Phong trào biểu t́nh đ̣i dân chủ ở Maroc đă khởi đầu ngày 20/2/2011 theo một lời kêu gọi trên Facebook. Reuters
Kết quả cuộc bầu cử địa phương với sự vươn lên của đảng cực hữu Mặt trận Quốc gia và thất bại của đảng cầm quyền UMP chiếm trang nhất của các báo Pháp ra ngày hôm nay. Nhật báo cánh tả Libération đăng ảnh bà Marine Le Pen, chủ tịch đảng này và chạy tựa "Lời cảnh báo", c̣n tờ báo thân hữu Le Figaro cho là số cử tri không đi bầu ở mức kỷ lục làm cho thắng lợi của cánh tả chỉ có giá trị tương đối. Đối với nhật báo Cộng sản L’Humanité, đây là "Một cuộc bầu cử trong bối cảnh khủng hoảng" và ghi nhận Mặt trận Quốc gia đă giành được một lượng cử tri đáng kể từ cánh hữu.
Nhật báo công giáo La Croix băn khoăn: " Làm thế nào để đối phó với nguy cơ hạt nhân?", tựa trên trang nhất. Tờ báo nhận xét, việc xây dựng các nhà máy điện nguyên tử mới trên thế giới sẽ bị ngưng lại, và những món đầu tư lớn sẽ được dành cho việc củng cố vấn đề an toàn. Vấn đề năng lượng nguyên tử cũng chiếm nhiều trang trên các tờ báo khác, bên cạnh đó là hồ sơ Libya, với việc phe nổi dậy đang tiến thêm về phía tây cũng được các nhật báo Pháp chú ư phân tích.
Internet và đấu tranh dân chủ
“Facebook, Twitter và cách mạng thế giới”, đó là tựa đề bài phân tích đăng trên nhật báo Le Monde, nhận định về vai tṛ của các mạng xă hội trong các cuộc cách mạng trong thế giới Ả rập hiện nay.
Theo tác giả, trong những năm 2000, Google, YouTube và Yahoo! đă bị mất uy tín đối với một thiểu số những người sử dụng internet có khuynh hướng chính trị, do họ chiều theo các chính phủ độc tài khác nhau, trong đó có Trung Quốc. Để thâm nhập được vào thị trường Trung Quốc, Google đă chấp nhận các yêu sách của các viên chức kiểm duyệt. Yahoo! th́ đă tiết lộ cho công an Trung Quốc danh tính của một nhà ly khai sử dụng thư điện tử Yahoo. Và như vậy, các tập đoàn internet Mỹ đă mang một bộ mặt con buôn: những công ty b́nh thường, sẵn sàng làm tất cả để chiếm được thị phần.
Danh dự bắt đầu được khôi phục vào cuối thập kỷ, nhờ sự khai sinh của các mạng xă hội như Facebook và Twitter. Đông đảo các thanh niên có học và Tây hóa ở các nước độc tài, từ Miến Điện cho đến Iran, đă say mê sử dụng các công cụ mới này, coi đây là một phần không thể thiếu trong cuộc sống thường nhật. Họ sử dụng các mạng xă hội cho mọi hoạt động, từ chuyện phù phiếm cho đến nghiêm túc.
Facebook và Twitter bắt đầu được thử lửa trong cuộc nổi dậy của tuổi trẻ Iran vào tháng 6 năm 2009. Các mạng xă hội trở thành công cụ giúp những người phản kháng có thể phối hợp hành động và lôi kéo thêm thành viên mới, đồng thời c̣n giúp cho thế giới bên ngoài biết được sự đàn áp dă man của cảnh sát. Oái oăm thay, chính báo chí truyền thống đă giúp cho các mạng xă hội được công nhận và tin tưởng, về mặt thông tin. Bức xúc v́ không có được các đoạn video do các nguồn chính thức cung cấp, và cũng muốn được tiếng là trẻ trung, hiện đại, các kênh truyền h́nh tiếng Anh đă cho phát hàng loạt các tin tức và h́nh ảnh do những người biểu t́nh gởi qua internet, không hề hạn chế v́ tất cả đều miễn phí. Sau này người ta mới biết rằng, thời gian, địa điểm và tên người thường đă được đổi đi, và một số sự kiện đă được diễn dịch sai lạc.
Dù vậy, Facebook, Twitter, YouTube và các đối thủ cạnh tranh ít tiếng tăm hơn qua sự kiện này đă nổi bật lên. Ṿng hào quang càng sáng chói với một loạt sáng kiến của chính phủ Mỹ, trong khuôn khổ chiến dịch v́ “Tự do internet”. Vào tháng Giêng năm 2010, Ngoại trưởng Hillary Clinton tuyên bố, tự do lưu chuyển thông tin trên mạng là một mục tiêu chính thức trong chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ. Và các mạng xă hội đương nhiên trở thành mũi nhọn trong cuộc thập tự chinh mới, “nền ngoại giao Twitter” đă được khai sinh như thế.
Vị trí các mạng xă hội được khẳng định với các cuộc cách mạng của nhân dân Ả rập trong năm nay. Kịch bản ở Iran được lặp lại ở Tunis, Cairo, nhưng lần này th́ giới trẻ nổi dậy đă chiến thắng. Các chính khách Mỹ, trong đó có cả ông Obama, một lần nữa đă hoan nghênh vai tṛ quan trọng của các mạng xă hội trong cuộc cách mạng – và thực ra đây cũng là để quảng bá cho các công ty Mỹ.
Riêng Google, từ năm 2010 đă lấy lại được thanh danh khi công khai tố cáo Bắc Kinh đă chỉ đạo việc tấn công tin học vào các máy chủ của ḿnh để lấy cắp các thông tin cá nhân của các nhà ly khai. Google đe dọa sẽ rời bỏ Trung Quốc, nhưng sau đó một thỏa thuận đă nhanh chóng được t́m ra. Đến năm 2011, lại có một thành công mới, nhờ một nhân viên của Google là Wael Ghonim, một thanh niên Ai Cập là giám đốc tiếp thị khu vực Trung Đông, đă lập một trang Facebook dùng làm nơi cho những người nổi dậy ở Cairo gặp gỡ. Bị bắt giam 11 ngày, khi được trả tự do anh đă trở thành một trong những phát ngôn viên của tuổi trẻ Ai Cập.
Ngày nay đă có được vị trí thống lĩnh, nhưng những người lănh đạo Twitter và Facebook đôi khi c̣n muốn giảm nhẹ h́nh ảnh đấu tranh, bằng cách nhắc nhở rằng các mạng xă hội cần phải là nơi giải trí nhẹ nhàng. Mục tiêu ưu tiên của họ vẫn là giới trẻ vô tư của các nước giàu, lớp khách hàng chịu chi nhất. Trả lời phỏng vấn của báo chí về vai tṛ của Twitter tại Trung Đông, Biz Stone, một trong những lănh đạo của mạng này nói rằng, “Twitter là một sân chơi kỹ thuật trung lập”.
Những lời ngợi khen của Washington cũng làm cho Facebook, Twitter và các mạng khác phần nào bối rối, v́ không muốn bị xem là công cụ của chính phủ Mỹ. Trong lúc Nhà Trắng muốn kiểm duyệt và trấn áp khi WikiLeaks tiết lộ các hồ sơ mật, th́ cuối năm 2010 Facebook lại loan báo là tài khoản của WikiLeaks và người sáng lập Julian Assange không bị xóa, cũng không bị kiểm duyệt. Twitter lại c̣n đi xa hơn. Vào cuối năm 2010 công ty này được lệnh từ một công tố viên liên bang phải chuyển giao nội dung tài khoản của Julian Assange và ba thành viên khác, đồng thời cấm không được báo cho những người này biết. Twitter kháng cáo, và sau đó được phép báo tin cho các nhà hoạt động, nhưng đến tháng Ba th́ lại phải thi hành lệnh cấm.
Bài báo cho biết, vị thẩm phán công bố một điều mà những người trẻ nổi dậy ở thế giới thứ ba cần suy ngẫm: Tất cả những ai kư vào bản quy định về bảo mật khi đăng kư Twitter sẽ phải chấp nhận rủi ro là chính quyền Mỹ có thể tham khảo các thông tin của ḿnh.
Fukushima vẫn gây quan ngại
Tai nạn ở nhà máy điện nguyên tử Fukushima tiếp tục chiếm đến 5 trang báo khổ lớn của Le Monde. Tờ báo bày tỏ mối quan ngại trước t́nh trạng nước bị nhiễm phóng xạ nồng độ cao, gây độc hại cho vùng biển gần đó, bóp nghẹt ngành khai thác hải sản của các địa phương xung quanh nhà máy Fukushima, vốn chiếm một phần tư ngư nghiệp nước Nhật. Tuy vậy, công ty Osmos của Pháp, đơn vị đă trang bị cho 300 công tŕnh ở Nhật hệ thống giám sát bằng sợi quang học cho biết là các ṭa nhà, các cây cầu và hầm giao thông của Nhật vẫn đứng vững. Dù bị lắc lư, biến dạng nhưng các kiến trúc này vẫn không bị sụp đổ hay rạn nứt, chứng tỏ chất lượng các tiêu chuẩn xây dựng chống động đất của Nhật, nhờ đó mà việc tái thiết sẽ ít tốn kém hơn. Có điều, nhà máy điện nguyên tử Fukushima lại không được trang bị hệ thống quan sát trên. Le Monde cũng phản ánh nỗi bất b́nh của nhiều người dân Nhật, vốn có được rất ít thông tin, khi họ dần dần khám phá việc bắt tay giữa chính phủ và các tập đoàn hạt nhân.
Sửa đổi chính sách điện hạt nhân
Phụ trang kinh tế của Le Figaro đề cập đến « Tương lai của điện nguyên tử đang bị ngưng trệ”: Tai nạn ở Fukushima làm cho nhiều quốc gia đang phải xem xét lại chiến lược nguyên tử phục vụ mục đích dân sự của ḿnh.
Đi đầu là Đức, chỉ bốn ngày sau trận động đất, bà Angela Merkel đă loan báo đóng cửa ít nhất ba tháng bảy nhà máy điện nguyên tử cũ kỹ nhất. Nước Ư vốn định tái thúc đẩy chương tŕnh hạt nhân đă bị ngưng cách đây hơn 20 năm, nay lại dời thêm một năm nữa, c̣n Thụy Sĩ cho biết sẽ xem xét nhiều hướng. Trong khi, theo lời ông William Ramsay, giám đốc chương tŕnh năng lượng của Viện Quan hệ Quốc tế Pháp, th́ ngày 10/3, chỉ một ngày trước thảm họa, các nước Hoa Kỳ, Tây Ban Nha, Anh, Ư đều hăm hở muốn tái lập năng lượng nguyên tử, và các quốc gia mới trỗi dậy chen chúc tại Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế ở Vienna để xin trợ giúp tiến hành chương tŕnh hạt nhân.
Theo chuyên gia trên, th́ giờ đây sẽ có 11, 12 nước vẫn tiếp tục muốn có điện nguyên tử. Dư luận tại các nước đang phát triển vẫn chưa hiểu biết đầy đủ về vấn đề này, hơn nữa họ đang đói năng lượng, đặc biệt là Trung Quốc. C̣n tại các quốc gia dân chủ, th́ công luận sẽ là yếu tố quyết định cho việc chọn lựa nguồn năng lượng, và phương cách duy nhất để trấn an công chúng là áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế thực sự về an toàn. Như vậy giá một kilowatt điện nguyên tử sẽ tăng lên, có thể làm cho các nước có nguồn năng lượng bổ sung sẽ phải cân nhắc.
Ông Robert Kelley, chuyên gia về an toàn hạt nhân, cố vấn cho các nước châu Á đang muốn xây dựng nhà máy điện nguyên tử nhận xét, hiệu ứng Fukushima đă có thể nhận thấy. Ai Cập đă tạm ngưng việc gọi thầu xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên. Tại Đông Nam Á, Việt Nam và Malaysia nói rằng không thay đổi kế hoạch, nhưng các nước châu Á hiện đang hướng đến việc mua các ḷ phản ứng hiện đại hơn, an toàn hơn. Theo ông, đa số các nước này có rất ít kinh nghiệm, họ cần 10 năm để xây dựng các nhà máy điện nguyên tử và cũng ngần ấy năm để có được đội ngũ các kỹ thuật viên hạt nhân có năng lực cũng như kinh nghiệm. Đây sẽ là thử thách lớn nhất của các quốc gia này trước năm 2020.
Libya: Giải pháp chính trị?
Về t́nh h́nh Libya, Le Monde chú ư đến việc t́m kiếm “một giải pháp chính trị”. Chiến dịch quân sự ở Libya đă được tiến hành ngay trước khi xác định được bộ chỉ huy và mục đích chính trị. Nay th́ đă thống nhất cơ quan chỉ huy sẽ là NATO – một nhượng bộ của Pháp trước chính quyền Obama, vốn không muốn can thiệp vào thế giới Ả rập lần thứ ba. C̣n mục tiêu chính trị vẫn c̣n để ngỏ. Đây là lần đầu tiên chiến tranh được tiến hành không nhằm bảo vệ một dân tộc đang bị đe dọa, mà là một cuộc chiến có mục đích “nhân đạo” mang tính ngăn ngừa – ít nhất là đă tránh được một cuộc thảm sát ở thành phố Benghazi.
Làm thế nào để ra khỏi được cuộc khủng hoảng sau đó? Khác với năm 1999, NATO chỉ không kích sau khi tổng thống Serbia từ chối giải pháp chính trị được đề nghị cho Kosovo, lần này tại Libya, các nước tham gia chưa có kế hoạch nào trước đó. Mọi người đều hy vọng cuộc chiến sẽ sớm chấm dứt, nhưng phe nổi dậy tiến quá chậm. Phe này ô hợp, chắp vá, chưa hẳn đảm đương được vai tṛ cột trụ trong chính quyền tương lai. Paris hy vọng Liên đoàn Ả rập sẽ hỗ trợ được, t́m ra được một nhân vật Ả rập có thể giúp tiến hành đối thoại giữa những người Libya, chứ không kỳ vọng ǵ ở Liên hiệp châu Phi. La Croix cho biết thêm một thông tin: châu Âu dự định dành 2.000 “học bổng v́ dân chủ” trị giá 50 triệu euro để đào tạo các trí thức Ả rập trẻ.
Thụy My
(RFI)
Facebook, Twitter và cách mạng thế giới
