California xăng đă đắt, nay lại thêm “mỏng nguồn”
California vốn đă là nơi người lái xe “đau ví” nhất nước Mỹ. Giá xăng trung b́nh khoảng 4,32 USD/gallon, cao hơn phần c̣n lại của nước Mỹ khoảng 50%. Nhưng điều đáng ngại nằm ở chỗ: không chỉ đắt—mà sắp tới c̣n có thể thiếu.
Nhiều năm qua, các nhà máy lọc dầu ở California đóng cửa dần. Và ngay trước mắt, hai nhà máy nữa chuẩn bị ngừng hoạt động: một nhà máy khu vực Los Angeles sẽ đóng cuối tháng này, và một nhà máy ở Vùng Vịnh (Bay Area) sẽ đóng vào tháng 4. Hai cơ sở này cộng lại cung cấp khoảng 17% nguồn xăng của cả tiểu bang.
Chỉ cần mất đi một phần như vậy, thị trường đă phải đổi nhịp thở.
Đóng cửa nhà máy: giá có thể tăng thêm 50 xu và… kéo dài dai dẳng
Theo đánh giá của giới phân tích trong ngành dầu khí, việc hai nhà máy rút khỏi cuộc chơi có thể khiến giá xăng tăng thêm khoảng 50 cent/gallon. Và điều quan trọng hơn: đây không phải cú tăng kiểu “lên rồi xuống”, mà có thể là mức tăng duy tŕ lâu dài.
Bởi khi nguồn cung nội địa mỏng đi, California sẽ phải hút xăng nhập khẩu “tháng này qua tháng khác”. Giá xăng, suy cho cùng, là giá của một thứ hàng hóa mà muốn chảy vào thị trường th́ phải có sức hút—mà sức hút ở đây chính là… giá cao hơn.
Nguy cơ thiếu hụt thật sự: chỉ cần một sự cố là “toang”
Kịch bản đáng sợ nhất không phải giá tăng 50 xu. Kịch bản đáng sợ nhất là đứt mạch.
Trước đây, khi California c̣n khoảng 10 nhà máy lọc dầu, vài nhà máy tạm ngưng bảo tŕ vẫn chưa đến mức làm thị trường rung lắc. Nhưng nếu số nhà máy c̣n lại chỉ c̣n khoảng 6, th́ chỉ cần một nhà máy trục trặc—một vụ cháy, một tai nạn, một sự cố kỹ thuật kéo dài—là thị trường có thể rơi vào trạng thái “thắt cổ chai”.
Người trong ngành cảnh báo rất thẳng: trong điều kiện nguồn cung mong manh như vậy, giá xăng hoàn toàn có thể nhảy lên vùng 5 đến 6 USD/gallon nếu gặp sự cố nghiêm trọng.
Minh họa rơ nhất là nhà máy ở Martinez từng bị cháy vào tháng 2 và đến nay vẫn chưa trở lại công suất b́nh thường. Khi những “cú hắt hơi” kiểu đó xảy ra trong một hệ thống đă yếu sẵn, nó có thể biến thành… “cơn sốt”.
V́ sao các hăng rút lui: “California là tài sản bị thách thức”
Các công ty vận hành nhà máy nói rơ: đây là quyết định kinh doanh.
Hăng vận hành nhà máy ở khu vực Los Angeles cho rằng chi phí hoạt động tại California quá cao, thậm chí lănh đạo công ty gọi cơ sở này là một “tài sản bị thách thức”. C̣n hăng vận hành nhà máy ở Bay Area cũng nói việc đóng cửa xuất phát từ chi phí và tính bất định do môi trường quy định của tiểu bang.
Tóm lại, California không thiếu nhu cầu. California thiếu một thứ khác: cảm giác “dễ thở” cho các nhà máy lọc dầu.
Thuế xăng và “thuế carbon”: gánh nặng vốn đă chồng sẵn
California không chỉ đắt v́ nguồn cung. California c̣n đắt v́ chính sách.
Tiểu bang này có thuế xăng cao nhất nước Mỹ, gần 71 cent/gallon, hơn gấp đôi mức trung b́nh toàn quốc. Ngoài ra c̣n có thuế carbon—về danh nghĩa do nhà bán lẻ và nhà phân phối chi trả, nhưng cuối cùng vẫn được cộng vào giá bán lẻ. Ước tính thuế carbon có thể làm tăng thêm khoảng 20–25 cent/gallon.
Nói cho dễ hiểu: ngay cả khi xăng “b́nh thường”, giá ở California đă mang sẵn một lớp áo thuế. Khi nguồn cung c̣n mỏng đi nữa, cái áo đó càng trở nên nặng.
Chính quyền nói “không lo thiếu”, nhưng thị trường th́ không thích đặt cược
Phía cơ quan quản lư năng lượng của California trấn an rằng tiểu bang sẽ không thiếu xăng, với lập luận rằng thị trường có thể thích nghi: nhập khẩu sản phẩm tinh chế nhiều hơn, và nhà máy Martinez được kỳ vọng sẽ quay lại hoạt động ổn định vào đầu năm 2026.
Nhưng thị trường xăng dầu vốn rất “cay nghiệt”: nó không sống bằng khẩu hiệu, nó sống bằng rủi ro. Và rủi ro lớn nhất là khi hệ thống ngày càng ít nhà máy, độ dự pḥng ngày càng mỏng—chỉ cần một cú va đập là giá sẽ phản ứng ngay lập tức.
Xe điện tăng nhanh, nhưng xăng vẫn là “máu” của số đông
California đẩy mạnh xe điện, thậm chí đặt mục tiêu tiến tới việc hạn chế xe chạy xăng mới vào 2035. Điều này cũng là một lư do khiến các nhà máy lọc dầu nh́n về tương lai và quyết định rút lui: họ không muốn đầu tư tốn kém cho những năm “đường dài” trong một nơi mà quy định môi trường ngày càng siết.
Dù vậy, thực tế hiện tại vẫn rất cứng: chỉ khoảng 6% xe lưu thông ở California là xe điện thuần hoặc plug-in hybrid. Nghĩa là đa số người dân vẫn phải đổ xăng trong nhiều thập kỷ tới.
Đúng là tỷ lệ xe điện trong doanh số xe mới tại California rất cao—gần một phần tư trong 9 tháng đầu năm—nhưng doanh số mới không thể thay thế ngay một đội xe khổng lồ đang lăn bánh ngoài đường mỗi ngày.
Một bức tranh dễ đoán: nơi khác rẻ hơn, California chưa chắc
Giới phân tích dự báo giá xăng trung b́nh toàn nước Mỹ có thể giảm về khoảng 2,75 USD/gallon. Nhưng với California, câu chuyện có thể ngược lại: giá có thể giữ quanh mức trung b́nh năm 2025 khoảng 4,64 USD/gallon, hoặc leo cao hơn nếu nguồn cung thắt lại và rủi ro sự cố tăng lên.
Nói cách khác: trong khi nhiều nơi có thể được hưởng “gió mát” giá rẻ, California lại đứng trước nguy cơ bước vào thời kỳ xăng đắt kéo dài—v́ vừa thuế nặng, vừa quy định chặt, vừa nguồn cung ngày càng mỏng.
1 gallon Mỹ (US liquid gallon): 3.785411784 lít (thường làm tṛn thành 3.785 lít).
