Quốc gia thu nhập thấp đang bị xếp nhóm "khủng hoảng nợ", nợ vượt 270% GDP

[therealrtz]

Tình hình nợ công của Sudan đang ở mức đặc biệt đáng lo trong nhóm nước thu nhập thấp. IMF vẫn xếp Sudan vào nhóm “in debt distress” – tức “đang trong tình trạng khủng hoảng nợ”.

Theo cơ sở dữ liệu “Government Debt to GDP” của Trading Economics, đến cuối năm 2024, tỷ lệ nợ công của Sudan vào khoảng 272% GDP. Còn theo bộ dữ liệu World Economic Outlook mới nhất của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), GDP danh nghĩa của Sudan năm 2024 khoảng 35,9 tỷ USD. Từ hai tham số này, có thể ước tính tổng nợ công quy đổi khoảng 98 tỷ USD (35,9 x 2,72), phản ánh quy mô nợ gấp gần 2,7 lần nền kinh tế.
Các giai đoạn nợ tăng mạnh của Sudan

Theo phân tích của Ngân hàng Thế giới và IMF trong Báo cáo Phân tích Bền vững Nợ (DSA), cú nhảy nợ lớn nhất diễn ra sau năm 2011 khi Nam Sudan tách ra, khiến Sudan mất phần lớn nguồn thu dầu mỏ; nợ công tăng từ khoảng 125% GDP lên vượt 200% GDP chỉ trong chưa đầy một thập kỷ và đạt 201,6% GDP vào cuối 2019.

Báo cáo nhấn mạnh “nợ công chủ yếu là nợ nước ngoài,” còn nợ trong nước chỉ chiếm khoảng 8–10% GDP thời điểm đó.

Giai đoạn 2020–2024, tỷ lệ nợ/GDP tiếp tục leo dốc, một phần do suy yếu kinh tế, lạm phát cao và chi phí tài khóa tăng trong bối cảnh bất ổn kéo dài, lên khoảng 272% GDP cuối 2024.

Trái với nhiều nền kinh tế nơi nợ chính phủ chủ yếu do nhà đầu tư nội địa nắm giữ, nợ công Sudan phần lớn là nợ nước ngoài. Theo tài liệu Hỏi-Đáp chính thức của IMF, cơ cấu chủ nợ ngoại gồm: đa phương 11%, song phương 78% (trong đó Câu lạc bộ Paris 42%, ngoài Paris 36%) và chủ nợ thương mại 11%. Nợ quá hạn chiếm tỷ trọng rất lớn trước khi khởi động tiến trình giảm nợ: IMF ghi nhận khoảng 91,7% nợ công ngoại quốc (PPG external debt) đã ở tình trạng quá hạn vào cuối 2020, phản ánh áp lực lãi phạt chồng chất nhiều năm.

Vì sao nợ phình to?

Theo DSA 2020 của World Bank-IMF, các nguyên nhân chính gồm: Sụt giảm nguồn thu ngoại tệ do mất mỏ dầu và tuyến giá dầu biến động; Thâm hụt ngân sách kéo dài, trợ cấp năng lượng và chi an sinh, quốc phòng; Tích tụ nợ quá hạn, lãi phạt và phí chồng lãi làm phình “nợ danh nghĩa”; Hạn chế tiếp cận vốn do trừng phạt và rủi ro quốc gia, buộc phụ thuộc khoản vay ưu đãi, cơ chế bắc cầu và xoay vòng nợ cũ.
Sudan đang làm gì để xử lý nợ?

Sudan tham gia HIPC (Sáng kiến Xóa nợ cho các quốc gia nghèo mắc nợ trầm trọng). Ngày 29/6/2021, IMF thông báo Sudan đạt “Điểm Quyết định” (Decision Point) trong Sáng kiến HIPC, mở đường cho giảm nợ sâu rộng khi hoàn thành các điều kiện cải cách. IMF cho biết gánh nợ ngoại có thể giảm từ khoảng 56 tỷ USD (NPV cuối 2020) xuống còn khoảng 6 tỷ USD sau khi đạt “Điểm Hoàn tất” (Completion Point) và có đủ sự tham gia của chủ nợ. Tuy nhiên, tiến trình này đòi hỏi duy trì ổn định vĩ mô, cải cách tài khóa, xử lý nợ quá hạn và phối hợp chặt chẽ với các chủ nợ song phương và đa phương, điều vốn rất khó trong bối cảnh xung đột và biến động chính trị.

Theo IMF, tham gia HIPC/MDRI là trụ cột then chốt để đưa nợ về ngưỡng bền vững; đi kèm là củng cố tài khóa, cải cách thu-chi, tăng minh bạch ngân sách và ưu tiên vay ưu đãi thay vì vay thương mại. IMF cũng nêu rõ yêu cầu đảm bảo đối xử so sánh giữa các nhóm chủ nợ để quá trình xóa/giảm nợ diễn ra công bằng. Về kỹ thuật, xóa nợ quá hạn với các định chế đa phương đã có tiền lệ: năm 2021, ngân sách bắc cầu giúp xóa nợ quá hạn với IMF/IDA, mở khóa nguồn hỗ trợ mới; song để tiến tới “Điểm Hoàn tất”, Sudan phải duy trì quỹ đạo cải cách trong điều kiện cực khó.