Ngày 8 Tháng Mười Một, giữa lúc Á Châu đang căng như dây đàn vì eo biển Đài Loan, Tổng Lãnh Sự Trung Quốc tại Osaka Tiết Kiến (Xue Jian) buông lời đe dọa “chặt cái đầu bẩn thỉu” của Thủ Tướng Nhật Sanae Takaichi. Câu nói thô bạo ấy không chỉ là một màn vung dao trên mặt trận ngoại giao, mà còn phơi bày nỗi bất an của Bắc Kinh trước một nước Nhật đang từng bước thoát khỏi cái bóng sau Thế Chiến Thứ Hai để trở lại thành cường quốc an ninh ở Á Châu.
Chỉ mới hai tuần trước, người ta còn thấy ông Tập Cận Bình và bà Sanae Takaichi mỉm cười bắt tay tại Nam Hàn, nói những lời “láng giềng hữu nghị, hợp tác cùng có lợi.” Thế nhưng, chỉ một câu nói về Đài Loan tại Quốc Hội Nhật đã biến bầu không khí “ổn định và lành mạnh” ấy thành một cuộc khẩu chiến tóe lửa.
Từ cái bắt tay ở Seoul đến lời dọa ‘chặt đầu’
Ngày 31 Tháng Mười tại Nam Hàn, trong lần gặp đầu tiên với Chủ Tịch Tập Cận Bình, tân Thủ Tướng Sanae Takaichi cố gắng đặt lại một quỹ đạo mới cho quan hệ Tokyo – Bắc Kinh. Bà nói Nhật muốn “cùng có lợi” và “làm sâu sắc hơn quan hệ cá nhân” giữa hai nhà lãnh đạo. Ông Tập đáp lại bằng thứ ngôn ngữ ngoại giao quen thuộc: Nhật – Trung là “đối tác quan trọng”, cần xây dựng quan hệ song phương “lâu dài, ổn định và lành mạnh,” phù hợp với kỳ vọng nhân dân hai nước và cộng đồng quốc tế.
Nhưng mặt nạ ngoại giao không giữ được lâu. Ngày 7 Tháng Mười Một, trước Quốc Hội, bà Takaichi đã vạch một đường ranh đỏ sắc lạnh: một cuộc tấn công vào Đài Loan có thể được xem như “tình huống đe dọa sự tồn vong của nước Nhật,” và trong tình huống ấy, Tokyo có thể thực thi quyền phòng vệ. Đó là cách nói thẳng, rõ ràng và cứng rắn nhất của Nhật về vấn đề Trung Quốc – Đài Loan kể từ thời cố Thủ Tướng Shinzo Abe.
Năm 2021, Shinzo Abe từng tuyên bố: “Bất kỳ cuộc khủng hoảng nào xảy ra với Đài Loan cũng là cuộc khủng hoảng đối với Nhật, và cũng là cuộc khủng hoảng đối với liên minh Mỹ – Nhật.” Suốt một thời gian dài sau đó, chưa có thủ tướng nào dám lặp lại tinh thần ấy. Thời người tiền nhiệm Shigeru Ishiba, Tokyo luôn né tránh nhắc đến Đài Loan như một vấn đề sinh tử. Sanae Takaichi là người đầu tiên phá vỡ sự im lặng đó – và lập tức nhận một cú phản pháo mang tính đe dọa cá nhân từ Bắc Kinh.
Lời dọa của Tiết Kiến đã đổ thêm dầu vào lửa trong một quan hệ vốn đã “dễ vỡ.” Với Trung Quốc, Nhật không chỉ là láng giềng khó chịu mà còn là ký ức chiến tranh không bao giờ được phép… “xóa mờ.” Và mỗi khi cần gây áp lực, Bắc Kinh lại rút con dao lịch sử ấy ra mài.
Bắc Kinh tung ‘chiến binh sói’ và cuộc chiến ký ức
Ngay sau phát biểu của bà Takaichi, bộ máy tuyên truyền Trung Quốc lập tức vận hành hết công suất. Báo chí nhà nước thi nhau gọi phát ngôn của bà là “cực kỳ hiểm độc,” là “lần đầu tiên trong 80 năm Nhật dám dọa dùng vũ lực khiêu khích Trung Quốc.” Hệ thống “chiến binh sói” – những nhà ngoại giao thích đấu khẩu trên mạng xã hội – đồng loạt công kích cá nhân Sanae Takaichi, biến bà thành biểu tượng mới của “chủ nghĩa quân phiệt Nhật” trong mắt dư luận Trung Quốc.
Trên mặt trận văn hóa, Bắc Kinh cũng không đứng yên. Nhân dịp kỷ niệm ngày kết thúc Đệ Nhị Thế Chiến, Trung Quốc tăng cường những chiến dịch nhắc lại “tội ác Nhật Bản,” cáo buộc Tokyo “trắng trợn che đậy lịch sử.” Chỉ tính từ đầu năm, ít nhất bốn bộ phim về Thế Chiến Thứ Hai được tung ra, trong đó có phim xoáy sâu vào cuộc thảm sát Nam Kinh do quân đội phát xít Nhật gây ra. Lịch sử, trong tay Bắc Kinh, lại một lần nữa trở thành vũ khí.
Cuộc chiến ký ức ấy gắn chặt với vấn đề Đài Loan. Hòn đảo này từng là thuộc địa của Nhật. Khi Nhật bại trận, Quốc Dân Đảng tiếp quản Đài Loan. Vài năm sau, thua cuộc trong nội chiến, Quốc Dân Đảng lại rút chạy ra đây và cát cứ hòn đảo. Bắc Kinh luôn khẳng định: kết thúc Đệ Nhị Thế Chiến đồng nghĩa với việc Đài Loan “trở về tay Trung Quốc,” đặc biệt sau khi thoát khỏi ách Nhật.
Nhưng từ góc nhìn của Tokyo và Đài Bắc, câu chuyện không đơn giản chỉ là “chủ quyền lịch sử.” Đó là câu chuyện về an ninh, về tuyến hàng hải sống còn, và về một trật tự Á Châu đang bị thử thách từng ngày.
Đài Loan trong mắt ‘bà đầm thép’ Sanae Takaichi
Sanae Takaichi từng nói bà ngưỡng mộ Margaret Thatcher và muốn trở thành “bà đầm thép” của nước Nhật. Trước khi bước vào chính trường, bà là MC truyền hình – một gương mặt quen thuộc trên màn ảnh. Bước ngoặt chính trị đến với Takaichi vào thập niên 1980, khi xung đột thương mại Mỹ – Nhật leo thang.
Muốn hiểu Mỹ nghĩ gì về Nhật, Takaichi sang làm việc tại văn phòng dân biểu Dân Chủ Patricia Schroeder – người nổi tiếng với những phát biểu gay gắt, đôi khi miệt thị Nhật Bản. Trong thời gian ở Washington, điều khiến bà sốc không phải chỉ là những lời chỉ trích, mà là sự… hời hợt: nhiều người Mỹ nhầm lẫn tiếng Nhật với tiếng Trung, nhầm cả món ăn Nhật với món ăn Hàn và Trung. Từ trải nghiệm ấy, bà rút ra một kết luận lạnh người: nếu Nhật không đủ sức tự bảo vệ, vận mệnh đất nước có thể bị quyết định bởi những cái nhìn phiến diện từ phương Tây.
Năm 1992, bà tranh cử lần đầu với tư cách ứng viên độc lập và thất bại. Không bỏ cuộc, một năm sau Takaichi đắc cử, rồi gia nhập Đảng Dân Chủ Tự Do (LDP) năm 1996. Từ đó đến nay, bà mười lần thắng cử, chỉ thất bại duy nhất một lần, trở thành một trong những giọng nói bảo thủ mạnh mẽ nhất trong LDP. Bà từng giữ hàng loạt vị trí chủ chốt: bộ trưởng An Ninh Kinh Tế, quốc vụ khanh phụ trách Thương Mại và Công Nghiệp, bộ trưởng Nội Vụ và Truyền Thông…
Là “học trò” thân cận của Shinzo Abe, Sanae Takaichi theo đuổi đường lối đối ngoại cực kỳ cứng rắn. Bà thường xuyên viếng Đền Yasukuni – nơi thờ liệt sĩ Nhật, trong đó có cả tội phạm chiến tranh – như một tuyên bố không che giấu về quan điểm lịch sử. Bà kêu gọi nới lỏng những hạn chế trong Hiến Pháp về Lực Lượng Phòng Vệ, tăng mạnh năng lực quốc phòng và siết chặt quan hệ với Mỹ cùng các đối tác “cùng chia sẻ giá trị.”
Trong mắt Takaichi, Trung Quốc không chỉ là đối tác kinh tế mà là mối đe dọa chiến lược dài hạn. Những vấn đề như Đài Loan, ký ức chiến tranh, tranh chấp biển đảo… theo bà, phải được xử lý bằng lập trường rắn, chứ không phải nhún nhường mong vỗ về. Bà công khai thân thiện với Đài Loan: chỉ một tuần trước ngày chính thức thủ tướng, Takaichi gọi Đài Loan là “người bạn quý,” gửi thư tay chúc mừng Tổng Thống Lại Thanh Đức nhân Quốc Khánh 10 Tháng Mười.
Trong các trả lời bằng văn bản gửi viện nghiên cứu Hudson, bà nhấn mạnh: hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan là mối quan tâm trực tiếp của Nhật và có “tầm quan trọng tối cao” đối với cộng đồng quốc tế. Những thay đổi đơn phương bằng vũ lực nhằm phá vỡ nguyên trạng sẽ không bao giờ được chấp nhận. Đó không chỉ là câu chữ ngoại giao – đó là lời cảnh báo gửi thẳng đến Bắc Kinh.
Tự lực tự cường và bản thiết kế an ninh mới của Nhật
Dù coi Mỹ là đồng minh trụ cột, Sanae Takaichi không giấu sự dè chừng với tính khó đoán của Washington. Bởi vậy, trong tầm nhìn an ninh của bà, Nhật và Đài Loan – cùng với Úc, Ấn Độ, Philippines và một số nước châu Âu – phải cùng nhau dệt nên một mạng lưới “liên minh bán an ninh,” một tấm lưới phòng thủ chằng chịt đủ sức kìm hãm những tham vọng bành trướng.
Chính sách an ninh của Nhật dưới thời Takaichi là sự tiếp nối và đẩy xa bản phác thảo mà Shinzo Abe để lại. Abe từng lập Bộ Quốc Phòng và Ban Thư Ký An Ninh Quốc Gia, đặt nền móng cho một nước Nhật “bình thường” về mặt quân sự. Giờ đây, Takaichi muốn đi tiếp quãng đường dang dở đó: xây dựng một bộ máy an ninh quốc gia đủ mạnh để đứng ngang hàng Mỹ và các đồng minh.
Mới đây, LDP và đảng Ishin no Kai (Canh Tân) đã thỏa thuận hợp tác thành lập cơ quan tình báo quốc gia. Ngày 14 Tháng Mười Một, LDP lập Ban Chiến Lược Tình Báo và họp phiên đầu tiên. Mục tiêu của bà Takaichi là tiến tới thành lập Cục Tình Báo Quốc Gia và ban hành Luật Phòng Chống Gián Điệp – điều mà Bắc Kinh dĩ nhiên nhìn như một mũi dao chĩa về phía mình.
Song song, Tokyo cũng bắt đầu nói về chính sách hạt nhân – một vùng cấm kỵ bấy lâu nay. Trong bộ ba văn kiện an ninh quốc gia dự kiến hoàn tất năm 2026, chính phủ Takaichi hé lộ khả năng tranh luận về việc sửa đổi hoặc loại bỏ ba nguyên tắc phi hạt nhân (“không sản xuất, không sở hữu, không sử dụng vũ khí hạt nhân”).
Tháng Mười Hai tới, Quốc Hội Nhật sẽ bỏ phiếu thông qua ngân sách quốc phòng lớn nhất từ trước tới nay, với mục tiêu chi tiêu quốc phòng chạm mức 2% GDP. Với Sanae Takaichi, Đài Loan chỉ là một mắt xích trong bức tranh lớn hơn nhiều: đó là thời khắc định hình lại toàn bộ cấu trúc an ninh Á Châu sau gần 80 năm.
Á Châu trước bước ngoặt hiểm nghèo
Từ một lời đe dọa “chặt đầu” thô bạo của một tổng lãnh sự, người ta thấy hiện ra cả một đường nứt địa – chính trị chạy dài từ Bắc Kinh tới Tokyo, vòng qua Đài Bắc và kéo sang cả Washington, Canberra, New Delhi. Cuộc khẩu chiến Trung – Nhật lần này không chỉ là cuộc đấu miệng giữa hai cái tôi dân tộc; nó là tiếng vang của một cuộc tái sắp xếp trật tự quyền lực trên toàn bộ khu vực.
Trong mắt Bắc Kinh, một nước Nhật do “bà đầm thép” Sanae Takaichi lãnh đạo, liên kết chặt chẽ với Đài Loan và các đồng minh, là viễn cảnh “cực kỳ nguy hiểm.” Trong mắt Tokyo, một Trung Quốc luôn sẵn sàng vung dao lịch sử, o ép hàng xóm bằng sức mạnh quân sự và khẩu chiến ngoại giao, mới là mối đe dọa hiện hữu cho tuyến hàng hải và sinh mệnh quốc gia.
Giữa hai lăng kính đối nghịch ấy, Đài Loan trở thành đường ranh sinh tử – không chỉ cho đảo quốc 23 triệu dân, mà còn cho câu hỏi lớn hơn: Á Châu trong nhiều thập kỷ tới sẽ là vùng biển tự do, hay là ao nhà của một đế quốc mới.
Trong cuộc chơi ấy, khẩu chiến chỉ là bề mặt. Ẩn dưới là những ngân sách quốc phòng đang phình to, là những hiệp ước an ninh mới hình thành, là các bộ phim chiến tranh được sản xuất dồn dập như bức tường tuyên truyền. Và trong tiếng ồn ào của những lời dọa dẫm “chặt đầu,” câu hỏi thật sự dành cho cả khu vực là: ai đang âm thầm cầm dao trên bàn cờ Á Châu – và liệu còn cơ hội nào để cất nó trở lại vào vỏ, trước khi quá muộn.
