Khi khoang máy bay hóa… quán nhậu trên trời
Nhà văn Amelia Mularz bay chuyến đêm từ Chicago đi Los Angeles, tưởng sẽ được ngủ yên vài tiếng trên trời. Vậy mà ngay trước giờ cất cánh, một hành khách say bí tỉ lảo đảo ngồi xuống cạnh cô. Máy bay vừa đẩy khỏi gate, người đàn ông bật dậy lao vào nhà vệ sinh và ói đến mức phải gọi đội vệ sinh vào dọn, chuyến bay trễ thêm một tiếng, còn anh chàng say xỉn bị mời xuống máy bay.
Câu chuyện của Mularz không hề hiếm. Từ những vụ cãi vã, la hét, sàm sỡ cho đến hành khách tìm cách mở cửa khẩn cấp giữa trời, một mẫu số chung xuất hiện trong vô số báo cáo sự cố: rượu. Một nghiên cứu về hàng ngàn biên bản hành khách gây rối cho thấy điều lặp đi lặp lại trong mọi dòng tường trình của phi công, tiếp viên, nhân viên mặt đất là: “Alcohol. Alcohol. Alcohol.”
Rượu – mẫu số chung của mọi hỗn loạn trên máy bay
Hai nhà nghiên cứu Lynne M. Vieraitis và Sheryl Skaggs đã đọc hơn 1.600 báo cáo gửi lên hệ thống An toàn Hàng không, phân loại từ chửi bới, chống lệnh, đánh nhau cho đến quấy rối và tấn công tình dục. Họ nhanh chóng nhận ra, trong hầu hết các trường hợp, rượu là chất xúc tác. Người không chịu cất hành lý, cãi lộn vì chỗ ngồi, chửi tiếp viên, tấn công người khác, sàm sỡ phụ nữ – phía sau thường là những ly bia, ly whisky quá đà.
Các khảo sát tại Anh cũng cho thấy hơn một nửa người lớn từng phải đối mặt với hành khách say xỉn trên máy bay, và đa số đồng ý rằng đây đã là một “vấn đề nghiêm trọng”. Các câu chuyện kinh hoàng tràn ngập báo chí: người đàn ông bị trói bằng băng keo vì đòi mở cửa khẩn cấp, phi công dự bị gây náo loạn trên chuyến Alaska Airlines, hay những hành khách hung hăng đến mức phải còng tay bằng dây rút.
Tiếp viên giữa 30.000 feet: không thể “đuổi khách khỏi quán”
Tất cả những báo cáo này được viết bởi người trong cuộc – tiếp viên, nhân viên cổng, phi công. Nhiều tiếp viên nói họ có quyền ghi nhận, nhưng hiếm khi cảm thấy hãng bay “đứng sau lưng” bảo vệ họ. Không giống như quán bar có thể mời khách về, khoang máy bay là một ống kim loại kín, lơ lửng giữa bầu trời, nơi không ai có thể bị “đẩy ra cửa”.
Tiếp viên được huấn luyện kỹ về an toàn và kỹ năng hạ nhiệt xung đột, nhưng họ vẫn là con người, phải vừa dọn dẹp, phục vụ, kiểm tra an toàn, vừa đối phó với những kẻ say không kiểm soát được hành vi. Mà lý do người ta uống cũng nhiều: kẻ sợ bay cần vài ly “lấy can đảm”, người khác muốn dễ ngủ trên chuyến đêm, có người uống quá tay vì chuyến bay trễ, hoặc quên mất rằng trên máy bay, không khí khô và áp suất khiến rượu “ngấm” nhanh hơn trên mặt đất.
Vieraitis còn cho rằng dịch vụ tệ và không gian chật chội cũng góp phần đẩy hành khách tới điểm bùng nổ. Ghế ngày càng chật, khoảng cách giữa các hàng bị cắt bớt, khoang hành lý nhỏ khiến người ta phải đóng thêm tiền gửi hành lý, cảm giác bị “bòn rút” ở mọi bước chân. Bực bội tích tụ, thêm vài ly rượu, là đủ nổ tung.
Hãng bay, sân bay hay quán bar – ai phải chịu trách nhiệm?
Trong chuyến bay của Amelia Mularz, tiếp viên xử lý khá chuyên nghiệp, nhưng chính họ cũng than phiền rằng lẽ ra nhân viên cổng phải chặn hành khách quá say ngay từ đầu. Mularz thú nhận, có lúc cô tự hỏi có nên báo với ai đó rằng người đàn ông này đã say lắm rồi, rồi lại thấy kỳ lạ khi phải “mách lẻo” về một người lớn trước mặt anh ta.
Đổ lỗi vòng tròn như thế không hiếm. Tiếp viên cho rằng bộ phận mặt đất “thả cửa”, hãng bay lại nói trách nhiệm thuộc về quán bar và nhà hàng trong sân bay – nơi bán rượu “vô tội vạ.” Từng là hãng khởi xướng tranh luận, Ryanair nhiều lần kêu gọi áp hạn mức uống tại sân bay, đề nghị chỉ cho hành khách dùng tối đa hai ly trước khi bay. Họ phàn nàn rằng sân bay hưởng lợi từ tiền bán rượu, nhưng chính hãng bay mới là bên gánh hậu quả an toàn.
Ryanair lập luận: các chuyến bay của họ đều ngắn, lượng rượu bán trên máy bay không nhiều, nên nguồn say xỉn chủ yếu đến từ quán bar sân bay. Thêm vào đó, thời “chỉ uống bia rồi ngủ gục” đã qua; giờ đây, nhiều người còn dùng kèm thuốc, chất kích thích, khiến hành vi hung hăng, mất kiểm soát dễ xảy ra hơn.
Luật, án phạt và con gà đẻ trứng vàng mang tên… minibar
Ở Mỹ, Cục Hàng không Liên bang (FAA) là cơ quan có quyền xử lý hành khách gây rối trên chuyến bay. Mức phạt có thể lên tới hàng chục ngàn đô, như vụ một phụ nữ bị phạt gần 82.000 USD vì vừa cắn, vừa húc đầu, vừa cố mở cửa máy bay, buộc phi hành đoàn phải trói lại bằng dây rút. Các hãng bay cũng có quyền cấm bay suốt đời đối với những hành khách vi phạm, như trường hợp một người bị hãng Spirit đuổi vĩnh viễn vì lén vape trong toilet.
Nhưng giữa những quy định nghiêm khắc đó là một sự thật khó chịu: rượu là món sinh lời khủng khiếp cho cả hãng bay lẫn sân bay. Ghế hạng nhất, hạng thương gia thường được “kèm” rượu miễn phí. Các quầy bar trong nhà ga thu lợi lớn từ tâm lý “ngồi chờ bay làm vài ly cho bớt chán”. Không lạ khi nhiều sân bay từ chối hé lộ doanh thu từ đồ uống có cồn.
Dù vậy, dư luận đang đổi chiều. Ngày càng nhiều hành khách ủng hộ giới hạn đồ uống trong sân bay và trên máy bay. Khảo sát cho thấy đa số sẵn sàng chấp nhận việc hạn chế số ly hoặc thậm chí kiểm tra nồng độ cồn trước khi lên máy bay. Vấn đề là liệu ngành hàng không có dám “đụng” vào con gà đẻ trứng vàng của chính mình hay không.
Giữa bầu trời, sự an toàn không thể say xỉn theo lợi nhuận
Đi máy bay vốn đã căng thẳng: trễ chuyến, an ninh, kiểm tra hành lý, ghế chật, giá vé cao. Thêm vào đó là những hành khách say khướt, la hét, đập ghế, sàm sỡ người khác, hoặc tệ hơn là đe dọa an toàn chuyến bay, khiến bầu trời – vốn nên là nơi mọi người cùng an tâm di chuyển – bỗng giống một quán nhậu đóng kín cửa ở cao độ 30.000 feet.
Không ai muốn biến chuyến bay của mình thành đoạn clip lan truyền trên mạng với cảnh tiếp viên vật lộn trói hành khách. Câu hỏi không còn là “rượu có gây rối hay không” – câu trả lời đã quá rõ. Câu hỏi thực sự là: chúng ta có dám đặt sự an toàn, sự tôn trọng lẫn nhau và điều kiện làm việc của tiếp viên lên trên lợi nhuận từ những ly cocktail và pint bia hay không.
Cho đến khi các hãng bay, sân bay và cơ quan quản lý cùng chịu ngồi lại, cùng nhận phần trách nhiệm của mình, mỗi chuyến bay sẽ vẫn là một canh bạc: bạn hy vọng người ngồi cạnh mình chỉ gây tiếng ngáy, chứ không phải tiếng la hét nồng nặc mùi rượu. Và trong canh bạc đó, những người ở tuyến đầu chịu trận nhiều nhất vẫn là các tiếp viên – những người không được phép say, nhưng mỗi ngày phải đối diện với hậu quả của quá nhiều người khác say thay phần mình.
