Thế hệ các lănh đạo, quan lại, người có của ở Hoàng Su Ph́ đều mong ước có được một cỗ quan tài quư khi về với ḷng đất.
Tiến sĩ Nguyễn Lân Cường làm lễ để mở nắp quan tài ngọc am.
Theo truyền thuyết, ở Trung Quốc, ngọc am được dùng để chế tác đồ cung đ́nh và áo quan cho các bậc đế vương. Có thời kỳ những quan lại cao cấp cũng được dùng đồ ngọc am. Tuy nhiên, ở Việt Nam, thời phong kiến, ngọc am được dùng phổ biến hơn.
Qua t́m hiểu từ các cuộc khai quật mộ hợp chất, tôi thấy rằng, ở Việt Nam, giới vua chúa chắc chắn phải dùng quan tài bằng ngọc am, nhưng tầng lớp quan lại, người giàu cũng có thể dùng quan tài ngọc am và tinh dầu ngọc am để ướp xác.
Những ngôi mộ hợp chất sử dụng quan tài và tinh dầu ngọc am được phát hiện ở khắp cả nước. Nơi phát hiện khá nhiều mộ hợp chất bằng ngọc am là vùng Hưng Yên, Hải Dương. Những ngôi mộ này có từ thời Hậu Lê, kéo dài đến tận thời Nguyễn. Thời hiện đại chưa từng phát hiện ngôi mộ hợp chất nào cả. Từ đầu thế kỷ 20 đến nay, có lẽ phong tục táng bằng mộ hợp chất, hoặc sử dụng ngọc am làm quan tài không c̣n nữa. Lư do có thể là không c̣n gỗ ngọc am.
Xác ướp được bảo quản rất tốt trong tinh dầu và quan tài gọc am.
Quan tài ngọc am khai quật từ mộ Nguyễn Bá Khanh ở Hưng Yên. Ông là quan thị, giữ chức cận thị nội giám, Tư lễ giám, Tổng nội giám, Đô đốc phủ, Tả tưởng quân, Thái tể đại tử đồ, Tước trực trung hầu.
Để t́m hiểu về thứ gỗ đặc biệt này, tôi đă t́m lên Hoàng Su Ph́ (Hà Giang), nơi từng được mệnh danh và vương quốc ngọc am. Không rơ trên thế giới có nhiều ngọc am không, nhưng dăy núi Tây Côn Lĩnh kéo dài từ một phần huyện Vị Xuyên vắt ngang Hoàng Su Ph́ từng có những cánh rừng ngọc am mênh mông. Ở Việt Nam, chưa từng phát hiện ở đâu có ngọc am ngoài dải Tây Côn Lĩnh. Mặc dù nhiều vùng núi lân cận có độ cao và khí hậu tương đương, song lại không có ngọc am, đó cũng là một chuyện rất lạ.
Tác phẩm lũa ngọc am.
Bộ bàn ghế ngọc am của anh Trần Đức Thuấn có giá nhiều trăm triệu đồng.
Điều bất ngờ mà tôi nhận ra là tại Hoàng Su Ph́, từ xưa đến nay, người giàu có, quan chức thường dùng ngọc am làm quan tài. Những người giàu có thường sắm cho ḿnh chiếc quan tài ngọc am từ lúc c̣n sống, thậm chí lúc c̣n trẻ, với mong ước thân xác sẽ được giữ lâu trong ḷng đất.
Ngồi trên chiếc xe khách lọc xọc như xe chở gà trên đường vào thị trấn Vinh Quang, khi tôi khơi chuyện ngọc am, như chọc vào chỗ ngứa, anh tài xế Nguyễn Văn B́nh hót như khướu. Cả huyện có 2-3 cái xe chở khách lẫn chở hàng ra vào huyện, nên mọi chuyện trên trời dưới bể ở cái huyện miền Tây heo hút của Hà Giang này đều lọt vào lỗ tai của B́nh. Riêng về ngọc am, ông nào vớ được khúc ngọc am dưới ḷng đất, đại gia nào săn được gốc ngọc am bạc tỷ, B́nh đều nắm được. Trước xe khách của B́nh chở ngọc am rầm rầm rời cổng trời về xuôi, nhưng giờ cấm rừng nghiêm ngặt, nên chẳng tài xế nào dám chở ngọc am nữa. Hễ khách lên xe, vác theo ba lô, bao tải, B́nh đều kiểm tra kỹ xem có mẩu gốc rễ, thanh gỗ ngọc am nào không. Nếu để hành khách vác ngọc am lên xe, nhẹ bị phạt hành chính, nặng th́ bị tịch thu xe.
Ông Hoàng Ngọc Trương là người rất hiểu biết về ngọc am.
Trong câu chuyện về ngọc am với B́nh trên suốt chặng đường gần 100km, B́nh bảo rằng, muốn t́m hiểu về ngọc am th́ phải gặp cụ Hoàng Ngọc Trương. Theo B́nh, cụ Trương là người rất am hiểu về ngọc am, vả lại, cụ đă tự đóng cho ḿnh chiếc quan tài từ mấy năm trước bằng gỗ ngọc am. Sở dĩ B́nh biết chuyện này, là v́ B́nh đă chở mấy ông khách vào huyện Hoàng Su Ph́ để mua lại chiếc quan tài ngọc am của ông Trương. Tuy nhiên, những vị khách kia đều về không, mặc dù đă mang theo cả trăm triệu đồng.
Thị trấn Vinh Quang nhỏ như bàn tay, nên hỏi ông Trương ai cũng biết. Có lẽ, cả huyện cũng đă biết chuyện ông sắm cho hai vợ chồng ông cặp quan tài bằng ngọc am.
Ngọc am cất giấu trong nhà dân ở Hoàng Su Ph́.
Ông Trương sống trong một căn nhà gỗ nhỏ chênh vênh bên bờ suối. Ông Trương năm nay 76 tuổi, râu dài trắng phau, dáng người gầy c̣m nhưng khỏe khoắn. Ông nói về ngọc am như một chuyên gia, rất hiểu biết. Có lẽ, t́m được người hiểu về ngọc am như ông ở Việt Nam rất hiếm.
Ông Hoàng Ngọc Trương từng là Chủ tịch UBND thị trấn Vinh Quang (Hoàng Su Ph́). Ông vốn là người Kinh, quê gốc ở Chèm (Hà Nội). 4 đời trước, tức cụ nội ông đă theo nghĩa quân Phan Bội Châu di cư lên Hoàng Su Ph́ kháng Pháp. Chiến đấu ở vùng này, rồi sống ở bản Cậy (xă Tụ Nhân), không về Hà Nội nữa. Sống giữa bản người Tày, nên cha ông đă đổi họ, khai là dân tộc Tày.
Người dân Hoàng Su Ph́ đẽo ngọc am thành con rùa cho trẻ con chơi.
Theo ông Trương, truyền thuyết người Tày kể rằng, ngọc am vốn đă tuyệt chủng từ thời Đại hồng thủy nhiều ngàn năm trước. Nước ngập tận đỉnh núi đă cuốn hết cây cối vùi xuống ḷng đất. Các loại gỗ khác đă tan vào đất, chỉ có ngọc am là c̣n đến ngày nay. Vậy nên, tên gọi ngọc am mới có nghĩa: Ngọc là quư, am là ngâm dưới ḷng đất.
Thời xưa, quan lại trong vùng mới có ngọc am để dùng. Khi đến tuổi già, họ sai quân lính vào rừng đào đất t́m kiếm ngọc am để làm quan tài. Trong nhà các bậc quan lại, quyền quư đều dự trữ ngọc am dành cho hậu sự.
Có ngôi mộ mà ông Trương ấn tượng nhất, là mộ bà Riêm, cụ tổ của Vàng Cồ Pao, đă mất cách nay trên 200 năm. Vàng Cồ Pao là bố của Vương Văn Đường (họ Vàng và họ Vương là một). Vương Văn Đường vốn là Chủ tịch Ủy ban kháng chiến Hoàng Su Ph́. Năm 1947, Pháp tái chiếm Hoàng Su Ph́, ông Đường làm quan cho Pháp. Năm 1950 Pháp chạy, ông Đường theo xuống Hà Nội, rồi vào Nam biệt tích. V́ bà cụ Riêm là ḍng dơi quan lại, nên được táng bằng quan tài ngọc am.
Ngọc am cháy rất mạnh và khói có mùi thơm nức mũi.
Khoảng những năm 1950, gia đ́nh họ Vương lụn bại, nên ḍng họ đă đi xem bói. Thầy bói phán do chôn bà cụ Riêm ở Cán Chê Dền, không đẹp phong thủy, nên ḍng họ không phát được nữa. Muốn ḍng họ được làm quan măi măi, th́ phải khai quật mộ cụ đưa về bản Cậy, nơi bà từng sinh ra và lớn lên. Thầy cúng đến tận nơi để cùng gia đ́nh quật mộ, lựa đất để chuyển mộ bà Riêm.
Họ Vương đă chuẩn bị một cái tiểu bằng ngọc am, hy vọng sẽ c̣n chút xương cốt để cải táng, nếu không th́ mẩu đất cũng được. Thế nhưng, một chuyện lạ đă xảy ra: Khi bật nắp ván thiên, mọi người ngỡ ngàng khi thấy xác bà cụ Riêm vẫn c̣n nguyên vẹn. Da thịt chỉ hơi đổi màu, áo lụa vẫn c̣n mới nguyên. Riêng những tấm ván thiên th́ vẫn như mới, tỏa mùi thơm ngào ngạt. Thầy cúng và đại gia đ́nh họ Vương sợ quá, liền đậy nắm quan tài, khiêng cả quan tài lẫn xác bà cụ Riêm về bản Cậy để chôn. Từ đó đến nay, ḍng họ này không cải táng cụ tổ nữa.
Sống ở vùng Hoàng Su Ph́ cả cuộc đời, nên ông Trương được chứng kiến nhiều vụ xác ướp thần kỳ liên quan đến quan tài ngọc am. Ông đă tận mắt nhiều vụ khai quật những ngôi mộ không rơ từ đời nào, có thể nhiều trăm năm, song xác và những tấm ván thiên vẫn c̣n nguyên vẹn. Ngôi mộ nào bị thời gian và thiên nhiên khắc nghiệt hủy hoại nhiều nhất, th́ cũng vẫn c̣n nguyên xương cốt trong những tấm ván thiên vẫn c̣n thơm nức mùi ngọc am.
Chứng kiến những câu chuyện kỳ diệu như vậy, nên thế hệ các lănh đạo, quan lại, người có của ở Hoàng Su Ph́ đều mong ước có được một cỗ quan tài quư khi về với ḷng đất.
( theo vtc )
Truyền thuyết ngọc am và những ngôi mộ không phân hủy
