Với tư cách là hoàng đế nhà Kim, Hoàn Nhan Vĩnh Tế từng huy động 450.000 quân Kim ở trận Dã Hồ Lãnh để chống lại quân mông cổ của Thành Cát Tư Hãn. Nhưng trận này quân Kim thua tan tác, kéo theo nhiều hệ luỵ đau lòng...
Hoàn Nhan Vĩnh Tế, vị hoàng đế thứ bảy của nhà Kim, là một trong những gương mặt gây nhiều tranh luận nhất trong lịch sử triều đại này. Xuất thân hoàng tộc, dung mạo được khen ngợi, tính tình được ghi nhận là kiệm ước, không thích phô trương, nhưng khi bước lên ngôi cửu ngũ chí tôn, ông lại bộc lộ hàng loạt hạn chế của một nhà lãnh đạo yếu kém trong bối cảnh chính trị – quân sự cực kỳ phức tạp. Sự trị vì của ông gắn liền với những thất bại liên tiếp trước quân Mông Cổ dưới sự chỉ huy của Thành Cát Tư Hãn, để rồi từ đó kéo theo sự tan rã nhanh chóng của nước Kim. Sự sụp đổ ấy không chỉ phơi bày những sai lầm cá nhân của Vĩnh Tế mà còn phản ánh sự suy yếu mang tính hệ thống của cả triều đại, vốn đã đến lúc không thể cứu vãn.
Sinh năm 1168, là con trai thứ bảy của Kim Thế Tông Hoàn Nhan Ung và Nguyên phi họ Lý, Hoàn Nhan Doãn Tế – tên cũ của Vĩnh Tế – lớn lên trong thời kỳ thịnh trị của nhà Kim. Ngay từ trẻ, ông đã được phong vương, giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình. Tuy vậy, những đánh giá sớm về ông đều cho thấy ông thiếu sự nhạy bén chính trị và quyết đoán – hai yếu tố mà vận mệnh nước Kim khi đó rất cần. Sau khi Kim Chương Tông qua đời năm 1208 mà không có người nối dõi, triều thần dưới sự thao túng của phe hậu cung lập Vĩnh Tế lên ngôi, dù ai cũng biết ông không phải là mẫu người có thể lèo lái một quốc gia đang bước vào giai đoạn đầy bão tố.
Tranh vẽ Thành Cát Tư Hãn.
Ngay khi vừa lên ngôi, Hoàn Nhan Vĩnh Tế đã vấp phải nhiều rắc rối nội bộ. Những tranh chấp trong cung đình dưới thời Chương Tông chưa được giải quyết triệt để, thậm chí còn bị Vĩnh Tế đẩy lên cao hơn khi ông tìm cách loại bỏ những phi tần mang thai để củng cố vị thế. Việc xử tội Nguyên phi Lý thị và đày ải gia quyến chỉ làm triều đình thêm rối ren, mất đi sự ổn định cần thiết trước hiểm họa Mông Cổ đang đến gần.
Trong khi triều chính bị chia rẽ, nguy cơ lớn nhất lại xuất hiện từ phương bắc. Năm 1206, Thiết Mộc Chân thống nhất các bộ lạc thảo nguyên, trở thành Đại Hãn Mông Cổ với tham vọng vươn sang toàn cõi Âu – Á. Ban đầu Thành Cát Tư Hãn vẫn giữ hình thức thần phục Kim, nhưng khi nhận thấy Vĩnh Tế bất tài, lại không đủ uy tín để kiểm soát tình hình, ông lập tức dứt bỏ quan hệ và chuẩn bị chinh phạt.
Năm 1209, quân Mông Cổ tấn công Tây Hạ – chư hầu của nhà Kim. Tây Hạ cầu cứu nhưng Vĩnh Tế không can thiệp, khiến Tây Hạ thất bại và phải quy phục Mông Cổ. Đây là sai lầm chiến lược nghiêm trọng: Kim đã mất đi đồng minh quan trọng, đồng thời để quân Mông Cổ rảnh tay quay sang tấn công mình.
Đến năm 1211, Thành Cát Tư Hãn chính thức xuất binh đánh Kim. Nhà Kim dồn hàng loạt danh tướng như Chương Độc Cát Thiên Gia Nô, Ngột Thạch Liệt Hồ Sa Hổ chống cự, nhưng tất cả đều thất bại. Càng tệ hơn khi những thất bại ấy không làm triều đình xem xét lại chiến lược mà trái lại, vẫn tiếp tục tin dùng những người không có năng lực. Hồ Sa Hổ dù thua trận vẫn được thăng chức, trở thành Hữu phó soái – quyết định sau này trở thành một trong những nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cái chết của Vĩnh Tế.
Đỉnh điểm của sự suy yếu là trận Dã Hồ Lãnh năm 1211. Tại đây, nhà Kim tập trung tới 450.000 quân tinh nhuệ, hy vọng dùng ưu thế quân số để nghiền nát lực lượng Mông Cổ. Nhưng quân Kim thiếu kỷ luật, chỉ huy rối loạn, trong khi Mông Cổ lại vận dụng chiến thuật linh hoạt, đánh sâu vào trung quân, phá vỡ đội hình Kim chỉ trong thời gian ngắn. Hàng trăm nghìn quân Kim thiệt mạng, các đạo quân tiếp ứng tan rã ngay trước khi giao chiến. Sau thảm bại này, quân Mông Cổ như nước vỡ bờ, nhanh chóng đánh chiếm Bắc Kinh, Tây Kinh, Đông Kinh cùng hơn 90 thành trì lớn nhỏ của nhà Kim. Đất đai, nhân lực và hệ thống phòng thủ của Kim sụp đổ trong thời gian ngắn chưa từng thấy.
Tin thất bại dồn dập khiến triều đình Kim rơi vào hoảng loạn. Vĩnh Tế bãi chức Bộc Tán Đoan, nhưng mọi hành động của ông đều muộn màng và vô hiệu. Ông liên tục dao động, thiếu quyết đoán, chỉ biết co cụm phòng thủ mà không dám đưa ra bất kỳ kế sách cải tổ hoặc phản công đáng kể nào. Chính triều thần cũng mất niềm tin vào ông. Trong bối cảnh đó, phe cánh bất mãn nắm quân quyền bắt đầu nổi loạn.
Năm 1213, Hồ Sa Hổ – kẻ mang lòng thù oán vì từng bị bãi chức – đã âm mưu tạo phản. Với 5.000 quân Vũ Vệ, ông bất ngờ kéo vào Yến Kinh, giết chết hàng loạt trung thần, đoạt ngọc tỉ và cưỡng ép triều đình phế bỏ Hoàn Nhan Vĩnh Tế. Vị hoàng đế bất tài bị đưa ra khỏi cung, giam lỏng trong sự tuyệt vọng, và không lâu sau bị Hồ Sa Hổ sát hại. Cái chết của ông bi thảm đến mức ngay cả sử sách nhà Kim cũng ghi chép với giọng điệu thương cảm: một vị vua yếu đuối bị dòng xoáy lịch sử cuốn đi mà không kịp làm điều gì có ý nghĩa.
Sau khi giết Vĩnh Tế, Hồ Sa Hổ lập Dực vương Tuân lên ngôi (Kim Tuyên Tông). Tuy nhiên, chính Hồ Sa Hổ cũng nhanh chóng bị giết trong cuộc thanh trừng nội bộ. Trật tự triều chính bị đảo lộn, quyền lực bị xâu xé, còn quốc gia thì đã kiệt quệ trước sự tấn công không ngừng của Mông Cổ.
Sự sụp đổ của Hoàn Nhan Vĩnh Tế không chỉ phản ánh năng lực hạn chế của một vị vua thiếu bản lĩnh mà còn là dấu hiệu của sự suy vong không thể cưỡng lại của nhà Kim. Khi thực lực đã suy mòn, nội bộ phân li, quân đội suy yếu, triều đình mất đoàn kết thì một nhà lãnh đạo như Vĩnh Tế – thiếu quyết đoán, không biết dùng người, chỉ biết thủ thành, bị dắt mũi bởi phe phái – không thể nào xoay chuyển được cục diện. Ông trở thành người đứng đầu thời kỳ tăm tối nhất của nhà Kim, bị cuốn vào vòng xoáy lịch sử và chết trong loạn đảng, để lại một triều đại suy tàn chỉ còn kéo dài được chưa đầy ba thập niên nữa.
Dù cuối cùng Kim Tuyên Tông có truy phục tước vị cho Vĩnh Tế, gọi ông là Vệ Vương với thụy hiệu Thiệu, nhưng sự truy phong ấy không thể xóa đi thực tế rằng Hoàn Nhan Vĩnh Tế đã trở thành biểu tượng cho thời kỳ suy đồi và hỗn loạn của nhà Kim. Vận mệnh bi thảm của ông là minh chứng rõ nhất cho việc một triều đại khi đã mục ruỗng từ bên trong thì dù có bao nhiêu quân đội, thành trì hay bề ngoài phồn thịnh cũng không thể chống nổi một cơn bão từ bên ngoài. Và trong cơn bão ấy, Hoàn Nhan Vĩnh Tế là người đầu tiên bị nhấn chìm.
Vietbf @ Sưu tầm
