(Minh họa)
Thính giác, thị giác và các chứng bị mất cảm giác khác có liên quan chặt chẻ đến chứng mất trí nhớ và nên được kiểm tra và chẩn đoán kịp thời.
Không chỉ có việc hay bị quên là dấu hiệu của sự suy giảm về nhận thức tiềm tàng, mà những sự thay đổi lớn nhỏ về xúc giác, vị giác, khứu giác, thính giác và thị giác cũng vậy.
Tiến sĩ Clive Thomas là một bác sĩ chuyên koa về tâm thần ở Wales, người đã làm việc lâu năm trong lãnh vực đánh giá về trí nhớ và chứng mất trí nhớ đã giúp cho ông có những kiến thức hiểu biết sâu sắc về cách thức mà nhiều người đã trải qua những sự thay đổi về trí nhớ và khả năng tiếp tục sống tự lập. Theo ông cho biết, trong các bài đánh giá về trí nhớ thông thường, một số người có thể làm bài kiểm tra có kết quả rất tốt, nhưng họ thừa nhận rằng, họ biết ra,
"có điều gì đó không được ổn".
Một số khiếm khuyết do chứng mất trí nhớ có thể gây ra, ít có liên quan đến trí nhớ mà liên quan đến các giác quan và nhận thức, được khám phá trong cuốn sách mới,
"Cách tiếp cận mới về chứng mất trí nhớ: Kiểm tra khiếm khuyết cảm giác và nhận thức", do Thomas và những người khác cùng đóng góp viết ra.
Những sự trục trặc về giác quan này có thể cung cấp nhiều manh mối cho thấy não bộ đã không hoạt động ổn định nhiều năm trước khi có bất cứ triệu chứng lạ nào tương tự như chứng mất trí nhớ được chẩn đoán ra.
Một số bệnh nhân mà ông Thomas gặp, tuy không lo lắng về trí nhớ của họ, nhưng họ cho biết, đã có những sự thay đổi như cách thức mà họ không thể thực hiện các sinh hoạt đời sống quen thuộc, hoặc nhận ra rằng họ không thể làm nhiều việc cùng lúc như trước đây.
"Thật không may, hầu hết các bác sĩ đều không nhận thức ra được các biểu hiện không điển hình hoặc không mất trí nhớ của chứng sa sút trí tuệ và không biết cách nào để kiểm soát những triệu chứng xa gần này", theo bà Lenka Krajcovicova, giám đốc của Centre for Cognitive Disorders at Saint Anne’s University Hospital in the Czech Republic, cho biết.
"Các đánh giá tiêu chuẩn về những sự thay đổi trong trí nhớ thường bị bỏ qua trong cách mà chúng ta cảm nhận được thế giới bên ngoài thông qua các giác quan", ông Thomas cho biết thêm.
Mối liên hệ giữa việc bị giảm mất từng giác quan với chứng sa sút trí tuệ là như thế nào?
Khứu giác và vị giác
Các cuộc nghiên cứu cho thấy những người bị suy giảm ở khứu giác có thể dễ mắc chứng sa sút trí tuệ hơn. Mất khứu giác có thể xuất hiện trước khi được chẩn đoán mắc bệnh đến cả một thập niên.
Ông Duncan Boak, người sáng lập kiêm giám đốc điều hành của
SmellTaste, một tổ chức từ thiện có trụ sở tại Anh Quốc dành cho những người bị chi phối và ảnh hưởng do các rối loạn ở khứu giác và vị giác, cho biết các giác quan về khứu giác và vị giác của chúng ta sẽ thay đổi theo thời gian.
Điều này thường bị bác sĩ bỏ qua, một phần do thiếu sự nhận thức rằng, mất "cảm giác hóa học", việc mất đi phản ứng của một cơ quan cảm giác với các kích thích hóa học, là một yếu tố gây ra chứng sa sút về trí tuệ. Khứu giác và vị giác cũng không được kiểm tra thường xuyên như thị giác và thính giác.
Một người không còn thích những món ăn mà người ấy từng thích. Có thể do vị giác của người ấy bắt đầu thay đổi. Điều này xảy ra rất lâu trước khi mọi người nhận thức được các dấu hiệu điển hình của chứng mất trí nhớ.
Kiểm tra khứu giác thường xuyên có thể giúp chẩn đoán một loạt các vấn đề tiềm tàng này.
Theo ông Boak, người đã bị mất khứu giác sau khi bị chấn thương ở đầu, kiểm tra khứu giác định kỳ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi sức khỏe định kỳ khi chúng ta đã già đi, đồng thời hỗ trợ cho việc chẩn đoán ra sớm các bệnh lý thần kinh như bệnh Parkinson's.
Xúc giác
Hơn 60% số người bị mắc chứng mất trí nhớ từ trung bình đến nặng sẽ gặp phải các rối loạn có liên quan đến xúc giác, thường dẫn đến các vấn đề như dễ bị té ngã hoặc khó tự mặc lấy quần áo.
Xúc giác được điều khiển do hệ thống cảm giác thân thể, bao gồm cảm giác đau, áp lực, nhiệt độ và cảm giác vị trí cơ thể (hiểu được vị trí của cơ thể và tư thế của nó).
Hệ thống này sẽ thu thập các thông tin về môi trường chung quanh qua việc cảm nhận, dù là nóng, lạnh, đau, nhột, ngứa, hay thậm chí là cảm giác cần đi tiểu cấp bách khi bàng quang đã đầy.
Người mắc chứng mất trí nhớ sẽ mất đi cảm giác xúc giác do bị tổn thương các vùng não bộ có liên quan đến hệ thống cảm giác cơ thể. Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến cả cảm giác xúc giác bên ngoài và cảm giác bên trong, chẳng hạn như cảm giác đầy ở bàng quang hoặc ruột già, điều này phần nào giải thích lý do tại sao bệnh nhân mất trí nhớ thường đi tiểu không tự chủ.
Ngay cả khi não bộ nhận được tín hiệu cảm giác, nó vẫn có thể không thể đưa ra các phản ứng phù hợp, chẳng hạn như thay đổi tư thế ngồi trên ghế, mặc áo hoặc đi vệ sinh.
Thính giác
Mối liên hệ giữa chứng bị mất thính giác và chứng mất trí nhớ rất phức tạp và sẽ theo kiểu hai chiều, theo bà Emma Richards, chuyên gia nghiên cứu về lão hóa và chứng mất trí nhớ tại Đại học Swansea ở Wales và là đồng biên tập của cuốn sách mới về chứng mất trí nhớ nói trên.
Nhưng nếu bị mất thính giác thường xuất hiện trước cùng với các giác quan khác và được công nhận là một yếu tố nguy cơ chính có thể được điều chỉnh đối với chứng mất trí nhớ. Vì vậy mọi người nên chú ý đến nó. Lần đầu tiên triệu chứng bị mất thính giác được đưa vào danh sách các yếu tố nguy cơ gây ra mất trí nhớ của tạp chí
Lancet vào năm 2017.
Mất thính lực góp phần gây ra chứng mất trí nhớ vì nhiều lý do. Ví dụ, não phải hoạt động nhiều hơn để hiểu âm thanh, khiến cho khả năng ghi nhớ bị giảm sút. Ông Richards cho biết, các cuộc nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc mất thính lực có thể đẩy nhanh quá trình bị teo não, đặc biệt là ở những vùng có liên quan đến lời nói và trí nhớ.
Nếu bạn bị khó nghe, bạn thường thu mình lại, và sự cô lập xã hội sẽ không tốt cho não bộ.
Thị giác
Mất thị giác có liên quan đến việc tăng gần gấp đôi nguy cơ mắc chứng bị mất trí nhớ. Và một lần nữa, có một mối liên quan hai chiều: thị giác và não bộ có sự kết nối rất chặt chẽ, và một sự thay đổi ở não bộ sẽ gây ảnh hưởng đến thị giác, và ngược lại.
Ông David Knight, một bác sĩ nhãn khoa, người cũng đóng góp cho cuốn sách, cho biết trong nhiều loại chứng bị mất trí nhớ, những thay đổi về thị lực có thể xảy ra sớm, thường rất khó phát hiện và trước khi được chẩn đoán ra chính thức.
Ông khuyến khích mọi người nhận biết các dấu hiệu sớm, bao gồm bị té ngã thường xuyên hơn do bước đi sai lệch, bị lạc trên những tuyến đường quen thuộc, hoặc nhận thấy màu sắc có vẻ xỉn hơn hoặc độ sáng có vẻ
"không được ổn định".
Hiện nay có rất nhiều phương pháp và dụng cụ khoa học chẩn đoán rất tinh vi để theo dõi sức khỏe về thị giác của một người, nhưng có nhiều bác sĩ không nhận thức ra những sự thay đổi nhận thức có liên quan đến thị lực sẽ dẫn đến chứng bị mất trí nhớ.
Như Knight nói, việc điều chỉnh thị giác không thể đảo ngược chứng bị mất trí nhớ. Nhưng nếu phát hiện ra kịp thời và điều trị suy giảm thị lực sớm có thể giúp giảm nguy cơ tổng quát hoặc trì hoãn sự suy giảm chức năng.
Nhận thức về những thay đổi về giác quan
Hầu hết chúng ta nên nâng cao kiến thức hiểu biết để có một tuổi già khỏe mạnh, chẳng hạn như không uống rượu bia, không hút thuốc, tập thể dục thường xuyên và ăn uống lành mạnh.
Việc kiểm tra mắt, tai thường xuyên nên được thêm vào danh sách đó ở tuổi trung niên hoặc sớm hơn. Nếu bất cứ giác quan nào của chúng ta có vẻ bị suy giảm, bạn nên tham khảo ngay với bác sĩ gia đình.
Ông Thomas ủng hộ các ứng dụng nhằm kiểm tra những sự thay đổi về thời gian, về các phản ứng của cơ thể và nhận dạng mẫu thay vì chỉ cho kiểm tra trí nhớ ngắn hạn qua các bài tập đơn giản. Tin tốt là có gần 50% các yếu tố gây ra chứng mất trí nhớ có thể được loại bỏ ra trong suốt cuộc đời, nếu được nhận biết sớm và ngăn chặn kịp thời. Vậy nên, hãy nắm biết ra điều đó và luôn chú ý lắng nghe cơ thể của bạn.
