Cơn ác mộng giữa rừng bê tông
Giữa một Hong Kong hào nhoáng với những tòa tháp kính thép vươn lên trời cao, ít ai ngờ thảm họa kinh hoàng nhất trong nhiều thập niên lại xảy ra ở một khu nhà ở công cộng dành cho người lao động, người già, tại khu Tai Po. Ngọn lửa bùng lên hôm thứ Tư ở tổ hợp Wang Fuk Court – nơi hơn 4.000 cư dân chen chúc sinh sống – rồi nhanh chóng biến cả một cụm chung cư thành địa ngục rực đỏ giữa đêm. Tính đến ngày thứ Sáu, con số tử vong đã tăng lên 128 người, trong khi giới chức ước tính vẫn còn tới 200 người mất tích. Trong các trung tâm tạm trú, nhiều gia đình gần như thức trắng suốt ba đêm, ôm điện thoại chờ một cuộc gọi, một tin nhắn, hay chỉ là một mẩu thông tin le lói về người thân của mình – nhưng đáp lại chỉ là danh sách nạn nhân ngày một dài thêm.
Hệ thống báo cháy im lặng và những cú bắt giữ đầu tiên
Thảm kịch càng đau xót hơn khi giới chức thừa nhận: hệ thống báo cháy ở cả tám tòa nhà trong khu phức hợp đều “không hoạt động” trong đợt kiểm tra sau hỏa hoạn. Giám đốc Cục Cứu hỏa Hong Kong Andy Yeung cho biết, chưa rõ hệ thống này có vận hành đúng trong ngày xảy ra cháy hay không, nhưng lời kể của cư dân là một nhát dao xoáy thẳng vào niềm tin: chuông báo cháy đã không kêu. Trong một thành phố được ca ngợi vì tiêu chuẩn xây dựng và an toàn công cộng thuộc hàng nghiêm ngặt nhất châu Á, việc dân bị kẹt trong biển lửa mà không hề nghe tiếng chuông cảnh báo là điều khó chấp nhận. Cùng lúc, làn sóng giận dữ trong dư luận đang chuyển hóa thành hành động pháp lý. Tính đến thứ Sáu, đã có 8 người bị bắt, trong đó có hai giám đốc một công ty tư vấn phụ trách bảo trì khu nhà, hai quản lý dự án giám sát thi công, ba nhà thầu giàn giáo và một người môi giới. Trước đó, ba nhân viên của một công ty xây dựng cũng đã bị bắt với cáo buộc “cực kỳ cẩu thả”. Những cái tên này có thể chỉ mới là phần nổi của tảng băng chìm trách nhiệm.
Giàn giáo, lưới che và những tấm xốp chết người
Wang Fuk Court đang trong giai đoạn sửa chữa, toàn bộ 8 tòa nhà được bọc kín bằng giàn giáo tre và lưới bảo vệ màu xanh. Theo điều tra ban đầu, ngọn lửa được cho là khởi phát từ các tầng thấp của tòa Wang Cheong House, Block 6. Nhưng điều gây rùng mình là cách nó lan đi: nhanh, hung hãn và gần như không cho bất cứ ai kịp trở tay. Cảnh sát cho biết đã tìm thấy tên công ty xây dựng in trên các tấm xốp polystyrene dễ cháy, được dùng để che chắn và thậm chí chặn một số cửa sổ. Khi lửa bén vào lưới che, nó bốc cháy dữ dội, rồi chạm tới các tấm xốp quanh cửa sổ, biến toàn bộ phần vỏ bên ngoài tòa nhà thành một mồi lửa khổng lồ. Khi polystyrene cháy, nhiệt độ tăng vọt, cửa kính nổ tung, lửa ập thẳng vào bên trong căn hộ. Giàn giáo tre và lưới che khi cháy rơi xuống những tầng dưới, kéo theo ngọn lửa lan sang các tầng khác, thậm chí sang các tòa nhà khác. Bộ trưởng An ninh Hong Kong Chris Tang cho biết nhiệt độ bên trong các căn hộ có lúc vượt quá 500°C – mức mà cả lính cứu hỏa lẫn cư dân đều phải vật lộn trong điều kiện gần như không thể sống sót. Trớ trêu là loại lưới che được sử dụng “vẫn phù hợp tiêu chuẩn an toàn”. Đúng quy chuẩn trên giấy, nhưng khi đi cùng cách thi công và những tấm xốp dễ cháy, chúng đã trở thành mồi dẫn cho một thảm họa dây chuyền.
Kiểm tra, nhắc nhở… rồi vẫn là thảm họa
Một chi tiết khác khiến dư luận càng thêm phẫn nộ là: trước vụ cháy chưa đầy một tuần, Bộ Lao động Hong Kong vừa tiến hành kiểm tra công trường này. Từ năm ngoái đến nay đã có 16 đợt thanh tra đối với công trình bảo trì cả cụm nhà. Lần gần nhất xuất phát từ một đơn khiếu nại rằng công nhân hút thuốc tại công trường, có nguy cơ cháy nổ. Sau kiểm tra, nhà chức trách chỉ gửi một “thư nhắc nhở bằng văn bản” yêu cầu nhà thầu tăng cường biện pháp phòng cháy. Không ai ngờ lá thư nhắc nhở ấy lại trở thành tờ giấy vô nghĩa trước sức tàn phá của lửa. Những biên bản, những chữ ký, những con dấu – tất cả tỏ ra bất lực trước thực tế là ở đâu đó trong chuỗi mắt xích quản lý, có người đã coi nhẹ rủi ro, đã chấp nhận sự “cho qua” với những tấm xốp, lưới che và hệ thống báo cháy nằm bất động.
Những phận người giữa đêm dài tị nạn
Trong khi các bản tin luôn nhắc đến con số thương vong và những cuộc điều tra, ở các nhà tạm trú, câu chuyện lại được kể bằng ánh mắt vô hồn và những chiếc túi nylon đựng vội vài bộ quần áo khô. Nhiều cư dân của Wang Fuk Court – trong đó không ít là người già, người thu nhập thấp – đã bước sang đêm thứ ba ngủ trên giường gấp, chiếu mỏng, mang theo một câu hỏi ám ảnh: “Tại sao chuyện này lại xảy ra với chúng tôi?”. Trong số những người sống ở đây còn có rất nhiều lao động giúp việc nhà đến từ Indonesia, Philippines. Theo hợp đồng, họ bắt buộc phải sống tại chỗ ở của chủ nhà, nên khi lửa bùng lên, họ bị mắc kẹt trong cùng một mê cung bê tông, giàn giáo và lưới che như bất kỳ cư dân nào khác. Chính quyền Hong Kong cho biết đang phối hợp với lãnh sự quán Indonesia và Philippines để hỗ trợ các nạn nhân là lao động giúp việc, từ việc xác định thi thể, đưa hài cốt về nước, cho đến tìm nơi ở mới cho những người may mắn sống sót. Cái giá phải trả cho giấc mơ mưu sinh nơi xứ người đôi khi là cả mạng sống, và điều đó đang hiện ra đầy trần trụi trong thảm kịch lần này.
Hỗ trợ tài chính và khoảng trống niềm tin
Chính quyền Hong Kong đã công bố gói hỗ trợ tài chính khẩn cấp: mỗi gia đình có người thiệt mạng sẽ nhận 200.000 đô la Hong Kong (khoảng 25.700 USD), còn mỗi hộ gia đình bị ảnh hưởng sẽ nhận 50.000 đô la Hong Kong (khoảng 6.400 USD) trong tuần tới để trang trải chi phí sinh hoạt. Đó là nỗ lực cần thiết trong bối cảnh nhiều người chỉ còn lại đôi bàn tay trắng. Nhưng tiền bạc, dù quan trọng, cũng không dễ hàn gắn nỗi đau mất cha, mất mẹ, mất con chỉ trong một đêm. Điều mà dư luận đòi hỏi lúc này không chỉ là bồi thường, mà là một câu trả lời minh bạch: vì sao một thành phố vốn nổi tiếng với tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt lại có thể để xảy ra thảm họa kiểu “cháy lan cả khu” như vậy? Ai đã ký, ai đã phê duyệt những vật liệu dễ cháy xuất hiện quanh cửa sổ? Ai phải chịu trách nhiệm vì chuông báo cháy không reo đúng lúc cần nhất?
Sau ngọn lửa, Hong Kong sẽ thay đổi thế nào?
Cuộc điều tra chính thức được dự kiến kéo dài ba đến bốn tuần, nhằm làm rõ vì sao đám cháy ban đầu ở một tòa nhà có thể biến thành chuỗi hỏa hoạn đa tầng, đa khối nhà cùng lúc. Nhưng người dân Hong Kong dường như không muốn chỉ dừng lại ở vài bản báo cáo kỹ thuật hay một vài cái tên bị đưa ra xét xử. Họ muốn thấy hệ thống kiểm tra an toàn được siết chặt từ gốc, muốn những tiêu chuẩn “trên giấy” được đặt dưới thử thách thực tế, và muốn sự thông đồng, cẩu thả – nếu có – phải bị phanh phui. Thảm họa Wang Fuk Court không chỉ là một vụ cháy chung cư. Nó là lời cảnh tỉnh đau đớn về cái giá của sự tự mãn trong quản lý an toàn, là bi kịch cho hàng trăm gia đình mất nhà, mất người thân, và cũng là bài kiểm tra niềm tin lớn đối với chính quyền một thành phố vốn được xem là hình mẫu hiện đại của châu Á. Ngọn lửa đã tắt, nhưng những câu hỏi còn nóng bỏng hơn 500°C trong lòng người dân – và sẽ còn cháy lâu, rất lâu, nếu không có câu trả lời thỏa đáng.
