Bộ ba lợi ích 'kéo' Mỹ trở lại châu Á

Trở thành thành viên mới của Hội nghị Thượng đỉnh các quốc gia Đông Á (EAS) lần thứ 6 được đánh giá là bước đi khôn ngoan của Chính quyền Obama nhằm tạo bước đệm cho sự trở lại châu Á – Thái Bình Dương.

Trong bối cảnh ảm đảm của nền kinh tế và bầu không khí căng thẳng tại Quốc hội Mỹ liên quan đến việc quyết đinh ngân sách liên bang, nhiều người cho rằng chuyến công du châu Á dài ngày của người đứng đầu nước Mỹ là điều cần suy xét kỹ.

Tuy nhiên, cuối cùng Tổng thống Obama vẫn quyết định công du châu Á, theo đó, tham dự Hội nghị thượng đỉnh các quốc gia Đông Á (EAS) lần thứ 6 ở Bali. Đây là lần đầu tiên Mỹ tham dự EAS và động thái này rõ ràng chứng tỏ bước chuyển đổi chính sách đối với châu Á của Mỹ cũng như triển vọng phát triển, hợp tác trong khu vực kinh tế năng động này.

Tổng thống Mỹ Obama (phải) tại Hội nghị Thượng đỉnh các quốc gia Đông Á (EAS) lần thứ 6 tại Bali. Ảnh minh họa: Globalnation.

Giới phân tích nhận định đối với Mỹ việc gia nhập EAS là cần thiết và vô cùng quan trọng. Có 3 nguyên nhân cho nhận định này.

Đầu tiên EAS lần thứ 6 đánh dấu sự kiện lần đầu tiên tất cả các cường quốc châu Á ngồi lại với nhau trong một Hội nghị thượng đỉnh cấp khu vực. Trong khi đó, Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương hàng năm (APEC), được xem là nơi tập hợp của giới lãnh đạo khu vực song vẫn không lôi kéo được sự tham gia của Ấn Độ.

Khác với APEC chỉ là nơi họp bàn, thảo luận các vấn đề về kinh tế và thương mại, EAS là diễn đàn đối thoại về “các vấn đề kinh tế, chính trị, chiến lược vĩ mô dựa trên mối quan tâm chung và lợi ích chung của các bên tham gia”.

Ngoài ra, Hội nghị Cấp cao Đông Á mở rộng cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của mô hình ASEAN+8 trong triển vọng hợp tác khu vực. Mô hình ASEAN+8 bao gồm 10 quốc gia Đông Nam Á( Đông Timor chưa gia nhập) và 8 quốc gia khác là Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc, Australia, New Zealand, Mỹ và Nga

Thứ hai, việc tham gia EAS phản ánh sự thay đổi đáng kể trong chính sách của Mỹ. Trong những năm 1980 và đầu những năm 1990, Washington cho rằng Chủ nghĩa đa phương ở châu Á sẽ chỉ gây phương hại cho lợi ích của người Mỹ và đe dọa phá hoại hệ thống liên minh “bánh xe và nan hoa” của họ.

Mãi cho tới khi Chính quyền Bill Clinton quyết định tham gia Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), thái độ thù địch đối với Chủ nghĩa đa phương ở châu Á mới dịu bới đi. Đáng tiếc là sau đó, Chính quyền George W. Bush không hội nhập sâu hơn vào khu vực này.

Chẳng hạn, khi EAS lần đầu tiên được tổ chức vào năm 2005, Tổng thống Bush lạnh nhạt tuyên bố Mỹ không tham gia vào tổ chức này bởi “chúng tôi thậm chí không biết nó sẽ làm những gì”.

Ngược lại, Chính quyền Obama lại đang đặt các thể chế thuộc châu Á – Thái Bình Dương làm trung tâm chính sách đối ngoại của Mỹ trong khu vực.

Trong một bài báo đăng trên tạp chí Chính sách đối ngoại hồi tháng 11, Ngoại trưởng Mỹ Hilary Clinton nhấn mạnh "tầm quan trọng của hợp tác đa phương, vì chúng ta tin rằng những thách thức xuyên quốc gia phức tạp mà châu Á đang phải đối mặt sẽ chỉ được giải quyết nhờ việc thiết lập các thiết chế có khả năng thống nhất hành động chung”.

Thứ ba, sự tham gia của Mỹ vào EAS là một chiến lược khôn khéo trong thời điểm tính tích cực trong lập trường của Trung Quốc về Chủ nghĩa đa phương trong khu vực bắt đầu suy giảm. Trong một thập kỷ rưỡi qua, Bắc Kinh tích cực tham gia vào các thể chế trong khu vực mà trung tâm là ASEAN và cố “lấy lòng” Đông Nam Á thông qua các “cuộc tấn công mê hoặc” .

Tuy nhiên, tại ARF được tổ chức ở Hà Nội năm 2010, sau khi các quốc gia Đông Nam Á bày tỏ thẳng thắn quan điểm liên quan đến các tranh chấp, đối đầu trên biển Đông với Trung Quốc, Bắc Kinh bắt đầu “khó chịu” với ASEAN. Và đây lại là cơ hội cho Mỹ khi tăng cường quan hệ với ASEAN sẽ là bàn đạp cho chiến lược quay lại châu Á của họ.

Ngoài ra, vẫn còn một mối băn khoăn liên quan đến sự gia nhập của Mỹ vào EAS có ý nghĩa gì đối với tổ chức này cũng như việc định hình cấu trúc của khu vực châu Á – Thái Bình Dương trong tương lai.

Một vài chuyên gia phân tích châu Á quan ngại rằng Mỹ có thể tìm cách áp đặt một chương trình nghị sự mới cho EAS nhằm tối đa hóa lợi ích quốc gia họ. Số khác lại lo sợ EAS có thể bị biến thành diễn đàn riêng bị chi phối bởi đối đầu Trung – Mỹ. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, hai khả năng này vẫn chưa rõ ràng.

Từ khi ra đời cho đến này, các chương trình nghị sự truyền thống của EAS liên quan đến 5 lĩnh vực chính: tài chính, giáo dục, dịch cúm gia cầm, quản lý thiên tai và biến đổi khí hậu.

Mỹ có thể muốn bổ sung vào chương trình nghị sự này các vấn đề mới bao gồm phản ứng trước các thảm họa hàng hải, các vấn đề an ninh, nhân đạo cũng như không phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Tuy nhiên, Mỹ sẽ đủ khôn ngoan để nhận thấy rằng hiện họ chỉ là gương mặt mới ở đây và việc áp đạt một chương trình nghị sự mới cho EAS sẽ là cả một quá trình chứ không phải là việc có thể làm trong một sớm một chiều.

Tương tự, dù Mỹ có ý định lợi dụng EAS để trở thành công cụ hữu ích nhằm đối phó với sự gia tăng ảnh hưởng mạnh mẽ của Trung Quốc hay không thì một cuộc đối đầu ở Bali đã không xảy ra.

Hơn nữa, bất chấp căng thẳng ở biển Đông ngày càng gia tăng, gần đây, Mỹ tỏ thái độ muốn giải quyết vấn đề dựa trên các nguyên tắc và luật pháp quốc tế hơn là công kích Trung Quốc bằng những lời chỉ trích gay gắt.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là tương lai, Mỹ sẽ không tìm cách thay đổi chương trình nghị sự của EAS. Tổng thống Obama sẽ không thích bay xuyên Thái Bình Dương chỉ để tạo dựng hình ảnh, đọc một bài phát biểu đã được chuẩn bị kỹ lưỡng trước đó và đưa ra những tuyên bố đầy tham vọng.

Lê Dung (Theo East Asia Forum)