điệp và việc chuyến đi của ngoại trưởng Mỹ bị hủy. Trở lại với các diễn biến chính trong quan hệ tay ba Mỹ - Trung – Nga trước khi bùng lên vụ khinh khí cầu, có thể thấy chuyến công du của ngoại trưởng Antony Blinken, nếu diễn ra, không những khó mang lại kết quả cụ thể, mà có thể khiến Mỹ lâm vào thế bất lợi. Như chúng ta biết, chuyến đi của ông Blinken mang lại một số hy vọng hãm lại đà xuống cấp của quan hệ Mỹ - Trung, với một số diễn biến ít nhiều mang lại lạc quan trước đó.
Thế nhưng chỉ ba ngày trước chuyến công du đã lên kế hoạch, ngày 30/01, phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Trung Quốc Mao Ninh (Mao Ning) lên án Mỹ đã ‘‘kích phát’’ cuộc khủng hoảng Ukraina. Ngày 31/01, Matxcơva thông báo lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình công du Nga những tuần tới. Đúng vào dịp tròn một năm Trung Quốc và Nga tuyên bố tình hữu nghị ‘‘không giới hạn’’ (ngày 04/02/2022), ít tuần sau là cuộc xâm lăng của Nga chống Ukraina, Bắc Kinh vẫn bị nghi ngờ là đã ngầm ủng hộ chính quyền Putin trong quyết định tấn công Ukraina. Washington ắt hẳn không thể làm ngơ trước lập trường gần như ngang nhiên ủng hộ cuộc can thiệp quân sự Nga của Bắc Kinh.
Mỹ đã tỏ rõ thái độ bất bình về quan hệ Trung – Nga. Ngày 04/02, tức một ngày sau khi chuyến đi của ngoại trưởng Blinken bị hủy, nhật báo Mỹ Wall Street Journal loan tải một kết quả điều tra của C4ADS, tổ chức phi chính phủ Mỹ chuyên về các đe dọa an ninh quốc gia. Dựa trên các dữ liệu của hải quan Nga, C4ADS cho biết : bất chấp các trừng phạt quốc tế, nhiều công ty nhà nước Trung Quốc vẫn tiếp tục cung cấp cho Nga hàng chục nghìn lô hàng lưỡng dụng, tức hàng hóa có thể sử dụng cho quân sự, trong đó bao gồm phụ tùng máy bay chiến đấu, thiết bị định vị, thiết bị gây nhiễu sóng…
Tố cáo phi đội khinh khí cầu do thám Trung Quốc, tố cáo Bắc Kinh tiếp tục hậu thuẫn Nga về quân sự trong cuộc chiến Ukraina. Trong cuộc phản công ngoại giao đầu tháng 2/2023, chiến tranh Ukraina tiếp tục là đầu mối chủ yếu của căng thẳng Mỹ - Trung.
