Mỹ và ASEAN đối đầu Trung Quốc trong cuộc họp riêng

AIR FORCE ONE (Washington Post) -Tổng Thống Barack Obama và hầu hết các nhà lãnh đạo ASEAN trong một cuộc họp thượng đỉnh hôm Thứ Bảy đã trực tiếp đối đầu với Trung Quốc về việc quốc gia này coi toàn thể vùng biển Ðông là của mình, đặt thủ tướng Trung Quốc vào hoàn cảnh phải chống đỡ, theo các giới chức chính phủ Obama.

Tổng Thống Barack Obama (giữa) đứng chờ trong khi các nhà lãnh đạo khác chuẩn bị đứng vào chụp hình chung trong cuộc Họp Thượng Ðỉnh Ðông Á ở Nusa Dua, trên đảo Bali, Indonesia hôm Thứ Bảy. (Hình: AP Photo/Charles Dharapak)

Thủ Tướng Ôn Gia Bảo (Wen Jiabao) lúc bày tỏ bực bội, lúc có thái độ xây dựng, khi phải trả lời những lo ngại do phần lớn các nhà lãnh đạo tham dự Hội Nghị Ðông Á nêu lên, theo một viên chức cao cấp chính phủ Obama cho báo chí hay trên phi cơ Air Force One khi ông Obama trên đường về Mỹ sau tám ngày công du vùng Thái Bình Dương.

Cuộc họp, diễn ra vào cuối hội nghị, đánh dấu một tuần lễ trong đó ông Obama nhanh chóng có nhiều quyết định trên một số lãnh vực để tái lập ảnh hưởng của Mỹ trong vùng Á Châu-Thái Bình Dương sau mấy năm bỏ bê vì cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan. Ông loan báo việc 2,500 lính Thủy Quân Lục Chiến Mỹ sẽ đồn trú tại Úc; có hành động khởi sự liên lạc ngoại giao với Miến Ðiện, một đồng minh thân cận của Trung Quốc; và có được sự hậu thuẫn trong việc thành lập một khu vực tự do mậu dịch cho đến nay không có sự tham dự của Bắc Kinh.

Ông Obama cũng họp riêng với ông Ôn Gia Bảo vào sáng ngày Thứ Bảy sau khi phía Trung Quốc yêu cầu có cuộc họp. Cố vấn an ninh quốc gia Thomas E. Donilon miêu tả cuộc gặp gỡ là “sự liên hệ tốt đẹp”. Một bản tin của Tân Hoa Xã, cơ quan thông tấn nhà nước Trung Quốc, xác nhận điều mà chính phủ Obama nhận định rằng ông Ôn Gia Bảo bị đặt vào tình huống khó khăn vì sự chú trọng vào vấn đề biển Ðông, nhất là vì Trung Quốc vẫn thường đòi hỏi là tranh chấp này không nên đưa ra thảo luận ở diễn đàn quốc tế.

Tại một cuộc họp cấp vùng hồi năm ngoái ở Hà Nội, khi Ngoại Trưởng Hillary Rodham Clinton trực tiếp cảnh cáo Trung Quốc hãy giảm bớt thái độ hung hăng của mình trong cuộc tranh chấp, Ngoại Trưởng Dương Khiết Trì của Trung Quốc đã giận dữ bỏ phòng họp ra ngoài, theo các giới chức hiện diện.

Hôm Thứ Bảy, ông Ôn Gia Bảo xác nhận rằng ông không muốn thảo luận vấn đề biển Ðông ở hội nghị, nhưng nói thêm rằng sẽ là “bất lịch sự” nếu không trả lời những quan tâm của các quốc gia láng giềng, theo Tân Hoa Xã. Sau đó, ông bênh vực lập trường của Trung Quốc về biển Ðông, theo bản tin Tân Hoa Xã cũng như giới chức Mỹ, yêu cầu được tránh nêu tên, khi tường trình cho báo chí.

Tuy nhiên, sự kiện ông Ôn Gia Bảo trả lời về vấn đề này đã cho thấy một sự thất bại về chiến thuật của Trung Quốc trong cuộc tranh chấp nay trở thành vấn đề lớn hơn trong cuộc đối đầu với Mỹ về ảnh hưởng trong khu vực.

Mỹ, với mục tiêu tăng cường mối liên hệ với các láng giềng nhỏ hơn của Trung Quốc, đã hậu thuẫn các quốc gia này trong việc có thương lượng đa phương, thay vì song phương như Trung Quốc đòi hỏi.

Lời tường trình của viên chức cao cấp chính phủ Obama trong cuộc họp kéo dài gần hai giờ đồng hồ cho thấy có sự trao đổi mạnh mẽ hơn là ở các cuộc họp khác. Trong số 18 quốc gia tham dự cuộc họp Thượng Ðỉnh Ðông Á, chỉ có Miến Ðiện và Cambodia là không nêu vấn đề an ninh hàng hải trong khi các tổng thống và thủ tướng thay phiên nhau lên tiếng, theo giới chức này.

Và cũng không giống như phiên họp đầu tại Hội Nghị Thượng Ðỉnh, nơi các nhà lãnh đạo tham dự với sự hiện diện của các phụ tá, phiên họp ngày Thứ Bảy chỉ gồm các nhà lãnh đạo cùng một cố vấn cho mỗi nước tham dự và diễn ra trong một phòng họp nhỏ hơn, để tạo hoàn cảnh thích hợp cho sự phát biểu thẳng thắn.

Viên chức này nói rằng ông Obama, tổng thống Mỹ đầu tiên tham dự Thượng Ðỉnh Ðông Á, đã “không vận động” nguyên thủ các quốc gia khác lên tiếng về vấn đề biển Ðông.

Những người nói đầu tiên, theo viên chức Tòa Bạch Ốc, là các nhà lãnh đạo Singapore, Philippines và Việt Nam, là những nước có căng thẳng nhiều nhất với Trung Quốc, sau đó là Malaysia, Thái Lan, Úc, Ấn Ðộ, Nga và Indonesia, quốc gia chủ nhà.

Các nhà lãnh đạo xác nhận yêu cầu của họ là “phải có một giải pháp đa phương” cho vấn đề tranh chấp ở biển Ðông, theo giới chức này.

Chỉ sau khi các nhà lãnh đạo khác lên tiếng, ông Obama mới bày tỏ sự đồng ý của mình với họ, theo nguồn tin trên.

Ông Obama cho hay, “Trong khi chúng tôi không là một quốc gia có tranh chấp ở biển Ðông, và chúng tôi cũng không đứng về phía nào, chúng tôi có quyền lợi rất lớn về an ninh hàng hải trong vùng và đặc biệt trong việc giải quyết vấn đề biển Ðông, với tư cách là một cường quốc Thái Bình Dương, là một quốc gia giao thương hàng hải, một quốc gia thương mại và là một quốc gia bảo đảm an ninh cho vùng Á Châu-Thái Bình Dương.”

Và sau đó đến phiên ông Ôn Gia Bảo lên tiếng.

Viên chức Tòa Bạch Ốc miêu tả sự trả lời của ông Ôn Gia Bảo là “tích cực trong ý nghĩa là ông ta không giận dữ, và cũng không dùng những câu trả lời khuôn mẫu thường thấy trước đây, đặc biệt là trước công chúng.”

Thay vào đó, ông Ôn Gia Bảo chỉ nói rằng Thượng Ðỉnh Ðông Á không phải là nơi thích hợp để thảo luận vấn đề, và khẳng định rằng “Trung Quốc cố gắng bảo đảm rằng các hải lộ giao thương được an toàn và tự do.”

Viên chức này cho biết thêm rằng điều đáng chú ý, không phải là những gì ông Ôn Gia Bảo nói, mà là những gì ông không nói ra. Thí dụ, ông Ôn Gia Bảo không lập lại ý tưởng cho rằng cuộc tranh chấp phải giải quyết song phương giữa Trung Quốc với từng quốc gia liên hệ. Tuy nhiên, bản tin Tân Hoa Xã lại nói rằng ông “xác nhận” lập trường của Trung Quốc, có lẽ để cho thấy là không có gì thay đổi trong suy nghĩ của Trung Quốc.

Bonnie Glaser, một nhà nghiên cứu cao cấp trong viện nghiên cứu Center for Strategic and International Studies (CSIS) có văn phòng đặt tại Washington, cho rằng phản ứng vừa qua của Trung Quốc có thể là do sự không hiểu rõ về ý định của ông Obama trong lúc ông đang phải đối phó với cuộc tái tranh cử khó khăn.

“Phía Trung Quốc có thể không xác định được thái độ cứng rắn này là do cuộc tranh cử ở Mỹ hay thật sự có thay đổi trong chính sách của Mỹ,” theo bà Glaser. (V.Giang/NV)

Lão già Ôn Gia Bảo nói rằng Thượng Ðỉnh Ðông Á không phải là nơi thích hợp để thảo luận vấn đề, vậy thì chắc chắn không có cuộc thảo luận nào ở bất cứ nơi đâu, kể cả ngay trên đất Trung Quốc, được giới lãnh đạo Bắc Kinh chấp thuận khi dư luận khu vực và quốc tế chỉ trích chính sách bành trướng xâm lược biển Đông. Thêm nữa, Ôn Gia Bảo tỏ ra láo cá qua cái bẫy ngôn ngữ “Trung Quốc cố gắng bảo đảm rằng các hải lộ giao thương được an toàn và tự do”. Nếu dễ dàng xem lời khẳng định đó là một thiện chí, người nghe vô hình trung thừa nhận chủ quyền Trung Quốc trên biển Đông