5 lời giải lý tưởng cho Libya 'hậu Gaddafi'

Cuộc chiến tại Libya đang đi vào giai đoạn cuối. Giải quyết vấn đề Libya không đơn thuần là về mặt quân sự mà cả trong thời kỳ tái thiết sau chiến tranh.

Cuộc chiến tại Libya đang đi vào giai đoạn cuối. Tuy vậy, hơn 40 năm cầm quyền của đại tá Gadhafi đã để lại sự chia rẽ sâu sắc về xã hội, kinh tế và chính trị trong lòng xã hội Libya. Phạm vi vấn đề không chỉ đáng lưu tâm trong thời kỳ chiến sự mà còn cả trong thời kỳ tái thiết sau chiến tranh.

Phương Tây tích cực hậu thuẫn về một tương lai tốt đẹp cho người dân Libya bởi điều này nằm trong lợi ích của họ. Nhưng nếu xem xét những kinh nghiệm đã có thì những nỗ lực này vừa hữu ích song cũng đưa đến những điều tệ hại.

Từ Kosovo tới Afganistan hay Sudan, nỗ lực tái thiết sau chiến tranh dù có thiện chí nhưng cũng trở nên tệ hại bởi hàng loạt vấn đề, từ việc chọn lầm các mục tiêu cho tới việc sử dụng các công cụ sai lầm.

Vì vậy, cần suy tính làm thế nào phương Tây có thể tránh được những “cạm bẫy” nói trên tại Libya.

Sau đây là 5 ý kiến về những việc cần làm ngay:

Ủng hộ pháp quyền

Thực hiện điều này bằng cách sử dụng một cách thông minh các lực lượng quốc tế.

Về dài hạn, Liên Hiệp Quốc có thể phải triển khai lực lượng (hy vọng là từ các nước Arab hoặc phi phương Tây), nhưng về ngắn hạn thì cần giao cho quân đội châu Âu bảo vệ các cơ sở hạ tầng, hệ thống và tổ chức quan trọng của Libya. Vài tháng trước, quân đội Liên minh châu Âu đã ngụ ý sẵn sàng hỗ trợ các sứ mệnh kiểu như này.

Pháp quyền cũng đòi hỏi phải nhanh chóng xây dựng hệ thống pháp luật. Kinh nghiệm cho thấy việc tổ chức động viên binh sĩ từ bỏ vũ khí, sử dụng cảnh sát vũ trang và chuyên gia pháp lý để hỗ trợ cho tiến trình này sẽ giữ vai trò quan trọng.

Xây dựng thực lực

Khi chiến sự kết thúc, cộng đồng quốc tế, đi đầu là Ngân hàng thế giới và Liên Hiệp Quốc, có thể tích cực tiến hành “đánh giá nhu cầu”, qua đó tính toán những thiệt hại do cuộc xung đột gây ra. Khi đó những dự án có giá trị lớn được điều hành ở cấp độ quốc tế có mục tiêu lấp các chỗ trống đã được nhận biết. Một cách tiếp cận hiệu quả là đưa ra “bản đồ đánh giá”, qua đó các khả năng tiềm tàng của Libya được xác định và xây dựng thực lực.

Dù chế độ Gadhafi xấu xa trong mắt phương Tây và một bộ phận dân chúng nhưng vẫn có những hệ thống quản lý có thể sử dụng được. Điều này sẽ đặt nền móng cho sự tái thiết quốc gia và cho phép cộng đồng quốc tế rút đi sớm hơn. Đơn giản phương Tây không thể tiếp tục can dự thêm 10 năm nữa vào trường hợp tương tự như Afganistan.

Nếu không có chiến lược rõ ràng, Libya có thể đi vào vết xe đổ của Afghanistan

To dựng lòng tin

Hội đồng dân tộc chuyển tiếp (NTC) tự tuyên bố là người đại diện hợp pháp duy nhất của người dân Libya, hiện được 79 nước công nhận. Tuy vậy, về nội tại, các nhà lãnh đạo của NTC đã và đang thể hiện những dấu hiệu bất đồng trên nhiều vấn đề quan trọng, sự chia rẽ bè phái cũng xuất hiện.

Ở đây, lòng tin là vấn đề mấu chốt và cộng đồng quốc tế có thể giúp đỡ xây dựng lòng tin giữa các phe nhóm bằng nhiều cách thức khác nhau.

Một kế hoạch nào đó phải đảm bảo có tiến triển cụ thể trước thời kỳ chuyển tiếp – như việc thành lập chính phủ quá độ, bầu cử, trưng cầu dân ý và sự nhất trí về bản hiến pháp mới; từ đó các nhóm chính trị bị ràng buộc vào một lịch trình rõ ràng và biết được về con đường phía trước. Điều này ngăn ngừa họ sẽ lại cầm súng nổi dậy. Đã có những kinh nghiệm như vậy tại những nước như Mozambique, Sierra Leone và phương Tây nên học hỏi.

Không chỉ dừng ở hoạt động cứu trợ

Hàng ngàn người Libya đang phải chịu cảnh thiếu nhu yếu phẩm cơ bản như nước uống, thuốc men. Điều quan trọng là chúng ta cần thông qua các tổ chức cứu trợ và cơ quan hữu quan để huy động tất cả sự giúp đỡ có thể được.

Cùng lúc đó, cần có kế hoạch và biện pháp ngắn hạn được thực hiện càng sớm càng tốt để chuyển giao quyền lực cho một chính phủ mới đại diện cho người dân Libya.

Thông thường, trong nhiều trường hợp tương tự, các tổ chức nhân đạo cứ hoạt động mà không có chiến lược sẽ rút đi khi nào, sứ mệnh không biết khi nào sẽ kết thúc.

Như trường hợp Sudan, nhiều tổ chức đã thực hiện các hoạt động nhân đạo trong suốt 30 năm. Ở điểm này, chúng có thể là một phần của vấn đề hơn là một bộ phận của giải pháp.

Xây dựng thể chế

Đại tá Gadhafi đã nỗ lực để tạo dựng một “xã hội không được thừa nhận” ở Libya, nhưng nó chính là một chính phủ mà đất nước này đang rất cần. Đây không phải là vấn đề tài chính. Và những dòng viện trợ từ phương Tây, được phân phối bởi vô số các cơ quan, không phải là giải pháp.

Libya là một đất nước giàu có - cái mà nước này cần là sự hậu thuẫn đối với các thể chế có sự chi tiêu minh bạch mang lại lợi ích cho người dân.

Vài tháng trước, Liên Hiệp Quốc đã bổ nhiệm Cố vấn đặc biệt về kế hoạch thời hậu chiến nhưng Liên Hiệp Quốc không phải là một tổ chức thích hợp để giải quyết các vấn đề về tài chính.

Đối với vấn đề này, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới là thích hợp hơn cả và cần được cử ngay tới để xây dựng các khả năng cho Libya trong việc quản lý tiền và giám sát kết quả.

Hiển nhiên, các vấn đề khác cũng cần được suy tính và quan tâm cùng lúc như việc quản lý dầu mỏ đến tạo công ăn việc làm, quan hệ của Libya với các nước láng giềng. Tuy nhiên, sự tập trung ngay tức khắc vào 5 ý kiến đã nêu trên sẽ tạo cơ sở vững chắc cho thời kỳ chuyển tiếp.

Cuối cùng, đây phải là công việc của người dân Libya và do người dân Libya thực hiện. Nó không thể và không nên do cộng đồng quốc tế “dẫn dắt”. Tránh những sai lầm trong quá khứ là điều tối thiểu mà chúng ta có thể làm cho người dân Libya.

Việt Thành (theo CNN World)