Nhà kinh tế Fatih Birol đã đưa Cơ quan Năng lượng Quốc tế trở thành trung tâm dữ liệu toàn cầu khiến các chính phủ, tập đoàn dầu khí và giới hoạt động khí hậu dõi theo từng báo cáo.
Khi Fatih Birol tự nhận mình là “người đàn ông nhàm chán nhất thế giới”, ít ai ngờ rằng chính ông lại là nhân vật khiến các thị trường năng lượng chao đảo mỗi khi lên tiếng.
Dưới sự lãnh đạo của nhà kinh tế 67 tuổi, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) đã bước ra ánh sáng, trở thành một trong những tổ chức có tầm ảnh hưởng lớn nhất trong những cuộc thảo luận toàn cầu về năng lượng và khí hậu.
Sinh ra ở Thổ Nhĩ Kỳ, xuất phát điểm của ông Birol không phải chính trị hay tài chính mà là điện ảnh. Ông từng là sinh viên điện ảnh tại Vienna, mê chủ nghĩa siêu thực và từng làm một bộ phim ngắn mang tên "Vụ giết người trữ tình".
Tuy nhiên, đời sống mưu sinh đã đưa ông rẽ hướng sang kinh tế năng lượng. Đây cũng là bước ngoặt mở ra con đường dẫn ông đến vị trí quyền lực hiện tại, theo New York Times.
Từ "người ghi sổ" đến định hướng năng lượng toàn cầu
Trước khi trở thành Giám đốc điều hành IEA vào năm 2015, ông Birol đã trải qua hơn hai thập kỷ hoạt động trong tổ chức này, bắt đầu từ vị trí chuyên viên phân tích số liệu.
Ông Birol từng làm việc cho Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC), nơi ông tìm hiểu về cấu trúc quyền lực của ngành năng lượng truyền thống. Chính trải nghiệm đó giúp ông Birol định hình quan điểm độc lập, cân bằng giữa dữ liệu và chính trị khi chuyển sang IEA.
Giám đốc Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) Faith Birol. Ảnh: New York Times.
IEA, được thành lập từ thập niên 1970 theo sáng kiến của Henry Kissinger sau khủng hoảng dầu mỏ, ban đầu chỉ nhằm theo dõi nguồn cung dầu toàn cầu và ngăn ngừa cú sốc giá năng lượng.
Tuy nhiên, dưới thời ông Birol, tổ chức này đã mở rộng sứ mệnh: không chỉ quan sát thị trường dầu khí mà còn dự báo xu thế năng lượng tái tạo, điện gió, điện mặt trời và lộ trình phát thải ròng bằng 0.
Sự chuyển hướng đó cũng từng gây không ít tranh cãi. Trong báo cáo năm 2020, ông Birol chỉ đạo IEA thay đổi mô hình dự báo: từ việc giả định những quốc gia “giữ nguyên chính sách hiện tại” sang dựa trên “các cam kết cắt giảm phát thải đã công bố”.
Động thái nói trên khiến IEA trở thành mục tiêu chỉ trích của nhiều tập đoàn nhiên liệu hóa thạch và cả chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Bộ trưởng Năng lượng Mỹ khi đó, Chris Wright, công khai gọi dự báo của IEA là “phi lý” vì cho rằng nhu cầu nhiên liệu hóa thạch sẽ không sớm giảm. Một số nghị sĩ Cộng hòa thậm chí đe dọa cắt khoản đóng góp 14% ngân sách của Mỹ cho tổ chức này.
Tuy nhiên, ông Birol vẫn giữ nguyên lập trường: “Chúng tôi không hát theo ai cả, bài ca của chúng tôi là dữ liệu và dữ liệu luôn thắng”.
Ông Birol gặp gỡ Thượng nghị sĩ Mỹ Lisa Murkowski. Ảnh: New York Times.
Trong khi nhiều lãnh đạo quốc gia và tập đoàn năng lượng cố gắng chiếm lấy ảnh hưởng của IEA, ông Birol vẫn giữ phong cách điềm tĩnh, thậm chí có phần khắc khổ: bữa trưa chỉ gồm hai quả trứng luộc và một trái chuối.
Dẫu vậy, đằng sau sự giản dị đó là một chiến lược rõ ràng: biến IEA thành tiếng nói toàn cầu về định hướng năng lượng và chính ông là người biên tập “bản nhạc dữ liệu” ấy.
Các báo cáo thường niên của IEA giờ đây không chỉ định hình các kế hoạch đầu tư hàng tỷ USD mà còn ảnh hưởng đến chiến lược năng lượng của hơn 30 quốc gia thành viên. Nhiều nước, trong đó có Ấn Độ và Brazil, đang trên lộ trình gia nhập tổ chức, càng củng cố vai trò của ông Birol trong bàn cờ năng lượng toàn cầu.
Ảnh hưởng rộng khắp
“Tôi không bảo ai phải làm gì, tôi chỉ cho họ thấy điều gì có khả năng xảy ra nhất” là quan điểm thực dụng đã giúp ông Birol duy trì vị thế cân bằng giữa hai cực: giới hoạt động khí hậu và ngành dầu khí truyền thống.
“Những dự báo của IEA, dưới thời Birol mang tính thực tế cao hơn nhiều so với các diễn đàn khí hậu của Liên Hợp Quốc. Ông ấy không chỉ nói về mục tiêu mà còn chỉ rõ nỗ lực cần thiết để đạt được nó”, cựu Đại sứ Ấn Độ tại Pháp Jawed Ashraf nhận xét.
Một bước ngoặt khác là khi IEA công bố “kịch bản phát thải ròng bằng 0” gồm 400 mốc cần đạt để thế giới ngừng hoàn toàn việc bổ sung khí nhà kính vào bầu khí quyển vào năm 2050. Một trong những mốc gây tranh luận là yêu cầu chấm dứt đầu tư vào các mỏ dầu, than, khí mới. Phát biểu này nhanh chóng trở thành “khẩu hiệu” của giới hoạt động môi trường, dù ông Birol khẳng định đó không phải mệnh lệnh mà là kết quả tất yếu của mô hình dữ liệu.
Bất chấp những phản ứng gay gắt từ OPEC, vốn cáo buộc IEA “chống dầu mỏ”, uy tín của ông Birol vẫn tăng. Ông được hơn chục quốc gia trao tặng huân chương danh dự, trong đó có Huân chương Mặt trời mọc hạng Nhất của Nhật Bản và Huân chương Zayed của Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).
Dưới thời ông Birol, IEA đã tăng gấp đôi quy mô, với hàng nghìn chuyên gia ứng tuyển vào vị trí từng do chính ông đảm nhiệm thập niên 1990. Ông cũng được tái bổ nhiệm cho nhiệm kỳ thứ ba kéo dài đến năm 2027. Đây là minh chứng rõ ràng cho sự tin tưởng của cộng đồng quốc tế đối với nhà kinh tế này.
Tuy nhiên, ông Birol cũng hiểu rằng ảnh hưởng không đồng nghĩa với đồng thuận. Trong năm 2025, dưới sức ép từ Washington, IEA phải khôi phục lại “kịch bản chính sách hiện hành” bên cạnh hai mô hình dự báo còn lại. Ông Birol thừa nhận: “Khi cố gắng làm hài lòng tất cả, có thể sẽ chẳng ai hài lòng cả”.
Dẫu vậy, triết lý của ông Birol vẫn không đổi: dùng dữ liệu để buộc thế giới suy nghĩ nghiêm túc về tương lai năng lượng.
“Tôi ở đây để khiến mọi người tưởng tượng về tương lai, thật sự tưởng tượng. Tuy nhiên, điều đó rất khó. Con người chỉ chú ý đến biến đổi khí hậu khi thảm họa xảy ra. Chúng ta cần một kế hoạch, trước khi quá muộn”, ông nói.
VietBF@ sưu tập
