Andriy Yermak - Chánh văn phòng Tổng thống - đã tích lũy quyền lực chưa từng có trong chính phủ Ukraine, ảnh hưởng tới Quốc hội, Nội các và các cơ quan nhà nước quan trọng. Dù nắm quyền lớn, Yermak luôn là nhân vật gây tranh cãi, bị hoài nghi trong và ngoài Ukraine. Liệu Tổng thống Volodymyr Zelensky đã sẵn sàng sa thải người trợ lý thân cận đầy tai tiếng này?
Theo tờ Kyiv Independent, ông Yermak đã kiểm soát lực lượng thực thi pháp luật thông qua các trợ lý thân tín và thường đứng ở trung tâm các cuộc họp ngoại giao, đẩy lùi vai trò truyền thống của Bộ Ngoại giao Ukraine.
Với vị trí “người gác cổng” của Tổng thống Zelensky, ông Yermak trở nên không thể thiếu nhưng cũng là nguồn gốc gây tranh cãi và bị chế giễu. Một quan chức châu Âu thừa nhận: “Chúng tôi phải làm việc với ông ta, vì ông ta là người của Tổng thống Zelensky".
Ông Zelensky cân nhắc hi sinh ông Yermak?
Ukraine vừa chấn động với vụ bê bối tham nhũng lớn nhất trong nhiệm kỳ của Tổng thống Zelensky, liên quan đến các thành viên thân cận tổng thống. Dù ông Yermak không bị nêu tên trong danh sách bị điều tra, nhưng các nguồn tin cho biết Tổng thống Zelensky đang cân nhắc sa thải ông để cứu thể diện.
Daria Kaleniuk, Giám đốc Trung tâm Chống Tham nhũng Ukraine, nhận định: “Để chứng minh Tổng thống không liên quan đến tham nhũng, ông ấy phải loại bỏ toàn bộ vòng tròn thân tín, bao gồm cả ông Yermak".
Vụ án liên quan tới hơn 100 triệu USD bị rửa tiền, các quan chức cao cấp như Timur Mindich - bạn thân và đồng sở hữu công ty Kvartal 95 của ông Zelensky - cùng cựu Phó Thủ tướng Oleksii Chernyshov, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Herman Halushchenko, Bộ trưởng Năng lượng Svitlana Hrynchuk và Rustem Umerov. Một số tiền từ vụ án được cho là dùng để xây nhà sang trọng cho các quan chức cấp cao, trong đó có thể có Yermak.
Các trợ lý cũ của ông Yermak, như Andriy Smyrnov, Kyrylo Tymoshenko và Rostyslav Shurma, cũng bị điều tra tham nhũng hoặc tích lũy tài sản lớn trong thời gian phục vụ ông. Điều này làm dấy lên nghi ngờ Yermak dung túng hoặc trực tiếp tham gia tham nhũng.
Ông Andriy Yermak - Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine. Ảnh Viktor Kovalchuk / Global Images Ukraine qua Getty Images
Ông Andriy Yermak quen ông Zelensky từ năm 2010 và nhờ mối quan hệ thân thiết với tổng thống, từ một luật sư kiêm nhà sản xuất phim không có kinh nghiệm chính trị, ông nhanh chóng leo lên đỉnh quyền lực. Ông đảm nhận các công việc vượt ngoài chuyên môn, bảo đảm ý chí tổng thống được thực thi tuyệt đối.
“Yermak là nút bấm chính trên điều khiển từ xa của ông Zelensky”, nhà phân tích Volodymyr Fesenko nhận định. Ông Yermak luôn thực hiện mọi yêu cầu của Tổng thống, ngay cả khi không đồng ý, và hấp thụ mọi chỉ trích của công chúng để bảo vệ ông Zelensky. Dần dần, ông Yermak trở thành người quyền lực thứ hai sau Tổng thống, quản lý hầu hết các khía cạnh thực thi chính sách.
Ông Yermak đặc biệt kiểm soát chính sách đối ngoại, từng là trưởng đoàn đàm phán với Nga từ 2019, và liên tục gặp các lãnh đạo quốc tế, trong đó có cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan. Yermak dần thay thế Ngoại trưởng Dmytro Kuleba bằng Andriy Sybiha, vốn là cấp phó của ông.
Tuy nhiên, một số quan chức Mỹ, đặc biệt dưới chính quyền Trump, không muốn tiếp xúc với ông Yermak do ông bị coi là thiên vị và thiếu thông tin về chính trị Mỹ. Ở Kiev, việc ông Yermak được Tổng thống Zelensky cử dẫn các cuộc đàm phán quốc tế đã trở thành đề tài châm biếm.
Yermak còn ảnh hưởng tới hệ thống thực thi pháp luật qua Phó Chánh văn phòng Oleh Tatarov, người được cho là điều hành Cảnh sát Quốc gia, Cơ quan An ninh và Cơ quan Điều tra Nhà nước theo lợi ích của Văn phòng Tổng thống. Mặc dù vướng bê bối tham nhũng, ông Tatarov không bị sa thải nhờ được ông Yermak bảo vệ.
Người kế nhiệm ông Tatarov, Tổng công tố Ruslan Kravchenko - là học trò của ông Yermak - đã từng tiến hành các cuộc khám xét rộng rãi tại Cơ quan Chống Tham nhũng Quốc gia NABU, nhưng quyền tự chủ của NABU sau đó được khôi phục nhờ áp lực từ dư luận và EU.
Mức độ tin cậy của ông Yermak trong dân chúng thấp, chỉ 17,5% người Ukraine tin tưởng ông, 67% người được hỏi trả lời không tin ông, theo khảo sát của Trung tâm Razumkov.
Văn phòng Tổng thống nắm quyền chưa từng có nhờ đảng Đầy tớ của Nhân dân của ông Zelensky chiếm đa số tại Quốc hội 2019 và tình trạng chiến tranh với Nga, cho phép áp dụng luật lệ đặc biệt.
Quốc hội và nội các gần như không thể chống lại quyền lực này. Các cơ quan thuế, hải quan, giám sát tài chính, Ủy ban Chống độc quyền và Quỹ Tài sản Nhà nước cũng do các đồng minh của ông Yermak lãnh đạo.
Sau bê bối tham nhũng, một số thành viên đảng cầm quyền đã bắt đầu phản đối ông Yermak, cho rằng việc ông từ chức sẽ giúp xoa dịu dư luận và ổn định tình hình.
Loại bỏ đối thủ và củng cố quyền lực
Ông Yermak luôn loại bỏ bất cứ ai có khả năng trở thành đối thủ của ông. Những nhân vật nổi bật bị “hạ bệ” bao gồm Tổng tư lệnh quân đội Valerii Zaluzhnyi và Bộ trưởng Hạ tầng Oleksandr Kubrakov. Ông cũng được cho là đang cố gắng lấn át Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Chuyển đổi số Mykhailo Fedorov để kiểm soát việc mua sắm drone quân sự.
Hầu hết những người có tiếng nói xung quanh Tổng thống Zelensky đều bị ông Yermak loại bỏ. Điều này giúp ông Yermak gần như nắm quyền điều hành toàn bộ hoạt động chính phủ. Như Vitaliy Shabunin, lãnh đạo Trung tâm Chống Tham nhũng Ukraine, nhận định: “Suy nghĩ trong đầu tổng thống bị chi phối bởi một người duy nhất".
Ông Andriy Yermak đã trở thành cánh tay phải quyền lực nhưng đầy tai tiếng của Tổng thống Zelensky. Quyền lực tập trung, sự kiểm soát nội bộ, và dính líu gián tiếp tới các bê bối tham nhũng khiến vị chánh văn phòng trở thành điểm nóng của dư luận.
Giờ đây, trước áp lực từ vụ bê bối lớn nhất nhiệm kỳ và yêu cầu minh bạch, ông Zelensky có thể phải đưa ra quyết định khó khăn: giữ ông Yermak hay cắt bỏ “cánh tay phải” đang trở thành một gánh nặng chính trị.
