CHINA Kinh tế Trung Quốc đang tan rã từ bên trong: “phép màu” chỉ là một phim trường khổng lồ

[Gibbs]

Khi những tập đoàn quốc phòng khổng lồ bỗng hụt hơi
Một bức tranh ảm đạm đang lộ dần khi các tập đoàn quốc phòng lớn nhất Trung Quốc đồng loạt suy sụp. Doanh thu vũ khí của nước này giảm khoảng 10% trong năm 2024, trong khi phần còn lại của thế giới vẫn tiếp tục tăng trưởng. Norinco – “cỗ máy” xe tăng, pháo, tên lửa từng được ca tụng là niềm tự hào công nghiệp quốc phòng – rơi tự do tới hơn 30%, chỉ còn quanh 14 tỷ USD. AVIC, tập đoàn phụ trách máy bay quân sự, gần như ngừng sản xuất, nhiều dây chuyền nằm im lìm. Những hợp đồng quân sự từng được quảng bá rầm rộ trước đó bị âm thầm “xem xét lại”, hủy, hoặc đóng băng vô thời hạn sau khi chiến dịch “đả hổ đập ruồi” của Tập Cận Bình quét qua toàn bộ chuỗi cung ứng quân sự, kéo theo cả những tướng lĩnh cấp cao như Phó Chủ tịch Quân ủy cũng bị hạ bệ. Các nhà phân tích mô tả tình hình bằng một hình ảnh rùng mình: “ăn luôn cả hạt giống”. Những tập đoàn quốc doanh từng được kỳ vọng sẽ bàn giao siêu tên lửa, tàu sân bay, nâng cấp hạt nhân vào mốc 2027 giờ nằm bất động như xác tàu bỏ hoang. Một cú gật đầu “chống tham nhũng” từ thượng tầng đủ khiến hàng loạt dự án quốc phòng bị cắt điện, lãnh đạo doanh nghiệp “biến mất” bí ẩn, và cả một ngành công nghiệp khổng lồ lặng lẽ tê liệt.

Siêu cường GDP nhưng túi tiền người dân rỗng ruột
Khủng hoảng của quốc phòng chỉ là tấm gương phản chiếu toàn bộ mô hình kinh tế Trung Quốc. Trên giấy tờ, đó là một cường quốc thịnh vượng: GDP thứ hai thế giới, cao ốc chọc trời, thành phố mới mọc lên như nấm, tàu cao tốc băng ngang lục địa, dự trữ ngoại hối hơn 3.000 tỷ USD. Nhưng dưới lớp xi măng và kính, người dân thì nghèo đến kiệt quệ. Tài sản trung bình của một người trưởng thành chỉ quanh vài chục ngàn USD – thấp hơn rất xa so với các nước phát triển như Anh hay Đức – phản ánh một xã hội nơi “quốc gia giàu” không đồng nghĩa với “người dân giàu”. Thất nghiệp trong giới trẻ tồi tệ đến mức chính quyền phải ngừng công bố số liệu thật, như kéo tấm rèm dày che đi căn phòng bốc mùi. Tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình lên tới 35–40%, không phải vì họ dư dả, mà vì họ không có mạng lưới an sinh để bấu víu: mất việc, bệnh nặng, tai nạn… là cả gia đình có thể rơi thẳng xuống đáy. Phần lớn cái gọi là “sự giàu có” bị chôn trong những thành phố ma, khu đô thị hoang lạnh, những cây cầu, con đường ít người qua lại và một thị trường bất động sản đã mất 30–50% giá trị. Những tài sản thật sự có giá trị – đất đai, tài nguyên, ngành then chốt – nằm chặt trong tay nhà nước và giới thân hữu. Còn người dân thường chỉ sở hữu các căn hộ đắt đỏ đang mất giá và cổ phiếu của những tập đoàn sống nhờ mệnh lệnh bơm tiền của ngân hàng quốc doanh.

Một nền kinh tế chỉ huy: đầu trên gật, cỗ máy dưới kẹt cứng
Toàn bộ hệ thống được vận hành bằng mệnh lệnh từ trên xuống, chứ không phải bằng cung – cầu thực sự. Mỗi kế hoạch 5 năm lại chọn ra vài “lĩnh vực chiến lược”: lúc là thép, lúc là tàu biển, lúc là chip, lúc là xe điện, và bây giờ là tên lửa, vũ khí. Hàng nghìn tỷ USD được đổ vào đó, bất kể thị trường có nhu cầu hay không. Hôm nay, một ngành được tung hô là “mũi nhọn”, ngày mai chỉ cần kế hoạch thay đổi hoặc một quan chức bị thanh trừng, cả ngành có thể đóng băng chỉ sau một đêm, đúng nghĩa: tiền đã chi, nhà máy đã xây, dây chuyền đã lắp, nhưng đơn hàng biến mất như chưa từng tồn tại. Đó là lý do vì sao một chiến dịch chống tham nhũng lại có thể làm cả quân đội tê liệt. Bởi vì Trung Quốc không có một thị trường thực sự, không có giá thật, không có pháp quyền đúng nghĩa. Chỉ có lòng trung thành với người đứng đầu là thật. Chỉ cần một cái gật đầu hay một cái nhíu mày của Tập Cận Bình, cả cỗ máy khổng lồ lập tức khựng lại.

Phép màu hay chỉ là phim trường dựng bằng nợ?
Trung Quốc không giàu theo nghĩa một xã hội thịnh vượng, công bằng. Trung Quốc giống một phim trường khổng lồ được dựng lên bằng nợ: những dãy nhà cao tầng như bối cảnh, những thành phố ma như cảnh trí, những con số GDP như bảng đèn LED trong phim. Phía sau tấm phông là một hệ thống tài chính bị nợ xấu ăn ruỗng, là những tập đoàn quốc doanh phình to nhờ bơm tiền, là người dân sống trong nỗi bất an thường trực. Sự khác biệt nguy hiểm là: phim trường ấy không chỉ có ánh đèn và đạo cụ, mà còn có cả vũ khí hạt nhân đứng phía sau. Và những vết nứt đang lan rộng nhanh hơn khả năng che đậy của nhà nước. Khi những tập đoàn quốc phòng phải “ăn luôn cả hạt giống”, khi những kế hoạch 5 năm trở thành những cú đánh bạc bằng tiền thuế và tiền tiết kiệm của dân, thì cái gọi là “phép màu Trung Quốc” chỉ còn là một bức tranh nền dữ dội cho một bộ phim khác: phim về sự tan rã từ bên trong của một mô hình đã chạm tới giới hạn.